Ηλικιακός ρατσισμός στην αγορά εργασίας

Οι επιχειρηματίες στους τομείς των υπηρεσιών και των κατασκευών διατυπώνουν σταθερά, τον τελευταίο χρόνο, το ίδιο παράπονο: δεν επαρκεί το διαθέσιμο προσωπικό, υπάρχουν κενές θέσεις εργασίας και η κάλυψή τους γίνεται είτε πολύ δύσκολα είτε καθόλου.

Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία για το πόσες είναι οι κενές θέσεις στην ελληνική αγορά εργασίας, αν και κάποιες μελέτες αναφέρουν αριθμούς που προσεγγίζουν αρκετές δεκάδες χιλιάδες. Ωστόσο, την ίδια στιγμή που παρατηρείται μεγάλο έλλειμμα εργατικού δυναμικού -και αυτό δεν αμφισβητείται-, η εγγεγραμμένη ανεργία παραμένει στα ύψη. Ομως, πώς είναι δυνατόν να υπάρχει προσφορά εργασίας και την ίδια ώρα η δημόσια υπηρεσία απασχόλησης (ΔΥΠΑ) να δηλώνει, με βάση τα στοιχεία που δημοσιοποίησε χθες Παρασκευή 20/12, ότι έχει εγγράψει στα μητρώα της για τον Νοέμβριο 962.050 ανέργους; Γιατί αυτοί οι άνεργοι ή τουλάχιστον ένα μεγάλο τμήμα τους δεν τοποθετείται σε θέσεις εργασίας; Φυσικά, το επιχείρημα που θέλει το επίδομα ανεργίας να αποτελεί αντικίνητρο για την αναζήτηση εργασίας δεν μπορεί να θεωρηθεί σοβαρό. Αλλωστε, βάσει των στοιχείων της ΔΥΠΑ, από το σύνολο των 960.050 ανέργων, μόλις 170.851 έλαβαν επίδομα ανεργίας τον Νοέμβριο.

Αχρηστα προγράμματα

Πώς είναι δυνατόν να γίνονται δεκάδες προγράμματα κατάρτισης και επανακατάρτισης, οργανωμένες συναντήσεις επιχειρήσεων με ανέργους στις μεγάλες πόλεις, εσχάτως ακόμη και διοργανώσεις του υπουργείου Εργασίας σε ευρωπαϊκές πόλεις όπου έχουν μεταναστεύσει Ελληνες, και να μην κλείνει το χάσμα στην αγορά εργασίας;

Οι κακές εργασιακές συνθήκες, οι χαμηλοί μισθοί και η δυνατότητα κινητικότητας που έχει σήμερα ένας νέος εργαζόμενος να αλλάζει συχνότερα χώρο εργασίας είναι στοιχεία της ερμηνείας του προβλήματος. Αλλά δεν είναι τα μόνα.

Η πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Αγορά εργασίας και μισθολογικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση», περιγράφοντας την κατάσταση στην Ε.Ε. των «27», ρίχνει φως και σε ορισμένες ακόμη πτυχές, που είτε δεν θέλει είτε δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το αρμόδιο υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Η πρώτη πτυχή αφορά το εργατικό δυναμικό μέσης ή ακόμη και πιο προχωρημένης ηλικίας. Δυναμικό το οποίο, καθώς επιδεινώνεται το δημογραφικό πρόβλημα, θα έπρεπε να αξιοποιηθεί με βάση τις δυνατότητες που έχει και τους τομείς φροντίδας που σήμερα σηκώνουν στην πλάτη τους οι γυναίκες.

Για παράδειγμα, το 28% των μακροχρόνια ανέργων (για πάνω από 12 μήνες) είναι 55 ετών και άνω. Πρόκειται για 268.000 ανέργους, για τους οποίους ούτε ειδικά προγράμματα μακροχρόνιας ανεργίας σχεδιάζονται ούτε αποτελεσματικά κίνητρα εργασίας δίδονται. Το τελευταίο πρόγραμμα απασχόλησης για τους 55 και άνω ήταν απλώς το τελευταίο, ενώ η δυνατότητα απασχόλησης που δίδεται σε συνταξιούχους με παρακράτηση μόνο του 10% (υπέρ ΕΦΚΑ) από τον βασικό μισθό δεν αφορά παρά ελάχιστα «εκλεκτά» επαγγέλματα (δικηγόρους, μηχανικούς, γιατρούς, δημοσιογράφους, λογιστές, τραπεζικά στελέχη, πανεπιστημιακούς). Ως εκ τούτου, είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δημοσιοποιήσει το υπουργείο τους κλάδους και τα επαγγέλματα στα οποία σήμερα απασχολούνται πάνω από 120.000 συνταξιούχοι.

Το 2023, επισημαίνει η έκθεση της Ε.Ε., «το 50,9% των άνεργων ηλικιωμένων ήταν μακροχρόνια άνεργοι στην Ε.Ε., σε σύγκριση με το 37,4% των ατόμων σε πρώτη ηλικία. Η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα σοβαρή σε κράτη-μέλη όπως η Σλοβακία (74%), η Ελλάδα (65,5%), η Ιταλία (61,8%) και η Πορτογαλία (60%). Από την πλευρά των εταιρειών, οι διακρίσεις λόγω ηλικίας, η ανάγκη για ειδικές ρυθμίσεις στον χώρο εργασίας για τους ηλικιωμένους εργαζόμενους, καθώς και η αντίληψη της χαμηλότερης παραγωγικότητας των ηλικιωμένων είναι μεταξύ των παραγόντων που εμποδίζουν την επιστροφή στην εργασία των ηλικιωμένων».

