Πάμε μια… βόλτα στον βυθό να δούμε το… μουσείο; Οσο περίεργο και εάν ακούγεται, σε λίγους μήνες θα μπει αυτή η φράση στο λεξιλόγιό μας καθώς ήδη «τρέχουν» οι διαδικασίες για να δημιουργηθούν τα πρώτα «υποβρύχια μουσεία».
Ισως το μεγαλύτερο απ’ αυτά σχεδιάζεται από το υπουργείο Πολιτισμού, την Περιφέρεια Αττικής και δήμους να δημιουργηθεί στον Νότιο Ευβοϊκό, όπου οι ερευνητές της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών έχουν εντοπίσει 26 αρχαία ναυάγια, από τη Λαυρεωτική μέχρι το Στενό της Καβαλλιανής.
Η έρευνα στον Νότιο Ευβοϊκό ξεκίνησε το 2006 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Ο βασικός κορμός της ερευνητικής ομάδας αποτελείται από 10 άτομα αλλά κατά διαστήματα ξεπερνάει τα 30, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα ειδικοτήτων, όπως καταδυόμενοι αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες-μηχανικοί, τοπογράφοι, συντηρητές αρχαιοτήτων, φωτογράφοι, κινηματογραφιστές κ.ά.
Ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, καταδυόμενος αρχαιολόγος δρ Γιώργος Κουτσουφλάκης εξήγησε ότι τα ναυάγια χωρίζονται σε δύο κύριες «ομάδες», ανάλογα με την τοποθεσία όπου βρίσκονται:
➤ Συνολικά δέκα ναυάγια έχουν εντοπιστεί στις θαλάσσιες περιοχές της Λαυρεωτικής και της Μακρονήσου.
Από αυτά θα καταστούν επισκέψιμα τα επτά. Μάλιστα, έχουν ήδη εκδοθεί οι αναγκαίες υπουργικές αποφάσεις για την κήρυξή τους ως ενάλιων αρχαιολογικών χώρων.
➤ Αλλα εννέα ναυάγια έχουν ερευνηθεί στις περιοχές Στύρων Καβαλλιανής και Μαραθώνα και «αισιοδοξούμε ότι θα είναι επισκέψιμα από αυτά τα έξι».
Απ’ αυτά το ένα βρίσκεται στην πλευρά του Μαραθώνα και τα άλλα τέσσερα στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Νέων Στύρων (σ.σ. πρόκειται για ένα σύμπλεγμα 7 νησιών με κεντρικό τη νήσο Στύρα ή Στυρονήσι και περιφερειακά έξι μικρότερες ακατοίκητες νησίδες: Αγ. Ανδρέας, Φονιάς, Μικρό και Μεγάλο Κουνέλι, Πετούσι, Γλάρος), ενώ ένα βρίσκεται πλησίον του ανατολικού διαύλου της Καβαλλιανής.
Τα υπόλοιπα ναυάγια «δεν σώζονται σε κατάσταση που να επιτρέπει την κατανόησή τους από τον επισκέπτη», μας είπε ο κ. Κουτσουφλάκης.
Τα 26 ναυάγια που έχουν διερευνηθεί έως σήμερα στον Νότιο Ευβοϊκό, καλύπτουν μια μεγάλη χρονολογική περίοδο που εκτείνεται από την αρχαϊκή, την ελληνιστική, τη ρωμαϊκή έως και την ύστερη βυζαντινή.
«Τα περισσότερα έχουν φορτία αμφορέων και η κατάστασή τους είναι άμεσα εξαρτημένη από το βάθος στο οποίο βρίσκονται», λέει ο ίδιος, για να προσθέσει ότι «αυτά που βρίσκονται σε βαθιά νερά, στη ζώνη των 40-50 μέτρων, είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ’ αυτά που βρίσκονται σε ρηχά νερά. Κάποια βρίσκονται σε πολύ ρηχά νερά βάθους μόλις 5-6 μέτρων».
«Στα αρχαία ναυάγια βλέπουμε [κάνοντας κατάδυση] το ορατό τμήμα του φορτίου. Το σκαρί συνήθως έχει αποσυντεθεί ή εάν είναι λασπώδης ο βυθός μπορεί να βρίσκεται θαμμένο κάτω από τα ιζήματα», σημειώνει ο κ. Κουτσουφλάκης.
