Η Νέα Εποχή της Καταστροφής

Σε μια σημαντική έκδοση προχωράει το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο. Πρόκειται για την ελληνική μετάφραση του τελευταίου βιβλίου του Alex Callinicos «Η Nέα Eποχή της Kαταστροφής», που θα κυκλοφορήσει στις 5 Ιουλίου, στο ξεκίνημα του τριήμερου φεστιβάλ επαναστατικών ιδεών «Μαρξισμός 2024 - Εργατική Εναλλακτική στον Καταστροφικό Καπιταλισμό».

Ο Callinicos επιχειρηματολογεί ότι «η καταστροφή πλέον δεν είναι κάτι το σπάνιο, γίνεται κανονικότητα» και η ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη με νέες υπαρξιακές απειλές: την πανδημία Covid-19, την επιταχυνόμενη κλιματική καταστροφή, τον κίνδυνο ενός πυρηνικού πολέμου μετά τον πόλεμο «δι’ αντιπροσώπων» ΝΑΤΟ-Ρωσίας στην Ουκρανία, τη γενοκτονική επίθεση του Ισραήλ εναντίον του λαού της Παλαιστίνης.

Το ενοποιητικό στοιχείο αυτής της πολυδιάστατης κρίσης, υπογραμμίζει, είναι «το περίγραμμα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής» το οποίο φτάνει στα όριά του, ωθώντας σε μια κοινωνική κατάρρευση. Πλευρές αυτής της πορείας προς την καταστροφή είναι η αυξανόμενη καταστροφή της φύσης και η υποβάθμιση της εργασίας, μια παγκόσμια οικονομία σε στασιμότητα από την περίοδο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι εντεινόμενοι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί ανάμεσα στις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία, η κλιμάκωση της σεξιστικής καταπίεσης και των ρατσιστικών επιθέσεων, η κρατική καταστολή, η άνοδος της Ακροδεξιάς.

Στηριγμένος στην ανάλυση του Μαρξ και αξιοποιώντας τη συνεισφορά του Λένιν, του Γκράμσι, του Τρότσκι, της Λούξεμπουργκ, του Αντόρνο, του Λούκατς, του Αλτουσέρ, του Σαρτρ, του Χάρμαν, του Φουκό κ.ά., συνδέει όλες τις πλευρές της σημερινής «πολυκρίσης». Και επιμένει ότι μπορούμε με τη συλλογική δράση μας να κρίνουμε την απάντηση στο δίλημμα Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα.

Προδημοσίευση από τον πρόλογο του συγγραφέα για την ελληνική έκδοση

Είμαι ευτυχής που το βιβλίο μου «Η Nέα Eποχή της Kαταστροφής» κυκλοφορεί τώρα στα ελληνικά. Το έγραψα το 2022 και εκδόθηκε για πρώτη φορά στη Βρετανία τον Απρίλη του 2023. Το επιχείρημά μου είναι ότι αυτό που η κριτική οικονομολόγος Ιζαμπέλα Βέμπερ αποκαλεί «επικαλυπτόμενες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης» των τελευταίων ετών –για παράδειγμα, η Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση, η πανδημία Covid-19, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η έξαρση του πληθωρισμού– σηματοδοτούν μια Εποχή Καταστροφής συγκρίσιμη με την εποχή των δύο Παγκόσμιων Πολέμων μεταξύ 1914 και 1945, της Μεγάλης Υφεσης, της ανόδου του φασισμού και του σταλινισμού και του Ολοκαυτώματος. Η ανάλυσή μου διαφέρει από τις επικρατέστερες ερμηνείες της «πολυκρίσης», όπως για παράδειγμα από αυτή του φιλελεύθερου οικονομικού ιστορικού Ανταμ Τουζ, καθώς εντοπίζει την πηγή της σε μια πολυδιάστατη κρίση του καπιταλιστικού συστήματος.

Εκείνο που κάνει τη σημερινή Εποχή της Καταστροφής να διαφέρει από την προηγούμενη είναι ότι η κινητήριος δύναμή της είναι η αυξανόμενη καταστροφή της φύσης από τον καπιταλισμό των ορυκτών καυσίμων. Αυτή εκφράζεται φυσικά στο αυξανόμενο κλιματικό χάος, αλλά και στην πανδημία, η οποία κατέστη δυνατή χάρη στην καπιταλιστική εκβιομηχάνιση της γεωργίας. Αλλά αυτές οι τάσεις επιδεινώνονται σημαντικά από την οικονομική στασιμότητα που έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον παγκόσμιο καπιταλισμό μετά το χρηματοπιστωτικό κραχ του 2007-08 και από τη γεωπολιτική πόλωση του διεθνούς κρατικού συστήματος μεταξύ δύο αντίπαλων ιμπεριαλιστικών μπλοκ με επικεφαλής αντίστοιχα τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα.