Απροθυμία

Στην Τσεχία, τη Δανία, τη Γερμανία, την Εσθονία, τη Λετονία, τις Κάτω Χώρες, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, τα ποσοστά απασχόλησης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας είναι πάνω από 70%, ενώ στην Ελλάδα, την Κροατία, το Λουξεμβούργο, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία είναι κάτω από 55%, με τα ευρήματα της έρευνας να υποδηλώνουν ότι η σχέση μεταξύ ηλικίας και παραγωγικότητας ακολουθεί ένα ανεστραμμένο σχήμα U, με κορύφωση στην ηλικία των 55 ετών ή κάτω. Ωστόσο, διάφοροι παράγοντες επηρεάζουν αυτή τη σχέση. «Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι οι εταιρείες εξακολουθούν να είναι απρόθυμες να προσλάβουν εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας, λόγω του μεγάλου ασφάλιστρου μισθού προϋπηρεσίας, ειδικά σε χώρες με αυστηρή νομοθεσία για την προστασία της απασχόλησης. Αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία, παρά τις μεταρρυθμίσεις που διευκόλυναν τη νομοθεσία για την προστασία της απασχόλησης για τους μόνιμους εργαζόμενους.

Οι ηλικιωμένοι μπορούν να θεωρηθούν από τους εργοδότες ως λιγότερο προσαρμοστικοί, με φτωχότερες φυσικές ικανότητες, περιορισμένες τεχνολογικές ικανότητες και ψηφιακές δεξιότητες, καθώς και λιγότερο εκπαιδεύσιμοι και λιγότερο ευέλικτοι. Επιπλέον, η εμπειρία τους μπορεί να μην εκτιμηθεί επαρκώς. Τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτές οι αντιλήψεις μπορεί να οδηγήσουν σε διακρίσεις λόγω ηλικίας από τους εργοδότες (ώς εκ τούτου, οι ηλικιωμένοι είναι πιο πιθανό να καταλήξουν σε θέσεις εργασίας χαμηλότερης ειδίκευσης και χαμηλότερης αμοιβής, αφού έχουν μείνει άνεργοι για μεγάλο χρονικό διάστημα», επισημαίνει η έκθεση.

Ενα δεύτερο πρόβλημα είναι η παντελής απουσία συγκροτημένης και σχεδιασμένης ένταξης των μεταναστών και εν γένει των πολιτών από τρίτες χώρες στην αγορά εργασίας. Κι εδώ τα στοιχεία της ΔΥΠΑ είναι διαφωτιστικά, αφού μόνο τον Νοέμβριο 120.245 πολίτες από τρίτες χώρες ήταν εγγεγραμμένοι στα μητρώα ανεργίας (12,5% του συνόλου των ανέργων). «Το 2023, υπήρχαν 7,7 εκατομμύρια μη υπήκοοι της Ε.Ε. και 12,9 εκατομμύρια πολίτες εκτός Ε.Ε. στο εργατικό δυναμικό, αντιπροσωπεύοντας αντίστοιχα το 3,6% και το 6% του συνόλου», επισημαίνει η έκθεση της Ε.Ε. «Το 2010, τα στοιχεία αυτά ήταν 2,5% και 4,4% του συνολικού εργατικού δυναμικού. Το ποσοστό απασχόλησης για τους αλλοδαπούς εργαζομένους της Ε.Ε. αυξήθηκε απότομα από 71% κατά μέσο όρο την περίοδο 2009-2019 σε 77,6% έως το τέλος του 2023, και το ποσοστό για πολίτες τρίτων χωρών αυξήθηκε από 57% σε 63%.

Αντικοινωνική

Ολα τα κράτη-μέλη, με εξαίρεση την Ελλάδα και την Ουγγαρία, είδαν το ποσοστό απασχόλησης των υπηκόων τρίτων χωρών να υπερβαίνει τον μέσο όρο πριν από την πανδημία το τελευταίο τρίμηνο του 2023». Βέβαια, εδώ η πρόταση που κάνει η Επιτροπή είναι άκρως αντικοινωνική και αναδεικνύει τον αντεργατικό και νεοφιλελεύθερο προσανατολισμό των πολιτικών της που προτείνει εν γένει: «Οι εργαζόμενοι που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό μπορούν να καλύψουν θέσεις όπου η ζήτηση υπερβαίνει την προσφορά γηγενών εργαζομένων.

Αυτό θα μπορούσε να συμβεί, εάν μια εισροή ξένων εργατών μειώσει τους μισθούς σε ορισμένα επαγγέλματα, καθιστώντας τα λιγότερο ελκυστικά για τους γηγενείς εργάτες. Εναλλακτικά, οι χαμηλοί και στάσιμοι μισθοί σε ορισμένους τομείς μπορεί να ωθήσουν τους υπηκόους να αναζητήσουν ευκαιρίες αλλού, ανεξάρτητα από τις αλλαγές στην προσφορά εργασίας στο εξωτερικό. Επιπλέον, σε πολλές χώρες της Ε.Ε., οι μισθοί διέπονται από πολυετείς συλλογικές συμβάσεις που περιορίζουν τη βραχυπρόθεσμη προσαρμογή των μισθών στις αλλαγές της αγοράς εργασίας».