Ο Μεγάλος Αδερφός σε διαβάζει

Γιώργου Μητά

«Το σπίτι»

Νουβέλα. Κίχλη, 2014, σελ. 144

Τι θα συνέβαινε αν ο Μεγάλος Αδερφός ήταν μανιακός αναγνώστης; Θα παρακολουθούσε αδιάλειπτα έγκλειστους συγγραφείς κατά τη διαδικασία της γραφής. Και οι συμμετέχοντες δεν θα διαγωνίζονταν για τα χρήματα ή τη μιντιακή δόξα αλλά για μια ευκαιρία να γράψουν περισσότερο, να παρατείνουν –μαζοχιστικά ίσως– τη διαμονή τους στο Σπίτι της Γραφής.

Κάπως έτσι ξεκινάει η εφευρετική νουβέλα του Γιώργου Μητά Το Σπίτι: ο Νίκος Βελισσάρης, εκκολαπτόμενος συγγραφέας, δέχεται την πρόταση του εκκεντρικού κυρίου Κάλφογλου να διαμείνει στο αρχοντικό του στην Υδρα προκειμένου να συμμετάσχει σε έναν συγγραφικό διαγωνισμό. Εχει στη διάθεσή του μία εβδομάδα για να ολοκληρώσει μια ιστορία την οποία θα αναγνώσει στον οικοδεσπότη του στο τέλος της παραμονής του.

Κάτι παράξενο συμβαίνει, ωστόσο, με αυτόν τον διαγωνισμό. Υπόρρητη ρήτρα για τη συμμετοχή του Βελισσάρη είναι να μη γνωρίζει κανείς το επικείμενο ταξίδι του, ενώ μετά την άφιξή του στο Σπίτι της Γραφής διαπιστώνει πως, εκτός από τον καθηλωμένο σε αναπηρική καρέκλα κύριο Κάλφογλου, τον υπηρέτη Συμεών και τον γάτο Μέλκορ, είναι ο μοναδικός ένοικος του αρχοντικού. Σταδιακά το ειδυλλιακό περιβάλλον της Υδρας μετατρέπεται σε σκηνικό εγκλεισμού. Παρά τις διαρκείς περιποιήσεις του μειλίχιου Συμεών και τις ιδανικές συνθήκες που του προσφέρονται για την εργασία του, μεταξύ άλλων πρόσβαση σε μια σπάνια συλλογή βιβλίων, ο νεαρός συγγραφέας δεν αργεί να διαπιστώσει ότι ο οικοδεσπότης του τον έχει ανεπαισθήτως αποκλείσει από τον έξω κόσμο: το κινητό του δεν πιάνει στο Σπίτι της Γραφής, ίντερνετ και τηλεόραση φυσικά δεν υπάρχουν, ενώ κάθε κίνησή του παρακολουθείται με κρυφές κάμερες.

Πάνω σε αυτό το επίμονα αλληγορικό σκηνικό απομόνωσης και μυστηρίου, που θυμίζει Τσβάιχ της Σκακιστικής νουβέλας και τα αριστοτεχνικά, αμφίσημα αφηγήματα του Χένρι Τζέιμς (Εικόνα στο χαλί, Το στρίψιμο της βίδας, Τα χαρτιά του Ασπερν), στήνεται μια έξυπνη ιστορία που μέσα από την ένταση της πλοκής της θίγει μια σειρά από καίρια ζητήματα που αφορούν τη γραφή, την ανάγνωση και το σημείο συνάντησής τους. Πώς γεννιέται η γραφή; Τι καθηλώνει τη σπίθα της έμπνευσης και πώς κοινωνείται αυτή στον αναγνώστη; Η μαγική στιγμή της δημιουργίας στοιχειώνει τον Κάλφογλου. Η μοναδική συγκίνηση της γέννησης του λογοτεχνικού έργου τέχνης είναι γι’ αυτόν το ελιξίριο της αθανασίας και η διαρκής παρακολούθηση του διαγωνιζόμενου συγγραφέα έχει στόχο να τον κάνει κοινωνό της. Από την πλευρά του συγγραφέα, η συναίνεση στον εγκλεισμό –γιατί ανά πάσα στιγμή μπορεί να ανοίξει την πόρτα και να φύγει– συνεπάγεται την αντίληψη ότι η γραφή είναι δοκιμασία, πικρή αλλά αναγκαία, που απομονώνει τον συγγραφέα από τη ζωή, παρ’ όλα τα πορώδη όριά της με τον έξω κόσμο.

Η ιστορία του Μητά, ζυγιασμένη προσεκτικά και με κομψότητα ύφους, ακροβατεί ανάμεσα σε μυστήριο και φιλοσοφικό δοκίμιο. Παρασύρεται όμως περισσότερο από το στήσιμο της πλοκής κι όχι από την ατμόσφαιρα ή τη φιλοσοφική διάθεση, που αναμφισβήτητα είναι οι μεγαλύτερες αρετές της. Οι σημειώσεις του Κάλφογλου που παρατίθενται στο τέλος δίνουν οριστικές απαντήσεις διαλύοντας τη δημιουργική αμφισημία που με τόσο κόπο στήθηκε στο κείμενο.

Η νουβέλα συνομιλεί με έναν κανόνα δυτικής κατά κύριο λόγο λογοτεχνίας, που έχει περάσει στη σφαίρα του κλασικού και προκρίνεται ως το αναγνωστικό οπλοστάσιο κάθε βιβλιόφιλου. Το Σπίτι αναφέρεται διαρκώς σε άλλα κείμενα. Αποσπάσματά τους εισρέουν στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και στους διαλόγους: ο Συμεών, σαν βιβλιομανές ρομπότ, επαναλαμβάνει διαρκώς τσιτάτα της κλασικής αγγλικής λογοτεχνίας.

Το Σπίτι διακρίνεται γενικώς από μια κλασικότροπη αντίληψη απέναντι στο λογοτεχνικό προϊόν. Η στιγμή της δημιουργίας είναι μεταφυσική. Κι ενώ μας θυμίζει ότι κείμενο σημαίνει διακειμενική αναπαραγωγή, μια αντίληψη συνώνυμη της νεωτερικότητας, φροντίζει να παραθέσει τις πηγές του στο τέλος του βιβλίου, αντιστρέφοντας την παιγνιώδη μεταμοντέρνα συνθήκη διαχείρισης του παραθέματος, που αφήνει τον αναγνώστη να το ανακαλύψει.

Παρ’ όλη την κλασικότροπή της σκευή, Το Σπίτι είναι μια αξιοπρόσεκτη νουβέλα που σαφώς διατηρεί διαύλους επικοινωνίας με τον σύγχρονο κόσμο. Το ζήτημα της παρακολούθησης, και συνεπώς της αστυνόμευσης στον κόσμο της δημιουργίας, που εδώ θίγεται πρωτίστως σαν αλληγορία, αξίζει να διερευνηθεί μελλοντικά κι από άλλους συγγραφείς. Το ιδιότυπο εύρημα της νουβέλας είναι ενδεχομένως η μετατροπή του αναγνώστη σε παρατηρητή-συνένοχο του εγκλεισμού: όπως ο Κάλφογλου έτσι και οι αναγνώστες παρακολουθούν διαρκώς τον διαγωνιζόμενο συγγραφέα, καταναλώνοντας ηδονοβλεπτικά τη δημιουργική συνθήκη.