«Χωρίς μουσική, θέατρο δεν νοείται»

Ηρώ Μουκίου. Την Ηρώ Μουκίου την κυνηγάει ο έρωτας. Μετά το σίριαλ «Αγιος Ερωτας», όπου παίζει εξαιρετικά στον Alpha, πρόκειται να παίξει θεατρικά την πρώτη γυναίκα που αποτύπωσε μέσα στον χρόνο τη συγκίνηση του συναισθήματος αυτού. Τη Σαπφώ.

Νίκος Ξανθούλης. Με την αρχαϊκή μουσική της λύρας συμβάλλει σε μία επαναδημιουργία του κόσμου. Η μελωδία της λύρας του δεν είναι τέχνη αναψυχής αλλά επηρεάζει την ενέργεια των ανθρώπων.

Η ποιήτρια Σαπφώ πίστευε ότι κάθε αληθινή ποίηση αντέχει στον χρόνο. «Υπηρέτησα την ομορφιά», έλεγε, «τι μεγαλύτερο μπορεί να υπάρξει;». Είχε δημιουργήσει τον «Οίκο των Μουσών» όπου λατρευόταν το ωραίο. «Είναι κληρονομιά μου κάθε ομορφιά», έλεγε. «Για μερικούς, το πιο ωραίο πράγμα του κόσμου ίσως είναι μια παρέλαση ιππικού ή πεζικού ή ενός στόλου στη θάλασσα. Αλλά για μένα είναι να βλέπεις κάποιον ν’ αγαπά κάποιον. Αργότερα, θα μας θυμηθεί κάποιος», έχει πει.

Η Ηρώ Μουκίου και ο Νίκος Ξανθούλης είναι κι αυτοί ερωτευμένοι με την ομορφιά. Συναντηθήκαμε αρχές Γενάρη, σ’ έναν χώρο που συνέβαλε στην πνευματική μοίρα των ανθρώπων, όπου ξεκουράζεται η γενιά του ’30. Σ’ ένα από τα σαλόνια της Πινακοθήκης του Χατζηκυριάκου – Γκίκα, όπου όλοι μας υποδέχονται πάντα εγκάρδια.

● Θέλω να μου πείτε πώς προέκυψε αυτή η συνάντηση λύρας και θεάτρου.

Ηρώ Μουκίου: Ηταν μια ευλογημένη συγκυρία. Μας έφερε κοντά ο κοινός μας φίλος, Χάρης Αρβανιτίδης, διευθυντής ειδήσεων της ΕΡΤ3. Αναζητούσαμε για τη «Φαίδρα» επειδή είναι αρχαιόθεμο, αλλά μοντέρνας γραφής κείμενο (της Δήμητρας Μήττα σε σκηνοθεσία Αντ. Καραγιάννη), στην παράσταση στο «Εν Αθήναις», τη συνεργασία με ένα εξίσου βαρύνουσας σημασίας όργανο. Λες και οι ουρανοί ήταν ανοιχτοί.

Νίκος Ξανθούλης: Πιστεύω ότι το δέσιμο υπήρξε από την πρώτη στιγμή που βρεθήκαμε. Δηλαδή, την πρώτη φορά που με πήρε τηλέφωνο, αμέσως από τον τόνο της φωνής της, κατάλαβα ότι θα δουλέψουμε καλά μαζί. Δεν θα μιλήσω για τον σεβασμό που έχει στους ανθρώπους...

Η.Μ.: Το λέει γιατί τον αποκάλεσα «δόκτωρ». Και μου είπε: «απλώς Νίκος».

Ν.Ξ.: Ο σεβασμός υπάρχει ή δεν υπάρχει, ανεξάρτητα από το πώς θα με αποκαλέσεις. Από την πρώτη μας συνάντηση, όταν αρχίσαμε να παίζουμε δεν χρειάστηκε να συνεννοηθούμε καν. Ούτε με το βλέμμα. Επικοινωνήσαμε με την αναπνοή, με την αίσθηση ο ένας του άλλου. Βρεθήκαμε απευθείας στο σπίτι μου. Στο ξεκίνημα της δοκιμής, μου ζήτησε να αρχίσω εγώ και με το που ολοκλήρωσα τη φράση μου μπήκε και συνέχισε λες και είχαμε κάνει πρόβα. Τη συνόδευσα, την παρακολούθησα, το ισορροπήσαμε.

