Καίριες κριτικές παρεμβάσεις

Το βιβλίο του Σωτήρη Βαλντέν «Αδιέξοδες πορείες. 2019-2024» (Θεμέλιο 2024) περιλαμβάνει άρθρα και συνεντεύξεις του συγγραφέα, που αποτελούν καίριες παρεμβάσεις στον δημόσιο διάλογο. Τα κείμενα αυτά κουβαλούν ένα ισχυρό καταγωγικό φορτίο. Νεότατος, μαθητής ακόμα, ο Βαλντέν στρατεύτηκε στον αντιδικτατορικό αγώνα από τις γραμμές της ανανεωτικής κομμουνιστικής Αριστεράς. Η εμπειρία της ενεργητικής συμμετοχής στην αντιδικτατορική πάλη υπήρξε γι’ αυτόν η αφετηρία μιας πολιτικής διαδρομής, που δεν έπαψε να εμπνέεται από ευγενείς ηθικοπολιτικές αξίες και να χαρακτηρίζεται από συνέπεια και σταθερή αφοσίωση σε αρχές. Τα κείμενα που συγκέντρωσε σε αυτό το τελευταίο βιβλίο του διασώζουν και ταυτόχρονα εμπλουτίζουν ό,τι πολυτιμότερο μας κληροδοτεί η παράδοση της ανανεωτικής Αριστεράς. Είναι υποδειγματικά κείμενα ενός παρεμβατικού διανοούμενου, ο οποίος αναλύει το πολιτικό γίγνεσθαι όχι εκ των υστέρων, από μια χρονική απόσταση που προικοδοτεί συνήθως τον μελετητή με μιαν όψιμα κατακτημένη διαύγεια και σοφία. Πρόκειται για παρεμβάσεις που συντονίζονται χρονικά με τη ροή των γεγονότων, που ανταποκρίνονται με αμεσότητα στην ανάγκη κριτικής κατανόησης και αξιολογικής αποτίμησης του πολιτικού γίγνεσθαι.

Η πρώτη ενότητα του βιβλίου αναφέρεται στον ΣΥΡΙΖΑ και στην πολιτική που άσκησε στα χρόνια 2019-2024. Η τετραετής παραμονή του ΣΥΡΙΖΑ στην αντιπολίτευση θα μπορούσε να αποτελέσει μιαν ευκαιρία για αυτοκριτική επανεξέταση της κυβερνητικής εμπειρίας του, για την επεξεργασία ενός σοβαρού εναλλακτικού προγραμματικού σχεδίου, για την αναθεμελίωση της πολιτικής ταυτότητας του χώρου. Τίποτα από όλα αυτά δεν έγινε. Με τις παρεμβάσεις του από το 2019 κι έπειτα, ο Βαλντέν ασκούσε επίμονη και αυστηρή κριτική στον τρόπο με τον οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ πολιτεύθηκε ως αξιωματική αντιπολίτευση. Επιπλέον, διέβλεψε και επισήμανε προδρομικά, ίσως πρώτος και συχνά μόνος στον πολιτικό χώρο στον οποίο ανήκε, όλες εκείνες τις αρνητικές ενδείξεις, που οδηγούσαν μοιραία στη σταδιακή μετεξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ σε ένα λαϊκιστικό και αρχηγικό κόμμα. Σε μια τολμηρή και αιχμηρή προσυνεδριακή του παρέμβαση, ο Βαλντέν σημείωνε ότι το αντιπολιτευτικό μοντέλο που είχε επιλέξει η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ αντέγραφε εκείνο του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ. Υπογράμμιζε μάλιστα ότι η τακτική της μετωπικής αντιπαράθεσης με την κυβέρνηση σε όλα σχεδόν τα ζητήματα, με προσωπική στοχοποίηση του Μητσοτάκη και με καταφανείς υπερβολές και ένα ακραία εριστικό ύφος «υποβαθμίζει το επίπεδο της δημοκρατίας, συσκοτίζει τα πραγματικά ζητήματα και επενδύει στο θυμικό των πολιτών, όχι στην κρίση τους». Σημείωνε επίσης ότι στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής, ο ΣΥΡΙΖΑ επικρίνει την κυβέρνηση κατά κανόνα από εθνικιστική σκοπιά. Και ότι αυτή «η εθνικιστική πλειοδοσία εγγίζει τα όρια της εθνικής ανευθυνότητας». Ο Βαλντέν επέκρινε έγκαιρα τη σταδιακή διολίσθηση από την απλή αναγνώριση του διακριτού ρόλου του ηγέτη στον αρχηγισμό. Η διαμεσολάβηση των κομματικών οργάνων μπορούσε να παρακάμπτεται, προκειμένου ο αρχηγός να αναπτύσσει μιαν άμεση σχέση με τους πολίτες. Η όποια κριτική προς το πρόσωπο του ηγέτη άρχισε να θεωρείται υπονομευτική και αντικομματική ενέργεια. Με αποκορύφωμα το συνέδριο του 2022, όπου επιβλήθηκε η εκλογή του προέδρου από τη «βάση» και εδραιώθηκε ο ρόλος των οργάνων ως απλών χειροκροτητών του αρχηγού. Η ανάδειξη του Κασσελάκη στην ηγεσία του κόμματος –την οποία ο Βαλντέν χαρακτήρισε αμέσως «προϊόν ακραίου εκφυλισμού της πολιτικής»– ήταν η κατάληξη μιας διαδρομής κατά την οποία ο ΣΥΡΙΖΑ άδειαζε βαθμιαία από ιδεολογικό και προγραμματικό περιεχόμενο, ερμήνευε με όλο και πιο απλουστευτικούς όρους την πολύπλοκη κοινωνική πραγματικότητα, συγκέντρωνε όλη την κομματική εξουσία στα χέρια του αρχηγού και αντικαθιστούσε τον αριστερό πολιτικό λόγο με την αντιδεξιά ρητορική και τη ρηχή δημαγωγία. Ολη αυτή η διαδικασία εκφυλιστικής μετάλλαξης αποτελούσε μόνιμο στόχο της κριτικής αρθρογραφίας και της πολεμικής του Βαλντέν.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αναφέρεται σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, σε ένα πεδίο στο οποίο η συμβολή του Βαλντέν στον δημόσιο διάλογο έχει εξαιρετική αξία. Ο Βαλντέν καταδεικνύει τα σφάλματα ενός μυωπικού εθνικισμού, που έχει επισήμως και διακομματικά αναγορευτεί σε ανυποχώρητη και ασυμβίβαστη εθνική γραμμή. Παράλληλα, υποδεικνύει τη δυνατότητα ενός άλλου δρόμου, που δεν ταυτίζεται μόνο με τη συνεπή αντιεθνικιστική προσέγγιση, αλλά και με τη μόνη εθνικά υπεύθυνη στάση.