Και αποκαλύπτει ορισμένες διαπιστώσεις που έχουν γίνει από τη μελέτη των ναυαγίων, λέγοντας τα εξής:
«Οπως φαίνεται, στην αρχαιότητα, ο Νότιος Ευβοϊκός δεν ήταν μόνον ένας θαλάσσιος δρόμος που ένωνε την Αττική με την Εύβοια. Η σημασία του κόμβου αυτού ήταν υπερτοπική και συνδεόταν με ευρύτερα δίκτυα ναυσιπλοΐας και εμπορευματικής διακίνησης. Αυτό προκύπτει από την ταυτοποίηση των αμφορέων που συχνά προέρχονται από άλλες περιοχές της Μεσογείου, όπως η Βόρεια Αφρική και η Ιταλία».
Σε ό,τι αφορά τις αιτίες των ναυαγίων αυτές θα πρέπει να αναζητηθούν στις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες του Νότιου Ευβοϊκού, που χαρακτηρίζεται από «πολλά τοπικής εμβέλειας καιρικά φαινόμενα» και συχνά διαφοροποιούν το μικροκλίμα του από το υπόλοιπο Αιγαίο.
«Είναι χαρακτηριστικό ότι η περιοχή, σε συγκεκριμένα σημεία, "βγάζει" ξαφνικές κακοκαιρίες, με δυνατούς ανέμους, ενώ αλλού επικρατεί σχετική νηνεμία», μας λέει ο κ. Κουτσουφλάκης.
Ζήτημα χρόνου η ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού
Στην τελική ευθεία έχει μπει η προετοιμασία για να ανοίξει ο δρόμος για την δημιουργία «υποβρύχιου μουσείου» στο Λαύριο, με 7 επισκέψιμα ναυάγια.
Το «κλειδί» για να ξεκινήσει η διαδικασία υλοποίησης αυτού του υψηλών προδιαγραφών έργου είναι η υπογραφή προγραμματικής σύμβασης ανάμεσα στην Περιφέρεια Αττικής, το υπουργείο Πολιτισμού και τον Δήμο Λαυρεωτικής. Σε δεύτερη φάση θα υπογραφεί άλλη σύμβαση με τον Δήμο Μαραθώνα.
Μετά την υπογραφή και την ολοκλήρωση αναγκαίων νομοθετικών ρυθμίσεων θα ξεκινήσει η υλοποίηση του έργου, που αναμένεται να συμβάλει τόσο στην εθνική οικονομία όσο και στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών με τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Παράλληλα, θα ενισχύσει την Αττική ως τουριστικό και πολιτιστικό προορισμό, με την προβολή ενάλιων μνημείων.
«Πρόκειται για μια πρόκληση και ταυτόχρονα μια ευκαιρία. Μια πρόκληση γιατί επιτέλους η πατρίδα μας μπορεί και πρέπει να μπει στον παγκόσμιο χάρτη του καταδυτικού τουρισμού και βεβαίως αποτελεί μια ευκαιρία, όσον αφορά την ανάταξη συνολικά της ελληνικής οικονομίας», έχει δηλώσει η περιφερειάρχης Αττικής Ρένα Δούρου, θέτοντας ως στόχο «του χρόνου το καλοκαίρι να μπορέσουμε να βάλουμε την πατρίδα μας στον παγκόσμιο χάρτη του καταδυτικού τουρισμού».
«Οταν οι δημόσιοι φορείς, όπως το υπουργείο Πολιτισμού, οι δήμοι και η Περιφέρεια Αττικής θέλουν τότε και μπορούν. Αθόρυβα, χωρίς υστεροβουλίες και τυμπανοκρουσίες, μήνες τώρα εργαζόμαστε για ένα αίτημα δεκαετιών», είχε πει η περιφερειάρχης έπειτα από σύσκεψη για το θέμα.
Ποια σημεία θα είναι επισκέψιμα
Σε αυτό το πλαίσιο έχουν «ξεκινήσει προσπάθειες για να δημιουργούνται επισκέψιμοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι. Αυτό είναι κάτι αντίστοιχο με τους χερσαίους αρχαιολογικούς χώρους».
Γι’ αυτό, εκτός του Νότιου Ευβοϊκού έχουν προηγηθεί χρονικά τρεις θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας, όπου η ΕΕΑ επιδιώκει να δημιουργηθούν επισκέψιμοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι.
