Ηθος και έρευνα: «καμία σχέση»;

Για την ερμηνεία του λήμματος «ήθος» στο «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» του Γ. Μπαμπινιώτη καταγράφονται τα ακόλουθα: «ο εσωτερικός κόσμος κάθε ανθρώπου, οι χαρακτηριστικές ψυχικές του ιδιότητες, η ποιότητα του χαρακτήρα του: [π.χ.] τι είδους ήθος μπορεί να έχει ένας άνθρωπος που ψεύδεται και προκαλεί κατ’ αυτόν τον τρόπο;». Στο λήμμα «ψεύδομαι», τώρα, καταγράφονται τα εξής: «λέω ψέματα, αναφέρω πράγματα ανυπόστατα ή παραποιώ συνειδητά την αλήθεια»· η, δε, νομική έννοια του «ψευδής» περιλαμβάνει με σαφήνεια «την απόκρυψη της αλήθειας». Τι εννοείται, όμως, με τον όρο «αλήθεια» στη φιλολογική έρευνα;

Η απλούστερη απάντηση που έρχεται στον νου αφορά την όσο το δυνατόν πληρέστερη συγκέντρωση του προϋπάρχοντος αποδεικτικού/τεκμηριωτικού υλικού, καρπού της ήδη διεξαχθείσας ερευνητικής αναδίφησης, προκειμένου, αφ’ ενός, να εκτιμηθεί η συνεισφορά των εφοδίων στα οποία βασίστηκε η πρόσφατη εργασία και, αφ’ ετέρου, να διαμορφωθεί η νέα «βάση δεδομένων», που θα αποτελέσει το υπόβαθρο για τη συνέχεια της μελέτης.

Στην πραγματικά ευπρόσδεκτη επανέκδοση της πρώτης γραφής/δημοσίευσης (εκδ. Πυρσός, 1933/1934) του μυθιστορήματος «Εκάτη», του ξεχωριστού συγγραφέα, ανήκοντος και μη-ανήκοντος στη «Γενιά του 1930», Κοσμά Πολίτη (ψευδώνυμο του Παρασκευά/Πάρι Ταβελούδη), εντοπίζονται, δυστυχώς πολύ εύκολα, μια σειρά από παραλείψεις/παρασιωπήσεις που της στερούν το δικαίωμα να συνιστά το ευπρεπές αποτέλεσμα μιας «επιστημονικής επίβλεψης», όπως παραπλανητικά αναγράφεται στη σελίδα του τίτλου· αντ’ αυτού, υπάρχει κίνδυνος το ερευνητικό μέρος της έκδοσης να αποτιμηθεί αρνητικά ως σκοπίμως (γιατί άραγε;) ελλιπές (=αναληθές) και άρα ανεπαρκές, αν όχι βλαπτικό, για μια ομαλή περαιτέρω πορεία.

Ξεκινώντας από το αριστερό πτερύγιο (αφτί) του ανά χείρας βιβλίου, όπου δίνεται το επιγραμματικό (γιατί δεν ενσωματώθηκε στα συνοδευτικά κείμενα της έκδοσης ένα εκτενέστερο; –ο Κοσμάς Πολίτης, αν μη τι άλλο, δεν αποτελεί μία μικρής σημασίας ή καινούργια λογοτεχνική παρουσία, για την οποία θα ήταν αρκετός ένας, τόσο επονείδιστα, περιορισμένος χώρος) «εργοβιογραφικό σημείωμα», ας ειπωθεί ότι τα 4/5 της ήδη ελάχιστης έκτασης καταλαμβάνονται από γεγονότα του βίου, ενώ στο δημιουργικό έργο αναλογούν μόλις 9 γλίσχρες γραμμούλες, με πενιχρές ουσιαστικές πληροφορίες και, κυρίως, με μία σοβαρή παράλειψη. Διότι, ο Κοσμάς Πολίτης δεν έγραψε ένα μόνον θεατρικό έργο αλλά δύο· εκτός του «Κωνσταντίνος ο Μέγας», κυκλοφορεί πλέον και το, πρωτοεκδοθέν το 2020, «Κορίνθιες», έργο σχεδόν άγνωστο επί εννέα δεκαετίες, το οποίο αποτελεί πιθανότατα και το προγενέστερο όλων των κειμένων του, όπως τεκμηριώνεται αναλυτικά στην εκεί «Εισαγωγή».

