Αγάπη και Θεός είναι το ίδιο πράγμα

«Καμιά φορά, όταν το κήρυγμα του ιερέα γινόταν υπερβολικά ανιαρό ή το κατηγορώ του ανυπόφορα δριμύ, ο πατέρας μου επιστράτευε έναν συγκεκριμένο τρόπο αναπνοής, βαθιάς και ηχηρής, ώστε να κρατάει τους άλλους ήχους έξω από τα αφτιά του, πράγμα που έκανε τους άλλους ανθρώπους γύρω του να νομίζουν πως κοιμόταν με τα μάτια ανοιχτά. Αλλά δεν κοιμόταν· απλώς χαλιναγωγούσε τον θυμό του, έτσι τον είχα ακούσει να λέει στη μητέρα μου. Κι εξάλλου, έλεγε, δεν είναι η ανάσα η πιο γνήσια μορφή προσευχής;»

Οταν ο Μπέκετ έλεγε ότι ο Θεός είναι ένας μάρτυρας που δεν μπορεί να ορκιστεί, σίγουρα δεν είχε διαβάσει το βιβλίο «Τέσσερα ερωτικά γράμματα» του Δουβλινέζου συγγραφέα ΝάΙαλ Ουίλιαμς. Από την πρώτη κιόλας γραμμή στο εξαιρετικό αυτό βιβλίο του ο Ουίλιαμς καταθέτει πως ο Θεός είναι μάρτυρας και «πρωταγωνιστής» στη ζωή των ηρώων του.

Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1997 και έκτοτε έγινε διεθνές μπεστ σέλερ. Στη χώρα μας κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Δώμα σε μετάφραση της Δέσποινας Κανελλοπούλου.

Το 2021 από τις ίδιες εκδόσεις διαβάσαμε και ακόμα ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα του Ουίλιαμς, το «Αυτό είναι ευτυχία». Είναι το δεύτερο βιβλίο Ιρλανδού συγγραφέα, είχε προηγηθεί ο Σεμπάστιαν Μπάρι με «Τον καιρό του Θεού» (Ικαρος), που μεταφράζεται στη χώρα μας σε τόσο σύντομο διάστημα και ασχολείται με την ιδιαίτερη τοπογραφία της Ιρλανδίας και την πολύπαθη σχέση της με την Εκκλησία.

Ο Ουίλιαμς εμβαθύνει την ιστορία του σε σχέση με την πνευματικότητα και κυρίως την εκδήλωσή της μέσα από τον έρωτα. Αφηγητής της ιστορίας είναι ο Νίκολας Κόκλαν, ήταν δώδεκα ετών όταν ο πατέρας του, ένας ήσυχος δημόσιος υπάλληλος, ανακοίνωσε στην οικογένειά του ότι ο Θεός τον διέταξε να γίνει ζωγράφος και έκτοτε η μητέρα του οδηγείται στην τρέλα.

Ο πατέρας, σαν άλλος Γκογκέν, αρχίζει τα ταξίδια σε μέρη που θέλει να ζωγραφίσει και η μητέρα καθαρίζει μανιωδώς το σπίτι της για να ξεπλύνει το κακό που τη βρήκε. Χρόνια αργότερα, η ζωή του Νίκολας αναστατώνεται από τραγικά νέα: ο πατέρας του έχει κάψει το σπίτι, με όλους τους πίνακές του και τον εαυτό του μέσα.

Παράλληλα ο Νίκολας μας αφηγείται τη ζωή μιας γυναίκας, της Ιζαμπέλ, που η μοίρα τούς θέλει να είναι κάποτε μαζί. Είναι κόρη ενός ποιητή και ζει σ’ ένα νησάκι έξω από τις δυτικές ακτές της Ιρλανδίας. Είναι ένα ταλαντούχο κορίτσι, αλλά ο αδερφός της είναι το πραγματικό θαύμα, μια μουσική ιδιοφυΐα. Και αυτή η οικογένεια βυθίζεται στην απόγνωση όταν χτυπιέται από τραγωδία: μια επιληπτική κρίση αφήνει το αγόρι βουβό και ανίκανο να παίξει.