Δυστυχώς, οι εξελίξεις από τότε που έγραψα το βιβλίο μου έχουν απλώς επιβεβαιώσει αυτή την ανάλυση. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της Ευρωπαϊκής Ενωσης, κατά τους 12 μήνες που ξεκινούν τον Ιούνη του 2023, η παγκόσμια θερμοκρασία ήταν κατά μέσο όρο 1,6 βαθμοί Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Η υπόσχεση που έδωσαν οι κυβερνήσεις του κόσμου στο Παρίσι το 2015 να διατηρήσουν τις θερμοκρασίες κάτω από τον 1,5 βαθμό Κελσίου έχει καταπατηθεί, καθώς ο καπιταλισμός συνεχίζει να τροφοδοτεί τον εαυτό του με καύση πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα, διοχετεύοντας ακόμα περισσότερο CO2 στην ατμόσφαιρα. Οι Ελληνες αναγνώστες είναι εξοικειωμένοι με τις επιπτώσεις της παγκόσμιας θέρμανσης στις πυρκαγιές που μαίνονται κάθε καλοκαίρι. Σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι παλεύουν με την καταστροφή που προκαλεί στον άνθρωπο και την υπόλοιπη φύση ο ορυκτός καπιταλισμός.

Η μάστιγα του πολέμου εξαπλώνεται επίσης. Από τον Οκτώβρη του 2023 παρακολουθούμε το Ισραήλ να εξαπολύει μια γενοκτονική επίθεση εναντίον του λαού της Γάζας, χωρίς να αποκρύπτει τη μαζική δολοφονία που διαπράττει, αλλά σφάζοντας στο φως της ημέρας και μπροστά στις κάμερες των δραστών, των παρατηρητών και των θυμάτων. Ομως, αυτός ο πόλεμος είναι μόνο ένα από τα μέτωπα στα οποία ένας παρακμάζων φιλελεύθερος ιμπεριαλισμός μάχεται για να διατηρήσει την κυριαρχία του. Ο δυτικός ιμπεριαλισμός διεξάγει έναν αποτυχημένο πόλεμο δι’ αντιπροσώπων εναντίον της Ρωσίας στην Ουκρανία και προετοιμάζεται στρατιωτικά και διπλωματικά για μια αντιπαράθεση με την Κίνα για την Ταϊβάν. Οποιαδήποτε από αυτές τις συγκρούσεις θα μπορούσε να οδηγήσει στη χρήση πυρηνικών όπλων, γεγονός που θα άνοιγε την πόρτα σε έναν πόλεμο στον οποίο θα χάνονταν οι περισσότεροι άνθρωποι.

Αλλά η Γάζα δεν προσφέρει μόνο ένα θέαμα φρίκης αλλά και ένα μήνυμα ελπίδας˙ όχι μόνο στην αντίσταση που προβάλλουν οι Παλαιστίνιοι αλλά και στο γιγαντιαίο παγκόσμιο κίνημα αλληλεγγύης που έχει αναπτυχθεί. Το Ισραήλ δεν έχει ακόμη ηττηθεί, αλλά γίνεται παρίας στην παγκόσμια σκηνή. Και η Παλαιστίνη στέλνει ένα μήνυμα ανυπακοής που μπορεί να εμπνεύσει και άλλους. Η πίεση του πληθωρισμού στους μισθούς έχει προκαλέσει απεργίες στην Ελλάδα, αλλά και στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, τις εστίες του νεοφιλελευθερισμού. Προηγούμενες ιστορικές κρίσεις του ιμπεριαλισμού έχουν προκαλέσει αναζωπύρωση των αγώνων των εργατών και των καταπιεσμένων. Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα.

Η ανάλυσή μου δείχνει ότι ο μαρξισμός παραμένει απαραίτητος αν θέλουμε να κατανοήσουμε τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Αλλά ο μαρξισμός είναι κάτι περισσότερο από μια κριτική κοινωνική θεωρία. Είναι ένα πρόταγμα της ανθρώπινης χειραφέτησης. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της επαναστατικής σοσιαλιστικής οργάνωσης ως τον κρίκο που συνδέει τη θεωρία με την πράξη.

* O Alex Callinicos είναι επίτιμος καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο King’s College του Λονδίνου, μέλος του Socialist Workers Party στη Βρετανία και πρώην εκδότης του περιοδικού International Socialism.