Το κενό ανάμεσα στο όνειρο και στο ξύπνημά του

Το Terrarium είναι ένα τεχνητό κλειστό οικοσύστημα, σαν ενυδρείο για φυτά, μέσα στο οποίο συντελούνται κανονικά οι βασικότερες τουλάχιστον λειτουργίες της ζωής. Στην ομότιτλη συλλογή της Ελένης Γαλάνη περιλαμβάνονται είκοσι εφτά ποιήματα, στα οποία άνθρωποι και φυτά ταυτίζονται και γίνονται ένα είδος ζωής που διαβιοί μες στους στίχους, με κοινά αισθήματα, βιώματα, πάθη, γνωρίσματα και ιδιότητες. Ολα τα ποιήματα, εκτός από τρία, συστήνονται στον αναγνώστη, πριν ακόμη από τον τίτλο τους, με την επιστημονική ονομασία ενός φυτού, το οποίο εμφανίζεται επίσης μες στους στίχους του ποιήματος, άλλοτε έχοντας πρωταγωνιστικό, θα λέγαμε, ρόλο και άλλοτε απλώς συμπληρωματικό, άλλοτε αλληγορική σημασία και άλλοτε κυριολεκτική: «Υπάρχουν φυτά που ζούνε σαν ψάρια / Ψάρια που ζούνε σαν φυτά / Ανθρωποι με φτερά, άνθρωποι με βράγχια / Ανθρωποι με φύλλα, με αγκάθια / Ανθίζουν, μαραίνονται, πολλαπλασιάζονται / στοιβάζονται, συστεγάζονται σε τερράρια / ακουάρια, γραφεία, στριμώχνονται / σε γυάλινα δωμάτια / μνημεία μοιάζουν θερμοκήπια / μέσα σε τραμ, μετρό, λεωφορεία / το οξυγόνο τους λιγοστεύει / η ανάσα σώνεται / το φως τους τελειώνει».

Αυτό το φως που τελειώνει είναι ακόμη ένας μόνιμος κάτοικος του κόσμου που αποτυπώνει η Ελένη Γαλάνη: είναι η θλίψη και η ήττα, ο έρωτας και η συντριβή, το παρελθόν και η μνήμη, τα όνειρα που έχουμε εγκαταλείψει, η απώλεια, ο θάνατος των αγαπημένων. Κι ακόμα, τα θύματα των πολέμων κι οι γυναίκες που δεν έχουν καμία εξουσία στο ίδιο τους το σώμα, εκείνες που διεκδικούν το αυτονόητο. Ομως ο τρόπος που η ποιήτρια χειρίζεται αυτό το κοινό σε όλους τους ποιητές υλικό ξεχωρίζει, γιατί απουσιάζει ο συνήθης στην ποίησή μας άμεσος και ανεπεξέργαστος εξομολογητικός τόνος και η συνακόλουθη υπερβολή του συναισθήματος. Ετσι αυτή που τελικά κερδίζει, αυτό που τελικά μένει, είναι η ποίηση. Ακόμα κι αν στο τέλος μένουμε «αθώοι και μόνοι στη συντριβή / παρ’ όλη την αγάπη», ακόμα κι αν «όταν ξυπνήσουμε / θα είναι για όλα αργά», ακόμα και αν «απ’ όποια πλευρά κι αν το δεις // Νικηθήκαμε», μοτίβα που συνεχώς επανέρχονται στα ποιήματα, η ποίηση κάνει τη δουλειά της, ο ποιητής αιμορραγεί για μας και αφήνει το ματωμένο σημάδι του που μας παρηγορεί και μας εγκαρδιώνει.

Ακόμα πιο παράδοξα, αν είναι δυνατόν, εμφανίζονται τα πράγματα στα ποιήματα που δημοσιεύονται στο βιβλίο «Τα μαλλιά του Φιν» της Εύας Στεφανή· βιβλίο από το οποίο πάντως, να σημειώσουμε, απουσιάζει οποιοσδήποτε χαρακτηρισμός του γραμματειακού είδους και όλα τα κείμενα εμφανίζονται γραμμένα σε πεζό λόγο – νομίζω, ωστόσο, πως δεν είναι λάθος να τα ονομάσουμε ποιήματα. Ο,τι κυρίως τα χαρακτηρίζει είναι η απλότητα της γλώσσας και η φυσικότητα του ύφους, η συντομία, καθώς ελάχιστα από αυτά υπερβαίνουν τη μισή σελίδα, ενώ κάποια δεν αποτελούνται παρά από τρεις-τέσσερις σειρές, και η ρεαλιστική αφήγηση των πιο παράδοξων καταστάσεων. Η Εύα Στεφανή δημιουργεί με τα ποιήματά της έναν ξεχωριστό, ιδιαίτερο κόσμο, γεμάτο αινιγματικές εικόνες και ονειρικά (συχνότερα μάλιστα εφιαλτικά) γεγονότα, γεφυρώνοντας, με χιούμορ και αθωότητα, το συνειδητό με το υποσυνείδητο, όπως επίσης τον πεζό λόγο με τον ποιητικό και, θα λέγαμε, τη γραφή με την εικόνα, αφού η ματιά της συγγραφέως είναι σε μεγάλο βαθμό εικαστική. Αν θέλαμε ενδεχομένως να βρούμε τους λογοτεχνικούς της προγόνους, το πρώτο όνομα που θα έπρεπε να αναφέρουμε θα ήταν αυτό του Ε.Χ. Γονατά· ή, ίσως, του Νίκου Εγγονόπουλου, του Μίλτου Σαχτούρη και της Μαργαρίτας Καραπάνου τού «Η Κασσάνδρα και ο λύκος».

Ενα δείγμα: «Εχω ένα βάρος στην κοιλιά. Ζητώ να με εγχειρίσουν. Παίρνω ένα λεπίδι και μια κουτάλα να βοηθήσω στην εκσκαφή. Στην αρχή βγάζω λίγη άμμο και άσπρες πέτρες. Προχωράω πιο βαθιά και πέφτω πάνω σε μια μαλακιά μάζα. Ενα βουνό από φύκια. Συνεχίζω να ψάχνω αλλά το λεπίδι και η κουτάλα γλιστράνε δίχως να σκοντάφτουν πουθενά. Θεραπεύτηκα; Μπα. Πετάω τα εργαλεία και βάζω το χέρι μου στο ανοιχτό σώμα που καίει. Πιάνω κάτι. Μια αλυσίδα. Την τραβάω προς τα έξω και ιδού η αιτία του κακού. Το παλιό ρολόι του μπαμπά». Η αφήγηση στα περισσότερα κείμενα της Εύας Στεφανή, όπως και στον «Βυθό» που προηγήθηκε, γίνεται σε ενεστώτα χρόνο, όπως ακριβώς ζούμε τα όνειρά μας, ή σε αόριστο, με τον τρόπο που τα αφηγούμαστε μόλις ξυπνήσουμε. Αρχέγονα σύμβολα, απωθημένες επιθυμίες και ανομολόγητοι τρόμοι πρωταγωνιστούν σε καθένα από αυτά: η πατρική φιγούρα, οι οικογενειακές σχέσεις, τα φαντάσματα και τα όνειρα της παιδικής ηλικίας, ο ερωτισμός, οι συμβολικοί φόνοι. Μια ποίηση στην οποία το θαυμαστό και το παράδοξο εκρήγνυται σε κάθε γύρισμα της σελίδας.