Μηδενιστής και οργισμένος

Ενσάρκωσε τον πειρασμό της ριζοσπαστικότητας που στοίχειωσε τους 20άρηδες του 2000. Ενας από τους πιο ενδιαφέροντες λογοτεχνικούς χαρακτήρες της φετινής παραγωγής, ο δημιουργικός και καταστροφικός Φαμπέρ στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Γάλλου αναπληρωτή καθηγητή Φιλοσοφίας και πεζογράφου Τριστάν Γκαρσιά, φέρνει στο προσκήνιο τη γενιά που κληρονόμησε επαναστατικά οράματα αλλά δεν κατάφερε να τα διαχειριστεί και τσακίστηκε από την κρίση

_Θα βρούμε άραγε τη λύση για να μη ζήσουμε μια ηλίθια ζωή;

_Το προσπάθησα, δεν παλεύεται.

Είναι η απάντηση του Μαχντί Φαμπέρ στη Ματίλντ. Για την ακρίβεια, είναι αυτό που αντέχει να ακούσει η Ματίλντ. Βρίσκονται το 2011 σε μια επαρχιακή πόλη στο μαλακό υπογάστριο της Γαλλίας. Συναντιούνται για πρώτη φορά μετά από μια δεκαετία. Είναι τριαντάρηδες. Στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο και στην εποχή των μεγάλων απεργιών και των καταλήψεων του 1995 ήσαν αχώριστοι, μαζί και με τον συμμαθητή τους Μπαζίλ.

Ο ανήσυχος, πολυδιαβασμένος, χαρισματικός και ατρόμητος Φαμπέρ ήταν το είδωλο του σχολείου τους. Το όνομά του «ήταν η υπόσχεση για κάτι μεγάλο». Η ανυπότακτη στάση του δαιμόνιζε τους γύρω του. Ηταν πρώτος στα μαθήματα όπως και στον σουγιά. Υπήρξε το σημείο αναφοράς τους. Εφερνε τον αέρα της πραγματικής ζωής εκεί όπου κυριαρχούσε το μέτριο, το καθησυχαστικό και το καταπιεστικό. Τώρα δείχνει ερείπιο. Συνώνυμος της αποτυχίας σε μια εποχή κρίσης καθόλου ηρωική.

Τώρα η Ματίλντ εργάζεται ως φαρμακοποιός, έχει ένα κοριτσάκι και ρέπει προς την κατάθλιψη, ενώ ο Μπαζίλ είναι ένας χλομός φιλόλογος και επίδοξος συγγραφέας της ιστορίας τους.

Αυτοί αφομοιώθηκαν στο σύστημα για να επιβιώσουν. Ο Φαμπέρ θέλησε να το πολεμήσει. Προσπάθησε μάλιστα μετά το 2005 να δραστηριοποιηθεί με μια αυτόνομη κοινότητα αλλά τα πράγματα στράβωσαν. Είδε ότι το να βγεις από ετούτη την κοινωνία είναι εξίσου δύσκολο με το να ενταχτείς. Εζησε σαν ερημίτης, αόρατος. Τώρα οι αλλοτινοί φίλοι τον ανακάλυψαν και τον έπεισαν να τους ακολουθήσει στην πόλη. Ομως πού το πάνε; Τι θέλουν;

Το μυθιστόρημα «Φαμπέρ ο καταστροφέας» (εκδ. Πόλις, μτφρ. Αλεξάνδρα Κωσταράκου), που υπογράφει ο 35χρονος σήμερα Τριστάν Γκαρσιά, το παιδί-θαύμα των νέων γαλλικών γραμμάτων, μιλά για τη γενιά των 20άρηδων-25άρηδων που μπήκαν φορτσάτοι στον 21ο αιώνα για να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο και είδαν τις προσδοκίες τους να προδίδονται. Οι ψευδαισθήσεις τους διαλύθηκαν, οι εναλλακτικές τους εξανεμίστηκαν, οι κοινωνικές υποσχέσεις που τους δόθηκαν δεν τηρήθηκαν.

Είναι τα τραγικά θύματα της οικονομικής και πολιτικής κρίσης: η γενιά του «πρεκαριάτου» και της ανεργίας, η νεολαία που μεγάλωσε χωρίς ουτοπία στα χρόνια της σοσιαλιστικής «Αλλαγής» στη Γαλλία όπως και στην Ελλάδα.

Τη γνωρίσαμε μέσα από τις μαθητικές καταλήψεις, την είδαμε να βουλιάζει στα αδιέξοδα, στον σκεπτικισμό ή σε έναν σπασμωδικό αριστερισμό. Ομως στην ελληνική λογοτεχνία δεν έχει ακόμα αποτυπωθεί στην πολυπλοκότητά της.

Υπάρχουν πεζογράφοι που προέρχονται από τα σπλάχνα της -η Βασιλική Πέτσα, ο Λευτέρης Καλοσπύρος, ο Γιάννης Παλαβός, ο Δημοσθένης Παπαμάρκος, ο Βασίλης Δανέλλης κ.ά.-, ωστόσο αρνούνται να πακεταριστούν όλοι μαζί και δεν την έχουν απεικονίσει συνολικά.

Αυτή τη βιογραφία επιχειρεί ο συνομήλικός τους Τριστάν Γκαρσιά, ακτινογραφώντας μάλιστα το εξασθενημένο πνεύμα της γενιάς του σε συνάρτηση με το πνεύμα του πολιτικού ριζοσπαστισμού, που μας απασχολεί και πάλι σήμερα.