⇔ Ροδιακός αμφορέας από ναυάγιο στη Μακρόνησο/Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων
Η κ. Σίμωσι θα αναφέρει ότι οι διαδικασίες έχουν ξεκινήσει στις εξής περιοχές:
⒈ Ξεκίνησε μια πρώτη έρευνα στην Πύλο, όπου «πρόκειται να γίνουν επισκέψιμοι τρεις ενάλιοι κηρυγμένοι αρχαιολογικοί χώροι. Στον ιστορικό όρμο του Ναβαρίνου βρίσκεται βυθισμένο το ναυάγιο του δεξαμενόπλοιου «Irene serenade», που πήρε φωτιά στις 23 Φεβρουαρίου 1980, μεταφέροντας 120.000 τόνους μαζούτ και θεωρείται το μεγαλύτερο ναυάγιο της Μεσογείου. Στη νήσο Σαπιέντζα στο ακρωτήριο Σπίθα υπάρχουν βυθισμένα δύο πολύ σημαντικά ρωμαϊκά ναυάγια, τα οποία μετέφεραν φορτίο με κίονες το ένα και με σαρκοφάγους το άλλο.
⒉ Στο Βόρειο Αιγαίο, στη θαλάσσια περιοχή της Αλοννήσου, έχει ξεκινήσει η διαδικασία για την επισκεψιμότητα σε ένα ναυάγιο κλασικών χρόνων, στη νήσο Περιστέρα καθώς και τριών ακόμα ναυαγίων ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων, στις δυτικές ακτές του νοτίου Παγασητικού κόλπου.
⒊ Προσπάθεια γίνεται και για την επισκεψιμότητα με ελεύθερη κατάδυση βυθισμένων οικισμών. Ηδη, έχει υπογραφεί προγραμματική σύμβαση του υπουργείου Πολιτισμού με τον Δήμο Ελαφονήσου και την Περιφέρεια Πελοποννήσου για την ανάδειξη του προϊστορικού οικισμού στο Παυλοπέτρι Λακωνίας.
Ωστόσο, όπως σημειώνει η κ. Σίμωσι, ο πρώτος στόχος της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων είναι η ίδρυση του Μουσείων Εναλίων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά, όπου θα εκτεθούν περίπου 2.000 ενάλια ευρήματα της Εφορείας Εναλίων ύστερα από 40 χρόνια λειτουργίας της και ερευνητικής δράσης της, που συμπληρώνονται φέτος (1976-2016).
Να σημειωθεί ότι το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων προβλέπεται να δημιουργηθεί στον Πειραιά, στο πλαίσιο του προγράμματος της Πολιτιστικής Ακτής και να στεγαστεί στο κτίριο του «Σιλό», στο κεντρικό λιμάνι.
Μάλιστα, έχει ήδη γίνει αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και έχει επιλεγεί το σχέδιο της κατασκευής που κατέκτησε το 1ο βραβείο, απ’ όπου και οι φωτογραφίες με συντελεστές τους Ευάγγελο Αντωνόπουλο, Θάλεια Βέττα,Γεώργιο Γαβαλά, Μαρία-Κυριακή Ρήγα, Αναστασία Σταμούλη, Μαρία Πυλαρινού.
Η διάδοση της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς εξάλλου ξεκίνησε από την ίδρυση τριών περιφερειακών μουσείων στην Πύλο με θέμα την έκθεση αρχαίων ναυαγίων, βυθισμένων οικισμών και πινάκων με ιστορικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης με πρώτο θέμα τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου.
Παράλληλα λειτουργούν Μουσεία Εναλίων Ευρημάτων στη Ρόδο και τη Νέα Κούταλη της Λήμνου.
Τι κρύβουν τα αρχαία ναυάγιο στη Λαυρεωτική και τη Μακρόνησο
Αμφορείς, έπιπλα και αγάλματα βρήκαν οι αρχαιολόγοι
Σε βάθος 5 έως 47 μέτρων υπάρχουν στην περιοχή της Λαυρεωτικής και της Μακρονήσου 7 ναυάγια που είναι επισκέψιμα
Στην περιοχή της Λαυρεωτικής και της Μακρονήσου υπάρχουν 7 αρχαία ναυάγια, σε βάθος από 5 έως 47 μέτρα, και έχουν εκδοθεί οι υπουργικές αποφάσεις για την κήρυξη επισκέψιμων αρχαιολογικών χώρων.
