Το μέσα και το έξω

Ζούμε σε μια εύθραυστη κουλτούρα. Μια κουλτούρα σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από την τεχνολογία και τις τεχνικές. Η καθημερινότητά μας ορίζεται από σύνθετες παροχές όπου το πιο απλό, το πιο κοινότοπο κομμάτι της ημέρας μας οικοδομείται πάνω σε περίπλοκες υπηρεσίες, τις οποίες δεν μπορούμε πια να αντιμετωπίσουμε παρά ως δεδομένες.

Μια μικρή τεχνική κρίση (μικρή σε σχέση με την καθημερινότητά μας, όχι για την εταιρεία που τη δημιούργησε) μας έβαλε απότομα σε μια συνθήκη έλλειψης, μια συνθήκη στιγμιαίας επαναδιαπραγμάτευσης.

Την προηγούμενη εβδομάδα για περίπου εφτά ώρες έμειναν εκτός λειτουργίας σε όλο τον κόσμο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Facebook, Instagram, Messenger και WhatsApp. Αυτή ήταν και η μεγαλύτερη περίοδος που έμειναν εκτός λειτουργίας στην ιστορία των κοινωνικών δικτύων. Το γεγονός δημιούργησε μια γενικότερη απορρύθμιση στους χρήστες, ξεσήκωσε ένα κύμα ειρωνικών και χιουμοριστικών σχολίων και κόστισε κάποια δισεκατομμύρια στην εταιρεία του Facebook που διαχειρίζεται τις εφαρμογές αυτές.

Πέρα από τις άμεσες επιπτώσεις, μια σειρά από ερωτήματα γεννήθηκαν γύρω από την ασφάλεια του περιεχομένου των συνομιλιών και των προφίλ των χρηστών, αλλά και τους όρους με τους οποίους λειτουργεί το μονοπώλιο των μέσων. Τα ζητήματα αυτά είναι κεντρικά και είναι πολιτικά. Πέρα όμως από αυτά υπάρχουν κάποιες ακόμη παράμετροι που δημιουργούν προβληματισμό. Σε σχέση όχι με τις παροχές των υπηρεσιών, αλλά με τη στάση των χρηστών απέναντι σε αυτές.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν εδώ και χρόνια βασική παράμετρο και βασικό διαμορφωτή της καθημερινότητάς μας. Καθιερώθηκαν ως ρουτίνα, ως εργαλείο διασκέδασης, πληροφόρησης και επικοινωνίας. Κατά την περίοδο της Αραβικής Ανοιξης αντιληφθήκαμε τους όρους με τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς ένα προοδευτικό σκοπό διαμοίρασης και διεκδίκησης. Κατά την περίοδο του Brexit και των αμερικανικών εκλογών του 2016 αντιληφθήκαμε εκ νέου το πώς τα μέσα αυτά μπορούν να δημιουργούν γενικευμένο μίσος, πόλωση και σύγχυση μέσω της ευρείας διασποράς των fake news. Και στη συνέχεια ήρθε η καραντίνα.

Κατά την περίοδο της καραντίνας (και εδώ δεν είμαστε καν σίγουροι πως μπορούμε να μιλάμε σε παρελθοντικούς χρόνους) τα μέσα δικτύωσης γιγαντώθηκαν. Μαζί με τις εταιρείες παροχής video streaming, όπως το Netflix, ή πλατφόρμες μαζικής επικοινωνίας, όπως το Zoom, δημιούργησαν εκ νέου την καθημερινότητά μας κατευθυνόμενα προς το κέντρο της. Ο έξω κόσμος αντικαταστάθηκε.

Η εργασία, η επικοινωνία, η διασκέδαση σε ένα κλειστοφοβικό σκηνικό πλήρους απομόνωσης ταυτίστηκε με τις παροχές αυτές. Η (ενδεχομένως παροδική) άρση των λοκντάουν έφερε και το τέλος μιας παρατεταμένης περιόδου της πανδημίας. Ολοι μας βγήκαμε σε αυτό το Εξω που τόσο αναζητούσαμε. Χωρίς όμως να αντιληφθούμε πόσο πολύ από το Μέσα κουβαλούσαμε μαζί μας.

Η εφτάωρη διακοπή των μέσων δικτύωσης το αποδεικνύει. Οι τρόποι της καραντίνας, τα όρια, τα αντανακλαστικά και οι συμπεριφορές που η παρατεταμένη χρήση τους επιβάλει έχουν εμπεδωθεί. Ο πανικός, η υστερία, οι πολλαπλές δυσκολίες σε πολλαπλά επίπεδα που δημιούργησε η παύση περιγράφουν την εξάρτησή μας από αυτά. Οχι μόνο μια ατομική εξάρτηση όμοια με το πολύωρο gaming ή το κάπνισμα, αλλά μια συλλογική εξάρτηση, έναν τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες μαθαίνουν να ζουν, να λειτουργούν και να αναπτύσσονται.

Οι πραγματικές επιπτώσεις της πανδημίας πέρα από το κυρίαρχο υγειονομικό σκέλος αλλά και την οικονομική καθίζηση που αυτό επέφερε είναι ταυτόχρονα πρακτικές και ψυχολογικές. Ορίζουν τόσο παραμέτρους που επιβάλλονται, όπως οι όροι εργασίας ή εκπαίδευσης, αλλά μαζί και ψυχικές διαθέσεις. Ο ιός της εσωστρέφειας και της απομόνωσης, της δυσκολίας πραγματικής κοινωνικοποίησης και επικοινωνίας, της αντικατάστασης του έξω κόσμου με τον κόσμο της ψηφιακής παλάμης είναι στοιχεία που δεν έχουν αντιμετωπιστεί ακριβώς γιατί δεν έχουν γίνει αντιληπτά ως τέτοια. Δεν βρισκόμαστε μπροστά σε μια αλλαγή που θα επέλθει, αλλά μπροστά σε μια αλλαγή που είναι ήδη εδώ. Εχουμε αλλάξει. Και πρέπει να αναλογιστούμε το πόσο και το προς τα πού.

Το μέσα και το έξω βρίσκονται σε μια συνεχή επαναδιαπραγμάτευση πολύ πιο σύνθετη από μια απαγόρευση κυκλοφορίας. Αυτό που μένει είναι να αντιληφθούμε την αλλαγή και τα φορτία που κουβαλούμε μέσα μας. Και να θέσουμε ξανά τους όρους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τον εαυτό μας μέσα σε αυτόν.