Τέσσερις Ελληνες μετανάστες δεν έφτασαν ποτέ στην Αμερική

Ο «μυστηριώδης» επιβάτης του «Τιτανικού», οι φήμες για δωροδοκία μελών του πληρώματος από βαθύπλουτους επιβάτες για να εξασφαλίσουν τη διάσωσή τους και οι αμφιλεγόμενες πρακτικές της εταιρείας του εφευρέτη του ασύρματου τηλέγραφου Γουλιέλμου Μαρκόνι είναι μερικές μόνο από τις λιγότερο γνωστές ιστορίες που… αναδύονται από το κουφάρι του βυθισμένου πλοίου, σε βάθος 3.784 μέτρων!

Ενα από τα πιο πολύνεκρα ναυάγια και το πιο πολυσυζητημένο εξακολουθεί, ύστερα από 104 χρόνια, να τροφοδοτεί με ιστορίες, ανακατεμένες με μύθους, κινηματογραφικά σενάρια και να εξάπτει τη φαντασία.

Οι εφημερίδες της εποχής βοηθούν να πληροφορηθούμε «αθέατες» πλευρές του ταξιδιού, που ξεκίνησε από το Σαουθάμπτον και διακόπηκε, τα ξημερώματα της Δευτέρας 15 Απριλίου 1912 (σ.σ. με το παλαιό ημερολόγιο ήταν 2 Απριλίου), στην καρδιά του Ατλαντικού Ωκεανού, όπου χάθηκαν πάνω από 1.500 άνθρωποι.

Ο απόπλους για Νέα Υόρκη

Τα βασικά γεγονότα είναι λίγο-πολύ γνωστά. Ο «Τιτανικός» είχε αναχωρήσει την Τετάρτη 10 Απριλίου για το παρθενικό του ταξίδι με προορισμό τη Νέα Υόρκη.

Πρώτος σταθμός ήταν το Χερβούργο, όπου επιβιβάστηκαν 274 άτομα. Ανάμεσά τους και οι τέσσερις Ελληνες, επιβάτες Γ' θέσης (πηγή: encyclopedia-titanica.org) που χάθηκαν στο ναυάγιο:

➫ Ο 19χρονος αγρότης από τον Αγιο Σώστη Μεσσηνίας, Βασίλης Γ. Καταβέλος, που πήγαινε στο Μιλγουόκι των ΗΠΑ.

➫ Ο 30χρονος εργάτης Παναγιώτης Λ. Λυμπερόπουλος, που είχε γεννηθεί στη Μασσαλία και είχε πολιτογραφηθεί Αμερικανός πολίτης. Το 1907 ήρθε στην Ελλάδα, παντρεύτηκε την Αγγέλικα και απέκτησαν ένα παιδί. Επέστρεφε στις ΗΠΑ έχοντας αφήσει την οικογένειά του στην Ελλάδα μέχρι να φτιάξει ένα σπίτι και να τους πάρει εκεί.

➫ Τα δύο αδέλφια, εργάτες, Δημήτρης Μ. Χρονόπουλος, 21 χρόνων, και Απόστολος, 26 χρόνων, για τους οποίους δεν έχουν γίνει γνωστά άλλα στοιχεία.

Δεύτερο λιμάνι ήταν το Κουινστάουν στην Ιρλανδία, απ’ όπου το πλοίο αναχώρησε στη 1.30 το μεσημέρι της 11ης Απριλίου για τη Νέα Υόρκη με 2.358 επιβαίνοντες, από τους οποίους 903 ήταν μέλη του πληρώματος.

Γύρω στις 11.30 το βράδυ της Κυριακής 14 Απριλίου προσέκρουσε σε ένα μεγάλο παγόβουνο και περίπου τρεις ώρες αργότερα βυθίστηκε.

Διασωθέντες κατέθεσαν ότι η ορχήστρα του πλοίου έπαιζε μέχρι τη βύθισή του.

«Εκ της πρύμνης έφθανον μέχρι των ώτων μας οι ήχοι της ορχήστρας του ατμοπλοίου. Επαιζε κάτι ζωηρόν. Κατόπιν την ηκούσαμεν να παίζει το “Φθινόπωρον”» (σ.σ. μάλλον το γνωστό κονσέρτο του Βιβάλντι από τις «Τέσσερις εποχές»), είχε καταθέσει ο δεύτερος ραδιοτηλεγραφητής του «Τιτανικού» Χάρολντ Μπράιντ (Harold Bride) [ομογενειακή εφημερίδα της Νέας Υόρκης «Ατλαντίς» 19/4/1912].