Οπως μας εξηγεί ο καταδυόμενος αρχαιολόγος, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας στον Νότιο Ευβοϊκό, Γιώργος Κουτσουφλάκης, στην περιοχή της Μακρονήσου βρέθηκαν τα εξής:
◆ Εξαιρετικά σημαντικό για τη σπανιότητα του φορτίου του ναυάγιο, που χρονολογείται στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ., με φορτίο αμφορέων που προέρχονται από τη Βόρεια Αφρική και τη Σικελία. Βρίσκεται βορειοδυτικά της Μακρονήσου, στον ύφαλο της Τρυπητής, περίπου ένα μίλι μακριά από την ακτή.
◆ Στον ίδιο ύφαλο βρίσκεται και ένα δεύτερο ναυάγιο με αμφορείς του 1ου-2ου αιώνα μ.Χ.
◆ Εξίσου σημαντικό για το μέγεθος και την αρτιότητα του φορτίου του είναι ένα άλλο ναυάγιο με αμφορείς, στην ανατολική πλευρά της Μακρονήσου, που χρονολογείται στα τέλη 3ου ή τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ.
◆ Σε όμορη περιοχή, εντοπίστηκε ακόμη ένα ναυάγιο σε εξαιρετικά καλή κατάσταση, με μικτό φορτίο από αμφορείς της Ιταλίας και της Ρόδου, χρονολογούμενο στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ.
Στις ακτές βόρεια του Θορικού (Λαυρεωτική) εντοπίστηκαν ακόμα δύο ναυάγια:
◆ Το ένα χρονολογείται μεταξύ 1ου και 2ου αιώνα μ.Χ. Ηταν έμφορτο με οικοδομικό υλικό (κεράμους και πλίνθους).
◆ Το δεύτερο με αμφορείς της ελληνιστικής περιόδου (323-30 π.Χ.).
Το έβδομο ναυάγιο στην περιοχή, βρίσκεται στον όρμο της «Γαϊδουρόμανδρας» Λαυρίου και το φορτίο του είναι θραυσμένο σε μεγάλους πακτωμένους όγκους κεραμικής. Βρίσκεται σε βάθος 5-7 μέτρων, ιδανικό για αρχάριους αυτοδύτες.
Στην περιοχή του Μαραθώνα και συγκεκριμένα στο σύμπλεγμα των Στύρων ιδιαίτερα σημαντικό θεωρείται ένα ναυάγιο που χρονολογείται στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ.-αρχές του 1ου αιώνα π.Χ.
Το πλοίο εκτός από αμφορείς μετέφερε και πολυτελή έπιπλα και χάλκινα αγάλματα.
Από τον χώρο του ναυαγίου ανελκύστηκαν χαρακτηριστικοί αμφορείς της βόρειας Πελοποννήσου, αγγεία βρώσεως και πόσεως, λίθινη λεκάνη (τριπτήρας), μπρούντζινα και σιδερένια καρφιά, τμήματα της εξάρτησης του πλοίου και τμήματα κεράμων που πιθανότατα προέρχονται από στεγασμένη υπερκατασκευή της πρύμνης.
Ιδιαίτερης σημασίας θεωρούνται τα ευρεθέντα μικρά τμήματα χάλκινων αγαλμάτων φυσικού μεγέθους, καθώς και τα δύο πόδια ανάκλιντρου που συλλέχθηκαν εν μέσω του φορτίου των αμφορέων.
Αλλα αρχαία ναυάγια στην περιοχή είναι:
⬔ Ναυάγιο, στη νησίδα του Αγ. Ανδρέα, σε βάθος μεταξύ 8 και 25 μέτρων, που χρονολογείται στον 6ο αιώνα μ.Χ.
⬔ Ναυάγιο ελληνιστικών χρόνων στη νήσο Στύρα με φορτίο αμφορέων από την Κω και την Κνίδο.
⬔ Ναυάγιο κλασικών χρόνων στη νήσο Στύρα με φορτίο κεράμων.
⬔ Ναυάγιο ρωμαϊκών χρόνων στη νησίδα Δημάκος με αμφορείς προερχόμενους από τη Βόρεια Αφρική.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας