Τα Χριστούγεννα και η ηθική της αβεβαιότητας

…γιατί το θαύμα ήταν πως ζήσαμε

χωρίς το θαύμα.

Γιάννης Βαρβέρης, «Καθώς πλησιάζει η ώρα»

Οι γιορτές είναι εδώ για τα καλά. Τα Χριστούγεννα σε αυτό τον τόπο και τον χρόνο, εν μέρει εθνικά και εν μέρει χριστιανίζοντα. Δεν ξέρω γιατί, αλλά κάθε χρόνο προκύπτει η ίδια στάση. Λίγο ως συνήθεια και λίγο σαν ανάγκη. Να μην περάσουν όλα ανεξέταστα. Σαν συμφορά, σαν χρονολογημένη ρουτίνα ή απλός, τυπικός εορτασμός που σπρώχνει τα ημερολόγια να περάσει. Κάτι άλλο. Κάτι αβέβαιο και ειπωμένο σχεδόν χωρίς σχήμα. Και σίγουρα χωρίς σκοπό. Ισως σαν μια συνομιλία. Με άγνωστο συνομιλητή. Διακεκομμένη, με εξάρσεις και πισωγυρίσματα, επαναλήψεις και αμήχανες σιωπές. Σαν ελάχιστη χλωρίδα ερωτηματικών σε μια επικράτεια γεμάτη θαυμαστικά θερμοκηπίων.

Τα Χριστούγεννα είναι μια κοσμική γιορτή σε έναν κοσμικό κόσμο. Σε μια εποχή που ακόμα και τα σκοτάδια μας είναι υφασμένα από κοσμικό υλικό: κυνισμό της αγοράς, σκληρότητα της απογοήτευσης, μισαλλοδοξία της έλλειψης. Τα Χριστούγεννα κουβαλούν όλη αυτή την αφέλεια της εξωστρέφειας, του χαμογελαστού εξαναγκασμού. Αλλά ταυτόχρονα λειτουργούν και πέρα από τη μετατόπιση της συνήθειας. Είναι νομίζω αυτός ο πολλαπλός συγκριτισμός που τα συγκροτεί. Δημιουργώντας περισσότερο ένα μωσαϊκό και λιγότερο ένα ενιαίο σώμα.

Ενας συγκριτισμός θρησκευτικότητας, βαλσαμωμένης θρησκείας, καταναλωτισμού, επικαιρότητας, θεάματος, ανεξέταστης εφορίας. Πλεγμένα όλα μαζί με υλικά που συνομιλούν με την πραγματική μας συνθήκη: τη διακοπή, την επιστροφή, την προσπάθεια του χρόνου να επιμερίσει τον εαυτό του και να του δώσει μια κάποια κυκλικότητα (παρά την παρατεταμένη καλοκαιρία). Ακόμα κι αν δεν το καταλαβαίνουμε (και μιλώ για εμάς, αναγνώστη μου, και όχι για τους άλλους) ψάχνουμε κάτι. Μια αίσθηση, μια επιβεβαίωση, μια ελάχιστη συνηγορία χρονικής διαφορετικότητας. Και πίσω από αυτά, μια αφορμή. Μονωμένοι μέσα στο ενιαίο πλήθος, την ώρα της πιο κοινωνικής μας μοναξιάς, μακριά από τις φανταχτερές φορεσιές που επιβάλλουν στην πόλη οι δήμαρχοι, πέρα από τις κονσέρβα ευχές, πέρα από το παρωχημένο περιεχόμενο της ευωχίας. Μια ευκαιρία στην αβεβαιότητα.

Είναι μια αφορμή για να εξετάσουμε τις δικές μας αβεβαιότητες στο κέντρο μιας κουλτούρας γεμάτης βεβαιότητες. Το τι σημαίνει χαρά, δεσμός, θνητότητα. Το τι σημαίνουν όλες αυτές οι λέξεις που τρίβονται στα πολυφορεμένα συμπεράσματα των ημερών, στην επιθετική αφέλεια των προπόσεων, στις ευχετήριες καταδίκες του πιο στενού νοήματος: συγχώρεση, αγάπη, αλληλεγγύη. Οι αβεβαιότητές μας. Ειπωμένες ακαριαία ως καταφάσεις και αμφίσημα ως αρνήσεις. Αυτό το ρευστό που προσπαθεί διαρκώς να δώσει σταθερή μορφή στο πρόσωπό μας. Να αμφιβάλλεις… ακόμα και για τις αμφιβολίες σου να αμφιβάλλεις…

Είναι αυτή η ηθική της αβεβαιότητας που μας επιτρέπει να είμαστε αντιφατικοί. Να έχουμε μεταπτώσεις, να χαιρόμαστε ενώ αγανακτούμε, να αλλάζουμε γνώμη, να το παραδεχόμαστε ενώ ταυτόχρονα υπεκφεύγουμε, να το νοιώθουμε ενώ ταυτόχρονα αδιαφορούμε, να απορρίπτουμε ενώ μαζί αποδεχόμαστε, να παραιτούμαστε ενώ ταυτόχρονα προσπαθούμε. Να βυθομετρούμε τις επιφάνειες ενώ ταυτόχρονα προσπαθούμε να εφεύρουμε έναν βυθό για αυτήν την πλημμύρα που μας φτάνει μέχρι τον αστράγαλο. Να γνωρίζουμε ενώ ταυτόχρονα αμφιβάλλουμε. Να είμαστε ανθρώπινοι ενώ συχνά φοβόμαστε πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Αντιφατικοί και ταυτόχρονα ενιαίοι.

Είναι οι αντιφάσεις μας αυτές που στολίζουμε κάθε χρόνο. Και τα Χριστούγεννα –με όλες τις ευχάριστες ή όχι συναντήσεις, όλα τα πετυχημένα και αποτυχημένα τους τραπέζια και συζητήσεις, όλους τους αφόρητους ή συμπαθείς εορτασμούς– μια αφορμή για την αντιφατικότητά μας, μια επικύρωση των αμφιβολιών μας, ένας εορτασμός των αβεβαιοτήτων μας. Για το πώς ερμηνεύουμε τον κόσμο απορρίπτοντας την ερμηνεία του, για το πώς αναλωνόμαστε χωρίς σπίθα ή φλόγα, για το πώς διαρκούμε μέσα σε αυτό που τελειώνει.