● Η ισορροπία είναι πολύ δύσκολη.

Ν.Ξ.: Αυτό είναι το πρώτο. Μετά είναι ο σεβασμός και των δύο στον λόγο. Με την έννοια όπως τον καταλαβαίνουμε, συνολικά. Και τη θρησκευτική και την πνευματική και την ουσιαστική.

Η.Μ.: Εγώ θα συμπλήρωνα και στον λόγο τον μουσικό.

● Εγώ όπως είδα το έργο μου προκάλεσε και μία ευσέβεια. Δεν ήταν μια απλή παράσταση. Εβγαζε κάτι ανώτερο, θεϊκό. Θέλω να ξέρω πώς γίνονται οι επιλογές των έργων και των ρόλων στη ζωή σας;

Ν.Ξ.: Δεν το έχω συζητήσει ποτέ με την Ηρώ. Ως προς εμένα, δεν έχω παίξει κανέναν ρόλο που τον διάλεξα εγώ. Αλλοι τους διάλεξαν για μένα ή με διάλεξαν οι ίδιοι.

Η.Μ.: Νομίζω, όμως, ότι τώρα, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, έστησες εσύ όλους τους ρόλους σε έργο που το είχες επιλέξει εσύ.

Ν.Ξ.: Πραγματικά δεν είναι έτσι. Αλλος το βρήκε και άλλος με προσέγγισε. Ολα τα πράγματα έχουνε γίνει από άλλους.

Η.Μ.: Και αυτό που μου πρότεινες; Γιατί τώρα δουλεύουμε σε ένα πρότζεκτ εξαιρετικό, αρχαιόθεμο πάλι. Για τη Σαπφώ.

Ν.Ξ.: Δυο κορίτσια. Μία τραγουδίστρια και η Ηρώ. Εγώ το έκανα επειδή σου άρεσε πολύ η τραγουδίστρια.

Η.Μ.: Πάρα πολύ. Εχει μια εξαιρετική τραγουδίστρια που είναι το άλλο του μισό στη μουσική του. Εχει μια φωνή, αν την ακούσεις μαζί με τον Νίκο... Είχαμε πάει περιοδεία στη «Φαίδρα» και ήρθε μαζί επειδή τραγουδούσε κάπου. Ηταν στο ξενοδοχείο ένα πούλμαν με παιδιά από μουσικό σχολείο. Το πρωί ο Νίκος έκατσε και τους έκανε μάθημα για την αρχαία λύρα. Πρώτη φορά είδα παιδιά σε εκδρομή να κάθονται «παναγίες». Τους έπαιζε λύρα και η Σοφία Καρακούτα τραγούδησε εκεί α καπέλα και μετά μπήκε ο Νίκος με τη μουσική του.

Ν.Ξ.: Συνεργάστηκα πολλά χρόνια με την Ασπασία Παπαθανασίου. Μπορώ να σου πω με βεβαιότητα ότι με την Ηρώ αισθάνομαι ακριβώς όπως αισθανόμουν με την Ασπασία επί σκηνής. Κι όχι τόσο αυστηρά (γέλια).

Η.Μ.: Του έχω πει αυτό να μην το λέει. Και με τη Συνοδινού συνεργάστηκε, που την πρόλαβα.

● Αρα για σένα, Νίκο, δεν υπάρχει επιλογή, σου προτείνουν τα έργα.

Ν.Ξ.: Το πολεμάω. Αλλά κάθε φορά που προτείνω κάτι δεν έχει προκύψει.

● Εχεις, όμως τα πρόσωπα που σε εμπνέουν.

Ν.Ξ.: Ακριβώς. Ολόκληρη η έννοια της Σαπφώς... Γιατί μου κάνει το πρόσωπο της Ηρώς ότι είναι η Σαπφώ; Οτι είναι η ίδια η Σαπφώ; Και από απεικονίσεις που έχουμε εξωτερικά. Αυτό το αγγείο που έχουμε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, έχω την εντύπωση ότι σου μοιάζει.

Η.Μ.: Αλλά δεν νομίζω ότι στάθηκες μόνο στην εικόνα.

Ν.Ξ.: Οχι βέβαια. Σε σκεφτόμουν κιόλας να το απαγγέλλεις.