Στο τρίτο μέρος του βιβλίου («Πόλεμοι - Ευρώπη - Βαλκάνια») ο Βαλντέν αναλύει τα αίτια που προκάλεσαν τον πόλεμο στην Ουκρανία και υπογραμμίζει τις ευθύνες της Δύσης και ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών και του ελεγχόμενου από αυτές ΝΑΤΟ. Διευρύνοντας το ΝΑΤΟ προς Ανατολάς, η Δύση θέλησε να περιορίσει την ισχύ και την επιρροή της Ρωσίας, υιοθετώντας μια στρατηγική «ανάσχεσης» που παραγνώριζε ζωτικά συμφέροντα ασφαλείας αυτής της μεγάλης χώρας. Από την πρώτη στιγμή, ωστόσο, από την έναρξη δηλαδή του πολέμου, ο Βαλντέν καταδίκασε κατηγορηματικά και απερίφραστα τη ρωσική επίθεση και υποστήριξε την ανάγκη ενεργού αλληλεγγύης προς την αμυνόμενη Ουκρανία. Παράλληλα, προειδοποίησε έγκαιρα για τους κινδύνους που συνεπάγεται η κλιμάκωση της σύγκρουσης, επισημαίνοντας την τρομακτική απειλή διολίσθησης σε μια παγκόσμια αναμέτρηση και σε ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα.

Ο Βαλντέν στιγματίζει, τέλος, την κραυγαλέα υποκρισία της Δύσης, όταν αυτή επικαλείται το διεθνές δίκαιο και τις ανθρωπιστικές αξίες, ενώ την ίδια στιγμή στηρίζει στρατιωτικά και πολιτικά την εγκληματική πολιτική του Ισραήλ στη Γάζα. Η αρθρογραφία του Βαλντέν διακρίνεται για την αναλυτική της σαφήνεια και την ορθολογική της επιχειρηματολογία, από στοιχεία δηλαδή που φωτίζουν τη στέρεη διανοητική συγκρότηση και τον πλούσιο μορφωτικό εξοπλισμό του συγγραφέα.