Αποφθεγματική γραφή

«Να πιστεύετε στον κληρονόμο». Με αυτή τη φράση ξεκινά το νέο μυθιστόρημα του Δημήτρη Στεφανάκη «Πάντα η Αλεξάνδρεια» (εκδόσεις Μεταίχμιο) που αποτελεί την «επόμενη μέρα» του βραβευμένου μυθιστορήματος «Μέρες Αλεξάνδρειας». Ξεκινά με ένα απόφθεγμα το οποίο κατευθείαν θέτει σε λειτουργία την αναγνωστική εμπειρία και δημιουργεί σκέψεις στον αναγνώστη. Γεννά ερωτηματικά και παράλληλα στρώνει το χαλί στην ιστορία που ακολουθεί.

Οι φιλοσοφικοί στοχασμοί, ενίοτε στην αρχή κάθε κεφαλαίου, είναι ένα ιδιαίτερα γοητευτικό στοιχείο στη γραφή του Δημήτρη Στεφανάκη. Το συναντούμε στις «Μέρες Αλεξάνδρειας», στο «Φιλμ νουάρ», στο «Συλλαβίζοντας το καλοκαίρι», το συναντούμε επίσης στον «Χορό των ψευδαισθήσεων», στον «Μινώταυρο» αλλά και στο «Πάντα η Αλεξάνδρεια». Είναι κάτι που δεν συνηθίζουν οι Ελληνες συγγραφείς. Δεν θα βρεις συχνά σε ελληνικό μυθιστόρημα ανάλογες στοχαστικές στιγμές: «Ομως ήταν ερωτευμένη κι ο έρωτας καταφέρνει κι αυτό: δίνει στη ζωή το σχήμα του αγαπημένου προσώπου» (σελ. 109). Γιατί το κάνει αυτό ο Στεφανάκης;

Σε ένα μυθιστόρημα τα κεφάλαια παίζουν τρόπον τινά τον ρόλο των επεισοδίων ενός τηλεοπτικού σίριαλ. Αποτελούν, δηλαδή, τη δομή ενός λογοτεχνικού έργου, μέσα από την οποία ο συγγραφέας αναπτύσσει την ιστορία του, διαμορφώνει την πλοκή του, πλάθει τους χαρακτήρες του. Ο αποφθεγματικός λόγος λειτουργεί ως προοικονομία για όσα πρόκειται να επακολουθήσουν: «Τα βάλαμε με την Ιστορία κι αυτό δε θα μας βγει σε καλό» (σελ. 46) ή «Δεν υπάρχει πιο τρομακτικό πράγμα από την ειρωνεία της ζωής. Δεν παίρνουμε είδηση όσα κακά περνούν ξυστά από δίπλα μας αντί να μας πέσουν στο κεφάλι. Την ίδια στιγμή καυχιόμαστε πως τίποτα δεν μας αγγίζει» (σελ. 161).

Ο αποφθεγματικός λόγος του Δημήτρη Στεφανάκη συνοψίζει την αφήγηση σε μία, ας το πούμε, φιλοσοφική διαπίστωση. Ο Γάλλος φιλόσοφος και λογοτέχνης Αλμπέρ Καμί το έθεσε ξεκάθαρα: «Θέλεις να φιλοσοφήσεις; Γράψε μυθιστόρημα». Λογοτεχνία και φιλοσοφία αλληλεπιδρούν στο έργο του Στεφανάκη όπως η πραγματικότητα με τη σκέψη. Αλλά μήπως όλα τα περιστατικά της ζωής μας δεν υπάγονται σε μία γενική θεώρηση; Σε μια διαχρονική οπτική; Σε μια αρχετυπική φόρμα; Αυτή την υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στους κανόνες της ζωής, επιχειρεί -κατά τη γνώμη μου- με θετικό αποτέλεσμα ο Ελληνας συγγραφέας. «Η ειρήνη, όπως ξέρουμε, έχει μια ηθική. Ο πόλεμος καμία. Το μεγαλύτερο έγκλημα γίνεται ηρωισμός. Στον πόλεμο σχεδόν όλα επιτρέπονται και αυτό είναι το τραγικό» (σελ. 71) ή «Στη μεγάλη σκηνή που λέμε ζωή μπαινοβγαίνουν άνθρωποι όπως οι ηθοποιοί μιας παράστασης, κι είναι κρίμα που κάποιοι πεθαίνουν νωρίς και άλλοι γεννιούνται αργά και έτσι δεν προλαβαίνουν να συναντηθούν» (σελ. 179) ή «Το μυστήριο της παντοτινής αγάπης ανάμεσα σ’ ένα ζευγάρι παραμένει μυστήριο ώς το τέλος» (σελ. 213).

Ο αποφθεγματικός λόγος δεν είναι απαραίτητα πρωτογενής - εξάλλου η ανθρώπινη συμπεριφορά έχει διαχρονικά χαρακτηριστικά ανά τους αιώνες. Ωστόσο είναι πάντοτε ιδιαίτερος με την έννοια ότι προσαρμόζεται στο είναι, στη σκέψη και στον λόγο του ίδιου του συγγραφέα. «Αν δεχτούμε πως ο θάνατος δε σκοτώνει όλα τα πρόσωπα ενός ανθρώπου, αλλά τα χαμόγελα, οι μορφασμοί και οι εκφράσεις μεταδίδονται σε άλλους που επιβιώνουν μετά το θάνατό του για καιρό, και αυτοί με τη σειρά τους τα μεταδίδουν ξανά, τότε κι ο Κωστής Χάραμης, ή έστω κάτι που τον θύμιζε ακόμα, δεν είχε χαθεί από τον κόσμο των ζωντανών» (σελ. 112) ή «Ενα καθεστώς ανελευθερίας δεν είναι ποτέ τόσο απροσπέλαστο όσο δείχνει απέξω» (σελ. 114) ή «Οι άνθρωποι συνήθως δεν εγκαταλείπουν κάτι αμέσως. Μεσολαβεί ένα διάστημα για να κόψουν τους δεσμούς με το παρελθόν που τους τρέφει» (σελ. 136).

Η αποφθεγματική γραφή είναι στοιχείο που χαρακτηρίζει τα μυθιστορήματα του Δημήτρη Στεφανάκη. Είναι οι επιρροές από τη βαθιά αναγνωστική του εμπειρία. Είναι το αλάτι και το πιπέρι στην αφήγησή του. Και τελικά, εκτός από την ίδια την ιστορία, είναι σίγουρα κάτι που μένει μετά την ανάγνωση.