Ο πόλεμος και η ποίηση

Εμείς ζήσαμε καλά κατά τη διάρκεια του πολέμου

Κι όταν βομβάρδιζαν τα σπίτια άλλων ανθρώπων,

διαμαρτυρηθήκαμε

μα όχι αρκετά, τους εναντιωθήκαμε μα όχι

αρκετά. Βρισκόμουν

στο κρεβάτι μου και γύρω από το κρεβάτι μου η Αμερική

γκρεμιζόταν: το ένα αόρατο σπίτι μετά το άλλο μετά το άλλο.

Εβγαλα μια καρέκλα έξω και κοίταξα τον ήλιο.

Στον έκτο μήνα

μιας καταστροφικής ηγεμονίας στο σπίτι των χρημάτων

στο δρόμο των χρημάτων στην πόλη των χρημάτων στη χώρα των χρημάτων,

η σπουδαία μας χώρα των χρημάτων, εμείς ζήσαμε (συγχωρέστε μας)

καλά κατά τη διάρκεια του πολέμου».

Ιλια Καμίνσκι, «Deaf republic», 2013

Ο Ιλια Καμίνσκι είναι Αμερικανός ποιητής γεννημένος το 1977. Στο βιογραφικό του περιγράφεται όλη η πολυπλοκότητα της πληθυσμιακής κατανομής της εποχής μας. Εβραϊκής καταγωγής και γεννημένος στην Οδησσό επί Σοβιετικής Ενωσης, ο Καμίνσκι ζήτησε άσυλο στις ΗΠΑ το 1993 μαζί με την οικογένειά του για λόγους αντισημιτισμού.

Το ποίημα δημοσιεύτηκε το 2013 μιλώντας για κάποιον άλλο πόλεμο, σε κάποια άλλη χώρα. Αλλά τελικά για τον κάθε πόλεμο. Αρα και για τον πόλεμο που εξελίσσεται στο παρόν μας.

Στο ποίημά του ο Καμίνσκι περιγράφει με άμεσο τρόπο την εσωτερικευμένη ενοχή αλλά ταυτόχρονα και την ουσιαστική ανομολόγητη απόσταση των δυτικών κοινωνιών. Το υποκείμενο του ποιήματος συνεχίζει να ζει σε έναν κόσμο που δημιούργησε τον πόλεμο. Το αναγνωρίζει, το δέχεται και στέκει απέναντί του. Αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να αλλάξει κάτι, όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να δεσμευτεί σε έναν σκοπό. Αρκετά ώστε να ξεκαθαρίσει τη θέση του, αρκετά ίσως ώστε να νιώσει και αυτός καλύτερα ενώ πετά από πάνω του την ενοχή. Το ποίημα είναι ο πιο ειλικρινής δρόμος.

Το «εμείς» θα βρίσκεται πάντοτε σε απόσταση από τον «πόλεμο». Είναι η καταγεγραμμένη αμηχανία που δεν μπορεί όμως να γίνει αδιαφορία. Μόνο μια παραδοχή αδυναμίας για τη συνέχεια της ζωής. Οσο η καταστροφή δεν μας επηρεάζει άμεσα, οι ζωές μας θα συνεχίζονται. Ισως με μερικές πιο βαριές σκέψεις, ίσως με ένα πιο βαθύ κέντρισμα συνείδησης, αλλά θα συνεχίζονται. Το ποίημα -σε αντίθεση με το υποκείμενο του ποιήματος- δεν διαλέγει στρατόπεδο. Στέκει στο πλευρό των βομβαρδισμένων. Δεν επιχειρηματολογεί με φανατισμό, μόνο ζητά συγγνώμη με την παραδοχή του.

Το ποίημα είναι μια πολιτική στάση για τον 21ο αιώνα. Εναντιώνεται στην αδιαφορία. Ταυτόχρονα φέρνει στην επιφάνεια την αναγκαία παραδοχή της ενοχής. Και μαζί την παραδοχή πως δεν έχουμε κάνει αρκετά. Παραδέχεται τη δομική αντίφαση της συνθήκης και αγκαλιάζει με κόπο την αντιφατικότητά του.

Σε μια συνθήκη γενικευμένου ψεύδους, αμφίβολων μέσων ενημέρωσης, κατασκευής διαδικτυακών προσωπείων και fake news η τέχνη στέκει ως η μόνη πραγματική ειλικρίνεια. Αδιαφορώντας για την επιβεβαίωση της τρέχουσας ηθικολογίας, για τη δημιουργία ενός συνθήματος, μιας ανάλυσης που θα περιέχει τη μόνη αλήθεια. Χωρίς την εύκολη φιλανθρωπία που ταυτίζεται με μια ανεστραμμένη αδιαφορία. Χωρίς να μιλά από τη μεριά των θυμάτων σε μια κίβδηλη ταύτιση, αλλά αποδεχόμενο την αμηχανία της απόστασης.

Ικανή να παραδεχτεί και να μιλήσει άμεσα, η ποίηση μένει ανοιχτή στην ουσιαστική αυτοκριτική, στην εξομολόγηση, την αμηχανία και την αποδοχή του λάθους, του προσωπικού λάθους. Είτε ως παρηγοριά, είτε ως επαγρύπνηση, είτε ως σειρήνα κίνδυνου η ποίηση είναι πάντοτε ζωτική. Ζωτική σαν τη σπαρακτική παρένθεση στη μέση ενός σπαρακτικού τελευταίου στίχου:

εμείς ζήσαμε (συγχωρέστε μας)

καλά κατά τη διάρκεια του πολέμου.