Χρόνια αργότερα, η Ιζαμπέλ κατηγορεί ακόμα τον εαυτό της για αυτή την τραγωδία, θεωρώντας πως δεν της αξίζει η ευτυχία. Την επόμενη μέρα του γάμου της, με έναν άντρα που δεν αγαπά, φτάνει στο νησί της ο Νίκολας, αναζητώντας έναν τελευταίο πίνακα του πατέρα του που έχει διασωθεί. Θα ακολουθήσουν μια σειρά από «θεία» γεγονότα, θαύματα που προκαλούν στη μικρή τοπική κοινωνία ψιθύρους και έξαψη. Κυρίως όμως προκαλούν τη βάσιμη υπόθεση πως όσο άντρες και γυναίκες κάνουν αμέριμνοι τις δουλειές τους, στα μονοπάτια του νησιού κυκλοφορεί ενδεχομένως ο Θεός αυτοπροσώπως.

Το βιβλίο είναι «ποτισμένο» ολόκληρο στη θάλασσα του απόκοσμου, του υπερφυσικού, που έχουν ανάγκη να πιστεύουν οι απελπισμένοι του κόσμου τούτου για να πιαστούν από κάπου. Ο αναγνώστης συχνά νιώθει πως διαβάζει ένα παραμύθι με παράξενους και μυστικιστικούς χαρακτήρες:

«Φανταστείτε πως δεν υπήρχε τίποτα άσχημο στον κόσμο, κι ότι εμείς κυκλοφορούσαμε σαν ζωντανή απόδειξη πως γίνονται θαύματα, τα πόδια μας ίσα-ίσα ν’ αγγίζουν το έδαφος και τα χαμόγελα να παίζουν στα πρόσωπά μας και χίλια πουλιά να κελαηδούν στον ουρανό. Ενας καλόγνωμος αέρας να φυσά από μέσα μας και να απλώνεται στην πόλη, και τ’ αμάξια να κόβουν ταχύτητα και ν’ ανοίγουν το τζάμι για να εισπνεύσουν τη μεστή ευωδιά που θύμιζε λευκό κερί και φρεσκοπλυμένο σεντόνι. Να έχει γιάνει σιωπηρά κάποια απ’ τις πληγές του κόσμου, κι η μουσική να ευαγγελίζεται τα καλά μαντάτα μ’ ένα ζωηρό allegro και νότες πρόσχαρες, σαν γέλιο καμπανιστό που αντηχεί μόλις ανοίγουμε την πόρτα». Φυσικά, η ζωή και η καλή λογοτεχνία έχουν άλλα σχέδια. Η σκληρή πραγματικότητα, οι δύσκολες κοινωνικές συνθήκες μιας λαβωμένης χώρας, «εμποδίζουν» την αλληλογραφία των τεσσάρων ερωτικών επιστολών. Τα τέσσερα γράμματα στον τίτλο του μυθιστορήματος είναι τα γράμματα της λέξης «αγάπη» τόσο στα αγγλικά όσο και στα λατινικά. Αλλά, είναι επίσης τα γράμματα αγάπης που αλλάζουν τη ζωή, που γράφτηκαν με τα χρόνια από διάφορους ανθρώπους στην ιστορία αυτή και, τέλος, είναι τέσσερα ιδιαίτερα ερωτικά γράμματα που δεν λαμβάνονται ποτέ.

Το ατμοσφαιρικό αυτό βιβλίο μεταφέρει ολοζώντανη την ιρλανδική γλώσσα, το πάθος και την ιδιαίτερη ματιά των ανθρώπων της Ιρλανδίας, τη δύναμη της αγάπης και, κυρίως, τη δύναμη της φύσης που ενίοτε μοιάζει με τον Θεό που έχουμε τόσο ανάγκη να πιστέψουμε πως υπάρχει και μας βλέπει.