● Νίκο, θα ήθελα να μου πεις τι διδάσκεις και τι απήχηση έχει αυτό στα παιδιά.

Ν.Ξ.: Εγώ είμαι ένας προλετάριος της διανοητικής εργασίας. Ενας εργαζόμενος του πλήκτρου, της λύρας και του πληκτρολογίου. Δίδαξα πολλά χρόνια στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Ιστορία των Τεχνών και ήμουν στο Ωδείο Αθηνών 40 χρόνια.

Η.Μ.: Πώς έβαλες τη λύρα να διδάσκεται επίσημα στο Πανεπιστήμιο;

Ν.Ξ.: Προέκυψε από τους Αμερικάνους. Αυτοί με βρήκαν, από το ίντερνετ, και με κάλεσαν και μου έδωσαν ένα βραβείο, το οποίο λέγεται Kress Lectureship και δίνεται μόνο σε αρχαιολόγους. Ημουν ο πρώτος μη αρχαιολόγος που το πήρε. Πρώτη φορά το 2011-2012 και δεύτερη το 2017. Γενικά υπάρχει μία πάρα πολύ καλή αντιμετώπιση, πάντα με το βλέμμα το περίεργο των πανεπιστημιακών, βέβαια, αλλά επειδή δεν μπορούν να τα κάνουν όπως τα κάνω εγώ δεν μιλάνε κιόλας.

Η.Μ.: Εχει κάνει έρευνα πάνω σε αυτό το όργανο.

Ν.Ξ.: 1.600 χρόνια ήταν στη σιωπή.

● Ο Αρης, ο θεός του πολέμου, άφηνε λέει κάτω τα όπλα του όταν την άκουγε και ο Απόλλωνας ξεσήκωνε τις Μούσες.

Ν.Ξ.: Γι’ αυτό και ο πόλεμος λέγεται «άλυρος».

Η.Μ.: Δεν έχει λυρισμό, είναι έπος.

● Πόσα χρόνια δουλεύεις με τη λύρα;

Ν.Ξ.: Ξεκίνησα το 2012.

● Πώς αντιδρούν οι μαθητές;

Ν.Ξ.: Είναι απίστευτο! Εχω κάποιους μαθητές οι οποίοι ήδη έχουν αρχίσει να κάνουν διεθνή καριέρα. Είμαι πολύ περήφανος.

Η.Μ.: Εχει ενδιαφέρον από πού ξεκίνησε να μελετάει και πού βρέθηκε. Γιατί δεν είχαμε γραφές. Από παραστάσεις αγγείων και ο, τι άλλο υπήρχε, όπως τοποθετούσαν τα χέρια. Από εκεί άρχισε να συνθέτει.

● Η λύρα κάτι εξάπτει σε σένα.

Ν.Ξ.: Η ίδια η λέξη λυρισμός είναι αυτό που με κάνει να είμαι δίπλα σ’ αυτό το κορίτσι. Εχει έναν έμφυτο λυρισμό. Στη φωνή της, στον τρόπο που αποδίδει την κάθε λέξη. Αυτό όχι απλώς με συγκινεί, με συναρπάζει και με οδηγεί.

● Θα λέγαμε ότι βλέπεις κοντά στην Ηρώ τη ζωή και το θέατρο με άλλα μάτια;

Η.Μ.: Εγώ θα αντιστρέψω αυτό που είπες και θα το κουμπώσω σ’ εμένα. Από τότε που γνώρισα τον, διεθνώς αναγνωρισμένο, Νίκο ακούω τη ζωή με άλλα αυτιά. Αυτό είναι για μένα ο Νίκος. Χωρίς μουσική, θέατρο δεν νοείται γιατί το θέατρο είναι μια τέχνη που περιλαμβάνει τα πάντα.

Ν.Ξ.: Δεν μπορώ να φανταστώ θέατρο χωρίς μουσική. Η λύρα είναι το ιδανικό όργανο για να συνοδεύσει έναν λόγο. Είναι διακριτικό, δεν σου επιβάλλεται. Μπορείς να τραγουδήσεις, να εξαφανιστείς.

Η.Μ.: Φαντάσου ότι έχουμε κάνει και μια άλλη κουβέντα για το πώς ο Νίκος θα μπορέσει να ταιριάξει τη λύρα και σε έργα του Σέξπιρ.

● Αυτό θα είναι και πολύ δύσκολο.

Ν.Ξ: Καθόλου.

Η.Μ.: Μου το εξήγησε. Δεν είναι.

Ν.Ξ.: Είναι μια δουλειά που έχει αρχίσει να τη δουλεύει ο Ηλίας Μαλανδρής, ο οποίος βρήκε ότι μεγάλοι λογοτέχνες της Αγγλίας τον 19ο αιώνα, μετέφραζαν Σέξπιρ στα αρχαία Ελληνικά και το εξέδωσε. Αυτό θα το κάνουμε παράσταση.

Η.Μ.: Συν ότι ο Σέξπιρ εμπνεύστηκε από τους αρχαίους τραγικούς.

Ν.Ξ.: Αν ήξεραν τη λύρα θα την είχαν βάλει οι ίδιοι.

● Αυτή την εποχή που όλα κατεδαφίζονται, σαν να υπάρχει μια κραυγή, μια φωνή. Ετσι το βλέπω.

Η.Μ.: Ναι. Αλλά νιώθουμε πως η δική μας δεν είναι κραυγή απόγνωσης, αλλά ωδή. Μια χαρούμενη. Το θέατρο οφείλει να αντιστέκεται, να επαναστατεί, να είναι πρωτοπόρο.

● Από την ώρα που κάποιος έχει τη συναίσθηση της ευθύνης του ως καλλιτέχνης δημιουργεί και κάνει φρέσκα πράγματα. Ηρώ, αν θα έπρεπε να επιλέξεις ένα απ’ όσα κάνεις μόνιμα, τι θα επέλεγες;

Η.Μ.: Αυτό που έχω αποδείξει ότι έχω επιλέξει τα τελευταία τριάντα κάτι χρόνια είναι το θέατρο. Δεν συγκρίνονται όσα κάνω, γιατί είναι διαφορετικά είδη και το καθένα έχει θετικά κι αρνητικά αλλά το θέατρο είναι η κανονική μου απασχόληση. Διδάσκω, επίσης, αγωγή λόγου και σωματικότητα.

● Με αφορμή την έκθεση του Γιάννη Μετζικώφ, «Το Βλέμμα», τι σημαίνει για εσάς;

Ν.Ξ.: Είναι το πιο θεϊκό πράγμα που μπορεί να υπάρχει σ’ έναν άνθρωπο. Η αυγή που υπάρχει μέσα στα μάτια. Την οποία πολύ χαρακτηριστικά τη ζωγράφιζαν οι μεγάλοι ζωγράφοι. Η θεϊκή προσέγγιση των ανθρώπων προς τα πράγματα.

Η.Μ.: Για μένα το βλέμμα το εισπράττεις ακόμα κι αν δεν έχει όραση. Μπορεί να το έχουν κι οι άνθρωποι που έχουν πρόβλημα. Είναι η ενέργεια απ’ την οπή, του οφθαλμού την κόγχη. Δεν χρειάζεται να έχει χρώμα, όραση, σχήμα. Μόνο δέσμη αυτού που αντανακλά η ψυχή μας. Είναι αυτό που ο καθένας εκπέμπει από μέσα του.

Ν.Ξ.: Στην αρχαιότητα η αντίληψη περί βλέμματος ήταν αντίθετη απ’ αυτή που πιστεύουμε σήμερα. Οτι είναι το φως που μπαίνει μέσα μας. Από άποψη Φυσικής εμείς έχουμε δίκιο. Ομως, για εκείνους ήταν αυτό που βγαίνει από εμάς και πηγαίνει προς τα πράγματα.

Μετά από την εντυπωσιακή «Φαίδρα» που υποδυόταν η Ηρώ Μουκίου την περσινή σεζόν, με τη συνοδεία της λύρας του Νίκου Ξανθούλη, θα περιμένουμε και τη Σαπφώ της ποίησης και του έρωτα.

Πέθανε μόνη, ψιθυρίζοντας: «Να, το φεγγάρι κάθισε. Μαζί και η πούλια. Κι είναι μεσάνυχτα. Κι η ώρα περνά. Κι εγώ κοιμάμαι μόνη...»

Η Ηρώ Μουκίου και ο Νίκος Ξανθούλης δεν θα μας αφήνουν μόνους. Μας μαγεύουν με το δημιουργικό τους ταλέντο.