Η αρχέγονη ανάγκη της αφήγησης

Πολλές φορές έχω την αίσθηση πως ζούμε σε μια περίοδο νεκρών αφηγήσεων. Σε μια περίοδο τρομερής ανακύκλωσης και κοινοτοπίας, διασκευής και αυτοαναφορικότητας. Σε πολλαπλά επίπεδα. Τα μεγάλα κινηματογραφικά φεστιβάλ εξορίζουν την αφηγηματικότητα για χάρη του πιο αφηρημένου και άνευ όρων καλλιτεχνικού, η τηλεοπτική υπερπαραγωγή δοκιμάζει διαρκώς νέες εφαρμογές παλαιών συνταγών, το θέατρο αρκείται στον πολλαπλασιασμό του παρελθόντος εαυτού του και το μυθιστόρημα προσπαθεί να διαχειριστεί τα μεταμοντέρνα όριά του. Και αν αυτό είναι μια βιαστικά διατυπωμένη διαπίστωση μιας γενικότερης αίσθησης, νομίζω πως τα πράγματα γίνονται πιο ξεκάθαρα και σαφέστερα όταν κάποιος στρέφει την προσοχή του εντός των συνόρων.

Η χώρα μας δεν παράγει αφήγηση εδώ και καιρό. Συλλογικούς μύθους, ήρωες-αρχέτυπα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής αντίληψης και ύπαρξης, μοίρες και αφηγηματικούς προορισμούς. Αναμασά σε όλα τα επίπεδα κοινούς τόπους, χιλιοειπωμένες καταφάσεις, αδιάφορες πλοκές, κακογερασμένα μοτίβα. Οι ιστορίες μας δεν ιστορούν και δεν υπάρχει ένας πληθυντικός στον οποίο να μπορούμε να συναντηθούμε. Μόνο μονάδες που προσπαθούν να αντικαθρεφτιστούν μπερδεύοντας τους αριθμούς με τις αντανακλάσεις.

Ο χρόνος και ο χώρος μας δεν αφηγούνται. Και ακόμα περισσότερο δεν μας αφηγούνται. Μόνο επιβεβαιώνουν ένα ατομικό παρόν. Και οι κοινωνίες που δεν αφηγούνται είναι καταδικασμένες να γερνούν διαρκώς, μέσα στο ξάφνιασμά τους, να ξεχνούν και να ξεχνιούνται, αφού κανένας ορίζοντας δεν συναντά το μέλλον τους.

Είναι που ο ρόλος των ιστοριών και των αφηγήσεων δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία ή η μεταφορά πληροφοριών. Δεν λέμε ιστορίες απλώς για να περάσουμε την ώρα μας ή για να επικοινωνήσουμε. Λέμε ιστορίες για να επιβεβαιώσουμε την ύπαρξη της κοινότητας. Λέμε ιστορίες για να επιβεβαιώσουμε τη δική μας ύπαρξη μέσα σε αυτή. Και λέμε ιστορίες για να υπάρξουμε συλλογικά.

Γιατί κάθε ιστορία μάς μεταφέρει πίσω στην παλαιά φωτιά. Πριν από τον χρόνο και πριν από την ιστορία. Στη φωτιά αυτή γύρω από την οποία συναντιόταν η οικογένεια -και η κοινότητα- για να αφηγηθεί τα περιστατικά της και να λήξει την ημέρα της. Παρατηρώντας την ίδια φλόγα, μοιραζόμενη τις εμπειρίες της, σχολιάζοντας τα γεγονότα. Τη φωτιά εκείνη που ένωνε την ομάδα. Τότε που κάθε τι υπήρχε από ανάγκη και ο άνθρωπος ήταν απλώς ένα όνειρο που προσπαθούσε να ξυπνήσει τον εαυτό του. Γιατί άσχετα με τις μεταμορφώσεις της, η αφήγηση είναι μια ανθρώπινη ανάγκη. Βαθιά όσο και η γλώσσα. Διαρκώς καινούργια όπως ο ανθρώπινος χρόνος. Οι νόμοι της ιστορίας ενώνουν την ομάδα. Και την ενώνουν μέσα από μια κοινή συγκίνηση. Πνευματική, αισθητική, κωμική, υπαρξιακή. Η απουσία της είναι η παραδοχή του θριάμβου της περιφραγμένης ατομικότητας.

Και η σιωπή της αφήγησης φτάνει βαθύτερα. Είναι που η αρχή της κάθε ιστορίας, μικρής ή μεγάλης, είναι η επιθυμία του ήρωα. Οι όροι με τους οποίους αυτός επιθυμεί κάτι, οι πράξεις του με σκοπό να το αποκτήσει, τα εμπόδια που συναντά και τον δυσκολεύουν ή τον αποτρέπουν. Η έλλειψη της αφήγησης που διατυπώσαμε περιγράφει την έλλειψη της επιθυμίας. Την απουσία ενός καθαρά διατυπωμένου θέλω, που μπορεί να μετατρέψει μια τυχαία ύπαρξη σε υποκείμενο μιας διαδικασίας. Και μέσω της ταύτισης, την επιθυμία του ενός σε συλλογική επιθυμία, συλλογική κίνηση, συλλογικό ταξίδι.

Και κάθε ταξίδι ξεκινά από μια ερώτηση. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν. Ακόμα κόντρα στον καιρό:

Τι θέλουμε; Τι επιθυμούμε; Ποιες ιστορίες είναι ικανές να στεγάσουν τους συλλογικούς ορίζοντές μας;