Μετατοπίσεις της ουτοπίας

Μέσα στο ρευστό σκηνικό της νέας εποχής -το σκηνικό αυτό που καταγράφηκε με τον πιο εμφατικό τρόπο και στις ευρωεκλογές- μοιάζει να διαμορφώνονται δύο πολιτικοί πόλοι που κυριαρχούν. Από τη μία η Ακροδεξιά και από την άλλη αυτός ο ακαθόριστος δεξιός πόλος. Ενας πόλος που μπορεί να εμπεριέχει παραδοσιακά συντηρητικά κόμματα, πρώην σοσιαλδημοκράτες που παραμορφώθηκαν, τεχνοκράτες επιχειρηματίες της πολιτικής, νεοφιλελεύθερα γεράκια και φιλοπόλεμα περιστέρια. Οι δύο αυτοί πόλοι φυσικά συνομιλούν και σε πολλές -αρκετά πολλές πια- περιπτώσεις συνεργάζονται. Αυτό που κατέγραψαν οι εκλογές -με κάποιες ελπιδοφόρες εξαιρέσεις- είναι η απουσία της Αριστεράς. Με τρόπο τέτοιο ώστε τελικά να σκεφτόμαστε αν είναι ζήτημα απλώς συγκυρίας ή ζήτημα της ίδιας της εποχής.

Η ίδια η Αριστερά οφείλει να αλλάζει. Οχι να μεταλλάσσεται, αλλά να αλλάζει. Με βάση πάγιες αρχές και αξίες, ριζωμένες βαθιά μέσα στην ευρωπαϊκή της ταυτότητα. Ετσι και τώρα. Αυτό δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο. Καταγράφεται παράλληλα με την ιστορία της. Από τη Γαλλική Επανάσταση στους ουτοπιστές σοσιαλιστές, από την εποχή των μεγάλων επαναστάσεων μέχρι την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης (μιας κατάρρευσης που συμπαρέσυρε τόσο τους ορθόδοξους κομμουνιστές όσο και την κριτική Αριστερά και στη συνέχεια μαζί και τη Σοσιαλδημοκρατία). Και από εκεί από τα κινήματα της αντιπαγκοσμιοποίησης μέχρι την αποτυχία της Αριστεράς στην περίοδο των κρίσεων.

Υπάρχει μια βαθιά αλλαγή που ορίζει σήμερα την πολιτική. Και αυτή δεν έχει να κάνει ούτε με την άνοδο της Ακροδεξιάς, ούτε με τη γεωστρατηγική συγκυρία. Εχει να κάνει με τον ίδιο τον προσανατολισμό. Γιατί όπως το νιώθουμε στο πετσί μας, κάθε χρόνο όλο και περισσότερο, βιώνουμε μια συνθήκη που αλλάζει το σύνολο των πολιτικών και ανθρώπινων παραμέτρων. Την κλιματική αλλαγή. Το σύνθημα της αντιπαγκοσμιοποίησης «Ενας άλλος κόσμος είναι εφικτός» μεταμορφώνεται σε μια ερώτηση για το αν οποιοσδήποτε κόσμος θα είναι σύντομα εφικτός. Στην προοπτική του κόσμου το μεγάλο αίτημα των ουτοπιών αντικαθίσταται από μια προειδοποίηση αποκάλυψης. Χωρίς θεολογικές διεξόδους, χωρίς κρίση επί δικαίους και αδίκους, χωρίς μεταθανάτιες υποσχέσεις. Με επιστημονική ακρίβεια και γεωμετρική ακριβολογία. Εκεί που οι πολιτικές του οράματος είχανε να κάνουν με τη δημιουργία ενός δίκαιου και ελεύθερου κόσμου τώρα έχουν να κάνουν με την επιβίωσή του. Του κόσμου γενικά. Ετσι ώστε η Αριστερά να μην έχει πια νόημα χωρίς την οικολογία, αλλά ταυτόχρονα και η οικολογία χωρίς την Αριστερά.

Στην πραγματικότητα βέβαια, αν κάποιος δει την ουσία των πραγμάτων, ο εχθρός είναι ακριβώς ο ίδιος: ο καπιταλισμός στην πιο καθαρή του μορφή, σε όλες του τις εκδοχές, από την κλασική αμερικανική μέχρι την αυταρχική κινεζική. Είναι η κυριαρχία της επιθυμίας επί της αρμονίας. Είναι πια το μοντέλο της κατανάλωσης απέναντι σε αυτό της επιβίωσης. Ενα μοντέλο που ποτίζει το σύνολο των σχέσεων. Είναι τόσο χαρακτηριστικό το γεγονός πως ζούμε σε μια περίοδο που ενώ η αυτοματοποίηση της εργασίας έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό, η χρήση της δεν απελευθερώνει τον άνθρωπο (και μιλάω για τη συντριπτική πλειονότητα) από τη σκληρή εργασία, αλλά τον βυθίζει όλο και περισσότερο στην εργασιακή απόγνωση.

Η Αριστερά πρέπει να αντιληφθεί πως μπαίνουμε σε μια περίοδο αποκάλυψης, μια περίοδο που ταυτόχρονα μας προσφέρει όλα τα τεχνικά μέσα ώστε να βγούμε από αυτήν και να οικοδομήσουμε έναν καλύτερο κόσμο. Η οικολογία, η χρήση της αυτοματοποίησης της εργασίας προς όφελος του ανθρώπου μαζί με το βάθεμα των δημοκρατιών, αρχών και θεσμών, οφείλουν να είναι τα αιτήματα της Αριστεράς, περιγράφοντας τελικά ένα νέο μοντέλο αναγκών και επιθυμιών, ένα νέο μοντέλο ανθρώπου στην κόψη του καιρού.