Ο Γκαρσιά απορρίπτει τις λαϊφ-σταϊλίστικες αναγνώσεις που αγαπούν πολλοί Ελληνες αναλυτές και προσεγγίζει αυτή τη νεολαία μέσα από τις εξαιρέσεις στον κανόνα της. Μέσα από τους νέους που προσπαθούν να αναβιώσουν το ριζοσπαστικό όραμα του Μάη του ’68, όμως αποτυγχάνουν στην πράξη.

Βλέπει τους καλύτερους της εποχής του, όπως ο Φαμπέρ, να βασανίζονται από τον πειρασμό του μηδενισμού, της οργής, της καταστροφής. Στοχάζεται το φαινόμενο της απόδοσης δικαιοσύνης με την καταφυγή στην παρανομία.

Αναρωτιέται για την πολιτική επιρροή των διαβασμάτων, των ταινιών, των τραγουδιών, που ήσαν οι βασικοί παράγοντες διαμόρφωσης αυτών των νέων. Φωτίζει την περίοδο 1981-1996 με τον εσωτερικό φακό των αναμνήσεών του αλλά και με το εξωτερικό φως του κόσμου, όπως εξελίσσεται μια 15ετία αργότερα.

Παρατηρεί τη δημοκρατία να απογυμνώνεται από το νόημά της και τον ρατσισμό που σιγοβράζει. Καταγράφει την επίδραση της διεφθαρμένης Δεξιάς στην επαρχία και την απόκλιση του κανονιστικού πλαισίου από τις ηθικές αξίες.

Και στο κέντρο αυτού του τοπίου βλέπει τον Φαμπέρ, έφηβο θεό και δαιμονικό ενήλικα, να κυκλοφορεί σαν ζωντανή μομφή.

Στο πρόσωπό του καθρεφτίζεται η φθαρτότητά του αλλά και η ένοχη συνείδηση μιας κοινωνίας που έχει υποκύψει στους συμβιβασμούς της καθημερινότητας. «Με αγάπησαν όλοι και δεν έσωσα κανέναν» μονολογεί. «Το μόνο που έκανα ήταν να κρατήσω το όνειρο πιθανό. Να φαίνεται σαν μια αιώνια υπόσχεση.» Δεν είναι λίγο!

Να αγαπάμε τον δαίμονα της εποχής

«Αυτό το μυθιστόρημα αντιπροσωπεύει όλα εκείνα στα οποία θέλησα να πιστέψω -όπως και άλλοι-, όμως δεν πραγματώθηκαν, κυρίως εξαιτίας της δειλίας όλων, και μαζί της δικής μου», έχει πει ο Τριστάν Γκαρσιά. «Ελπίζω να μας μαθαίνει να αγαπάμε τον δαίμονα της εποχής και να τον συγχωρούμε. Αυτός θα εξαφανιστεί στο τέλος, αλλά εμείς θα είμαστε ακόμη εδώ. Ισως μπορέσουμε να κάνουμε κάτι σωστό στην τέχνη, στην πολιτική, στη ζωή».

Ο Γκαρσιά ανήκει στους ανερχόμενους αστέρες της γαλλικής διανόησης που καλλιεργούν τη θεωρία όσο και τη λογοτεχνία. Ξεχώρισε το 2008 με το πρώτο του κιόλας μυθιστόρημα «Η καλύτερη πλευρά των ανθρώπων», με θέμα τα χρόνια του AIDS (Πόλις, μτφρ. Μαρία Γαβαλά). Ο «Φαμπέρ» είναι έργο ωριμότερο και γοητευτικότερο.

Εδώ ο συγγραφέας αξιοποιεί με δεξιοτεχνία τους τρόπους του μυθιστορήματος ενηλικίωσης, της αστυνομικής λογοτεχνίας και του θρίλερ ιδεών, ανανεώνοντας διαρκώς το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Και καταφέρνει να συμπυκνώσει τη διάχυτη δυσφορία στη σημερινή Γαλλία.

Δεν είναι τυχαίο ότι ενσωματώνει τον απόηχο από τη δυναμική εναντίωση στις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις του σχεδίου Ζιπέ επί Σιράκ, όσο και από τη δαιμονοποίηση των «αναρχοαυτόνομων» (υπόθεση Ταρνάκ) και των μεταναστών δεύτερης γενιάς, επί Σαρκοζί. Ο ίδιος ο επώνυμος πρωταγωνιστικός χαρακτήρας είναι εγκαταλειμμένο παιδί Αλγερινών που υιοθετήθηκε από ηλικιωμένους Γάλλους, ωστόσο η Γαλλία τον υποχρεώνει ακόμα να δίνει εγγυήσεις συμμόρφωσης στους αλλοτινούς αποικιοκράτες…

Ο Γκαρσιά αφουγκράζεται εναλλάξ τη Ματίλντ, τον Μπαζίλ και τον Φαμπέρ και τους φέρνει στο προσκήνιο μέσα από ένα γαϊτανάκι επεισοδίων, αλλάζοντας διαρκώς σκοπιά και συνθέτοντας το τότε με το τώρα. Ετσι αναδεικνύει, χωρίς εξιδανίκευση ούτε απαξίωση, τα χαμένα όνειρα της νεολαίας του 2000 αλλά και τους τρόπους με τους οποίους αντιπάλεψε την εποχή της. Συλλαμβάνει την ψυχή της και μας πείθει να πούμε «Respect»!