Ο σύντομος «Πρόλογος» (ορθώς αναγράφεται ούτως στο εξώφυλλο – το «Εισαγωγή» είναι ανακριβές) στο «Εκάτη» δεν υποστηρίζεται από βιβλιογραφία, την οποία, ωστόσο, έχει καταφανώς ανάγκη, καθώς εν τη γνωστή, παιγνιωδώς ναρκισσευόμενη, ρύμη των γραφομένων από την προλογίζουσα, αναφέρονται στοιχεία των οποίων η τεκμηρίωση θα βοηθούσε στην καλύτερη κατανόηση των μυθιστορηματικών κειμένων του Κοσμά Πολίτη από το αναγνωστικό κοινό. Τέτοια στοιχεία, επί παραδείγματι, είναι: 1) Η «παρουσία» της Μαρίας Πολυδούρη, μέσω και των στίχων της, στο κείμενο της «Εκάτης» (βλ. τουλάχιστον τα μελετήματα της υποφαινομένης στα περιοδικά: diastixo.gr,6/2/2013, Νέα Ευθύνη, τχ.17, Μάιος-Ιούνιος 2013, chronosmag, τχ.18, Οκτ. 2014) –παρουσία η οποία υποδεικνύεται σε υποσημείωση από τον ίδιο τον συγγραφέα, κρυμμένον πίσω από το προσωπείο του δραματοποιημένου (δηλαδή, συμμετέχοντος στη «δράση») ομοτέχνου του [παρεμπιπτόντως, κακώς αφαιρέθηκε η σήμανση «(Σ.Σ.)»=Σημείωση του Συγγραφέα, που υπήρχε και στις τρεις υποσημειώσεις του λογοτεχνικού κειμένου, καθώς, χωρίς αυτήν, δημιουργείται σύγχυση ως προς το ποιος/ποια τις συνέγραψε] 2)Το πένθος του Κοσμά Πολίτη για τη θανούσα στη διάρκεια της Κατοχής κόρη του, πένθος του οποίου η πρώτη λογοτεχνική φανέρωση δεν έγινε (όπως υπονοείται στον «Πρόλογο») μέσω θεματικών υπαινιγμών συμπεριληφθέντων στο μυθιστόρημα «Γυρί» (1945), αλλά είχε ήδη αποτυπωθεί στη 2η και οριστική (1944) έκδοση του μυθιστορήματος «Λεμονοδάσος», αφ’ ενός, μέσω της εκεί αφιέρωσης «Εις μνήμην» και, αφ’ ετέρου, μέσω συγκεκριμένων ενδοκειμενικών αλλαγών (βλ. σχετικά στο δεύτερο, κυρίως, από τα τέσσερα δοκίμια της υποφαινομένης στη συλλογή: «Οι “παιδιάστικες” ιστορίες του Κοσμά Πολίτη», 2007).

Ας ειπωθεί, εν κατακλείδι, για τον «Πρόλογο» ότι εκείνο το οποίο οπωσδήποτε απάδει προς την ιδιότητα καθεαυτήν της/του ερευνήτριας/ερευνητή, που οφείλουν σεβασμό στο ερευνητικό αντικείμενο, είναι η έπαρση την οποία υποδεικνύει γενικότερα η χρήση πρωτοπρόσωπης διατύπωσης, αλλά και δηλώσεις όπως: «Την επιμέλεια του κειμένου έκανε η Ειρηάνα Ρουσογιαννάκη υπό την εποπτεία μου»(!). Πώς να τολμήσει, επομένως, η εποπτευόμενη συντάκτρια του «Επιμέτρου» να μην παραθέτει κατά ριπάς από τα πονήματα της προλογίζουσας και, κυριότερον, πώς να τολμήσει να παραπέμψει σε μελέτες που δεν τυγχάνουν της αρεσκείας της εποπτεύουσας (στην οποία, μάλλον, θα έπρεπε να χρεωθούν και οι εκφραστικές αστοχίες/λάθη, τα οποία δεν λείπουν);

Δύο τελευταίες παρατηρήσεις. Πρώτον, ως προς την αντιπαραβολή των δύο εκδοχών του μυθιστορήματος «Εκάτη», θα έπρεπε να είχε γίνει από τις μελετήτριες μία διαφωτιστική αναφορά σε εκείνη την επί χρόνια δυσεξήγητη, για ένα μεγάλο μέρος του αναγνωστικού κοινού, συγγραφική «επισημείωση» της έκδοσης «Ερμής, 1985» (αναπαραχθείσα σχεδόν αυτούσια από την έκδοση «Ικαρος, 1946/1947»), εκτάσεως τριών σειρών και «αξιοπρόσεκτα» καταχωρισμένη στην εσωτερική πλευρά του οπισθόφυλλου, όπου αναφέρονται τα εξής: «Η πρώτη έκδοση (1933) τυπώθηκε χωρίς τις αλλαγές που έκανε ο συγγραφέας ύστερα από τη συνάντησή του με το[ν] Γιάννη Πεντελίτη, καθώς φαίνεται κι από τον Επίλογο του βιβλίου». Δεύτερον, η (γενικευμένη πλέον) υιοθέτηση του τρόπου αναφοράς σε μελετητές/μελετήτριες, συγγραφείς, κριτικούς, γραμματολόγους με το επώνυμό τους μόνον (π.χ. ο Σαχίνης, η Ρώτα, ο Καραντώνης), παρότι είναι μάλλον αργά να αναχαιτιστεί, δεν σημαίνει ότι πρέπει και να γίνεται αναντίρρητα αποδεκτή –ειδικά η κατάχρησή της «χτυπάει» ως άκομψη, μη ζητηθείσα οικειότητα.

Από τα παραπάνω, θεμελιώδους βαρύτητας παραμένει, πρωτίστως, η έντιμη ερευνητική στάση απέναντι στο μελετώμενο αντικείμενο, η οποία, εκ προοιμίου, υπαγορεύει την κατάργηση των αποκλεισμών, πλην, ίσως, όσων απορρέουν από επιστημονικές αιτιάσεις· αλλά και πάλι, η έρευνα είναι διάλογος προς όλες τις κατευθύνσεις, διάλογος ειλικρινής και νηφάλιος.