Από τις πρώτες μέρες οι εφημερίδες επισήμαναν ότι «η τρομερά αύτη καταστροφή οφείλεται εις την μανίαν του συναγωνισμού» [εφ. «Εμπρός» 4 (17)/4], ενώ η «Ατλαντίς» (φ. της 19/4/12) επικαλούμενη την κατάθεση του πηδαλιούχου βάρδιας J H. Moody, την οποία επιβεβαίωσαν και άλλοι διασωθέντες, ανέφερε:

«(…) Το “Titanic” ειδοποιήθη δις περί της παρουσίας μεγάλων πλωτών πάγων και όμως εξηκολούθει διασχίζον ολοταχώς τον Ωκεανόν. Επλεε με ταχύτητα 21 μιλίων και όταν ακόμα ευρέθη μεταξύ των πλωτών ογκοπάγων. (…) Ο γενικός διευθυντής της White Star Line, J. Bruce Ismay, όστις ήτο μεταξύ των επιβατών, είχε δώσει διαταγές να καταβληθεί πάσα προσπάθεια προς κατάρριψιν του ρεκόρ του διάπλου του Ατλαντικού».

Ομως, γρήγορα θα αποκαλυφθούν κι άλλα στοιχεία, όπως ότι: Το πλοίο μπορεί να ήταν υπερπολυτελές, αλλά δεν διέθετε κιάλια στους ναύτες οπτήρες!

«Επίστευον οι κυβερνώντες τον “Τιτανικόν” εν τη αλαζονεία των ότι το σκάφος ήτο αβύθιστον και ότι θα ηδύνατο να διέλθει σώον και αβλαβές και διαμέσου των βράχων. (…) Εάν είχον τηλεσκόπιον θα ηδυνάμην να ίδω τους ογκοπάγους από τοιαύτης αποστάσεως, ώστε να προληφθεί η σύγκρουσις» είπε στην κατάθεσή του ο Φρέντερικ Φλιτ (Frederick Fleet), που το μοιραίο βράδυ βρισκόταν στην πρωραία σκοπιά.

Δύο πλοία, που βρίσκονταν πιο κοντά από το «Καρπαθία», έλαβαν τα σήματα κινδύνου του «Τιτανικού» αλλά δεν πήγαν να βοηθήσουν. Γι’ αυτό οι κυβερνήτες κλήθηκαν να δώσουν καταθέσεις.

Το ένα ήταν το «Mount Temple». Ο πλοίαρχός του ισχυρίστηκε ότι ήταν 50 μίλια μακριά και λόγω των παγόβουνων θεώρησε επικίνδυνο να προσεγγίσει.

Το άλλο ήταν το «Frankfort». Η γερμανική εταιρεία δικαιολογήθηκε ότι από τον «Τιτανικό» σταμάτησαν την επικοινωνία και ζητούσαν επικοινωνία μόνο με πλοία της [ίδιας εταιρείας] White Star Line, διότι δεν πίστευαν ότι θα βυθιστεί τόσο γρήγορα και ήθελαν να αποφύγουν την πληρωμή 2 εκατ. δολαρίων σε ξένο πλοίο, το οποίο θα μπορούσε να το σώσει! (εφ. «Ατλαντίς»).

Πραγματικά, όλοι οι διασωθέντες παρελήφθησαν από το «Καρπαθία» της ίδιας εταιρείας.

Οι σωστικές λέμβοι επαρκούσαν μόνο για το ένα τρίτο των επιβαινόντων. Ωστόσο, θα μπορούσαν να σωθούν περισσότεροι αν κάποιες βάρκες δεν κατέβαιναν μισοάδειες.

Μία απ’ αυτές ήταν η σωστική λέμβος υπ’ αριθμόν 1, που κατέβηκε από τη δεξιά πλευρά του πλοίου.

Είχαν ήδη κατέβει τρεις βάρκες και στο εμπρός δεξί κατάστρωμα είχαν μείνει λίγα άτομα.

Ανάμεσά τους ο κτηματίας Κόσμο Νταφ Γκόρντον (Cosmo Duff Gordon), η σύζυγός του, Λούσι, γνωστή σχεδιάστρια μόδας εκείνης της εποχής, και η γραμματέας της.

Και οι τρεις μπήκαν στη βάρκα, όπου βρίσκονταν άλλοι δύο άνδρες, εκ των οποίων ο ένας ήταν ο επιχειρηματίας Τσαρλς Στένγκελ (Charles Stengel).

Κατόπιν μπήκαν και 7 μέλη του πληρώματος.

Τους άφησαν αβοήθητους

Γύρω στη 1 μετά τα μεσάνυχτα η βάρκα, που ήταν χωρητικότητας 40 ατόμων, βρέθηκε να πλέει με μόλις 12 επιβαίνοντες…

Ο επικεφαλής της βάρκας εξέφρασε την πρόθεση να επιστρέψει για να βοηθήσει ανθρώπους που βρίσκονταν στη θάλασσα και εκλιπαρούσαν για βοήθεια.

Ωστόσο, η κ. Γκόρντον αντέδρασε λέγοντας ότι μπορούσε η βάρκα να κατακλυστεί από ανθρώπους που θα προσπαθούσαν να ανέβουν και να υπήρχε κίνδυνος.

Ετσι, η βάρκα απομακρύνθηκε. Κάποια στιγμή ένα μέλος του πληρώματος, ο Ρόμπερτ Πουσέι, φέρεται να παραπονέθηκε στον Γκόρντον ότι με το ναυάγιο έχασαν τα πάντα, οπότε αυτός προθυμοποιήθηκε να τους δώσει χρήματα, αρκεί να τους εξασφάλιζαν τη σωτηρία.

Ετσι, ο 49χρονος κτηματίας όταν έφτασε στην Αγγλία βρέθηκε να απολογείται κατηγορούμενος για δωροδοκία των μελών του πληρώματος, ώστε να μην επιστρέψουν στον χώρο του ναυαγίου για τη διάσωση ανθρώπων που βρίσκονταν στη θάλασσα.

Ο Γκόρντον δικαιολογήθηκε πως η χειρονομία του είχε χαρακτήρα φιλοδωρήματος. Αυτό επιβεβαίωσε και ο Στένγκελ, λέγοντας ότι ο συνεπιβάτης του είχε ανησυχήσει επειδή τα μέλη του πληρώματος δεν κωπηλατούσαν και γι’ αυτό τους είπε πως θα τους έκανε ένα δώρο… (πηγή: encyclopedia-titanica.org).

Ομως, ο Στένγκελ στο πλοίο της σωτηρίας, το «Καρπαθία», θα κάνει μια γνωριμία μ’ ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο, που τότε συστηνόταν ως Τζορτζ Μπράιτον -διασωθείς, κι αυτός επιβάτης της Α' θέσης του «Τιτανικού».

Ο Μαρκόνι στο εμπόριο των ειδήσεων

Η τραγωδία του «Τιτανικού» έφερε στην επιφάνεια αμφιλεγόμενες πρακτικές της εταιρείας που είχε δημιουργήσει ο εφευρέτης του ασύρματου τηλέγραφου, Γουλιέλμος Μαρκόνι.

Σ' αυτό το σημείο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι δύο ασυρματιστές του «Τιτανικού» αλλά και άλλων πλοίων, όπως του «Καρπαθία», ήταν υπάλληλοι της εταιρείας του Μαρκόνι, ο οποίος κατέθεσε στην ερευνητική επιτροπή των ΗΠΑ.

Πέραν των τεχνικών ζητημάτων και της αναγνώρισης της προσφοράς του ασυρμάτου, απασχόλησε ιδιαίτερα η ύπαρξη τηλεγραφημάτων, από τα οποία το ένα είχε την υπογραφή του Μαρκόνι.

Με αυτά δινόταν εντολή στον ασυρματιστή του «Καρπαθία» και τον διασωθέντα συνάδελφό του «όπως κλείσωσι το στόμα των και πωλήσωσι τα νέα του ναυαγίου αντί μεγάλου ποσού χρημάτων» (εφ. «Ατλαντίς» 25/4).

«Τα τηλεγραφήματα ταύτα είχον περιπέσει εις χείρας της κυβερνήσεως, παραληφθέντα υπό του ασυρμάτου τηλεγράφου του θωρηκτού “Φλώριδα”, και ο κ. Μαρκόνης εν μεγίστη στενοχωρία ευρεθείς ωμολόγησεν ότι είχε παραχωρήσει εις τους τηλεγραφητάς το δικαίωμα όπως ζητήσωσι χρήματα διά την πώλησιν των νέων προς ίδιον όφελος, ως είχε πράξει και ο Binns (σ.σ. ο διασωθείς του “Τιτανικού”) εις το δυστύχημα του “Republic” αλλά ηρνήθη ότι έστειλεν αυτός τα τηλεγραφήματα, καίτοι εν εξ αυτών φέρει την υπογραφήν του.

Τοιουτοτρόπως εις στιγμήν καθ’ ην ο κόσμος ευρίσκετο εις τόσην αδημονίαν να μάθει τας λεπτομερείας του ναυαγίου και οι συγγενείς των επιβατών του “Τιτανικού” επί νύκτας ολοκλήρους ανέμενον πληροφορίας περί της τύχης των προσφιλών αυτών, ο κ. Μαρκόνης είχε δώσει εντολήν εις τους τηλεγραφητάς να σφαλίσωσι το στόμα των και να μην είπωσι τίποτε, εάν δεν λάβωσι χρήματα. Πράγματι δε κατά την ομολογία αυτού του ιδίου ο Bride έλαβε 500 δολάρια παρά των εφημερίδων της Νέας Υόρκης, ίνα μεταδώση τα νέα» (εφ. «Ατλαντίς» 25/4).

Πολυτέλεια ξενοδοχείου

Εκείνη την εποχή το ταξίδι με το υπερωκεάνιο δεν ήταν μόνο ταξίδι ανάγκης για φτωχούς μετανάστες. Για τους εύπορους, επιβάτες της πρώτης θέσης, ήταν ταξίδι αναψυχής, μια κρουαζιέρα θα λέγαμε σήμερα, η οποία έπρεπε να γίνει τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο.

Γι’ αυτό, στους χώρους της πρώτης θέσης, όπου δεν είχαν πρόσβαση οι οικονομικά ασθενέστεροι επιβάτες, η πολυτέλεια του «Τιτανικού» ήταν μοναδική.

Δεν μπορεί, όμως, να περάσει απαρατήρητο ότι οι περισσότεροι από τους περίπου 700 διασωθέντες ήταν επιβάτες αυτής της θέσης.

Παραστατική εικόνα του «Τιτανικού» έδιναν οι εφημερίδες της εποχής:

⚓ «Η πολυτέλειά του υπερέβαινε την των πλέον πολυτελών ξενοδοχείων. Πλην της μεγαλοπρεπέστατης αιθούσης διά τους επιβάτας της πρώτης θέσεως, οίτινες ελάμβανον ιδιαίτερα διαμερίσματα, είχον και ιδιαιτέραν γέφυραν εις την διάθεσίν των. Επίσης, το καπνιστήριο διά τους επιβάτας της πρώτης θέσεως ήτο πολυτελές. Επί του “Τιτανικού” υπήρχε και ιδιαίτερον εστιατόριον “Γαλλικόν”» [«Ακρόπολις» 4 (17)/4].

⚓ «Εις την τραπεζαρίαν της πρώτης θέσεως ηδύναντο να γευματίσουν 500 πρόσωπα. (…) Σαλόνια, αίθουσα χορού, βιβλιοθήκη και αίθουσα γυμναστικής» [εφ. «Εμπρός» 7 (20)/4].

⚓ «Λουτρά ηλεκτρικά και τούρκικα, κήποι, γυμναστήρια, λίμναι κολυμβήματος και διάφορα άλλα μέσα ψυχαγωγίας και διασκεδάσεων. (…) Μέγας ανθών μετά τροπικών δένδρων. (...) Ηλεκτρικοί ανελκυστήρες ανερχόμενοι και κατερχόμενοι εις ύψος 9 πατωμάτων, μέγα ξενοδοχείον, θέατρον, σφαιριστήρια, δωμάτια παιγνιδίων, μουσική ορχήστρα» (εφ. «Ατλαντίς» 16/4).

Ο χαρτοπαίκτης που έγινε ταινία

Ο Τζορτζ Μπράιτον έχει καταγραφεί ως ένας χαρτοπαίκτης, που αναζητούσε συμπαίκτες ανάμεσα στους εκατομμυριούχους συνεπιβάτες του στον «Τιτανικό».

Το όνομά του, όπως αποδείχτηκε πολύ αργότερα, ήταν Τζορτζ Μπρέρετον (George Brereton) αλλά συστηνόταν ως «Μπράιτον» ή «Μπράντλεϊ» κ.ο.κ.

Με το «Καρπαθία» έφτασε κι αυτός στη Νέα Υόρκη, όπου λίγες μέρες αργότερα τηλεφώνησε στον Στένγκελ, ο οποίος τον κάλεσε για δείπνο στο σπίτι του, στο Νιου Τζέρσεϊ.

Οι δύο άνδρες επικοινώνησαν μερικές φορές και λίγες εβδομάδες αργότερα ο Στένγκελ δέχτηκε μια πρόσκληση από τον Μπράιτον.

Συναντήθηκαν σε ένα ξενοδοχείο στη Νέα Υόρκη και εκεί ο Μπράιτον πρότεινε στον Στένγκελ έναν τρόπο να κερδίσει 1.000 δολάρια.

Οπως του είπε ο αδελφός του είχε τη δυνατότητα να καθυστερήσει τη μετάδοση των αποτελεσμάτων των ιπποδρομιών για λίγα λεπτά, έτσι ώστε να στοιχηματίσουν γνωρίζοντας το αποτέλεσμα.

Λέγεται ότι ο Στένγκελ έφυγε από εκεί βιαστικά, όταν οι δύο άνδρες συνεπλάκησαν μπροστά του, χωρίς να γνωρίζουμε την εξέλιξη.

Το βέβαιο είναι ότι αυτή η ιστορία αποτέλεσε τη βάση του σεναρίου της εξαιρετικής ταινίας «Το κεντρί» (The Sting) με τους Πολ Νιούμαν, Ρόμπερτ Ρέντφορντ και Ρόμπερτ Σόου.