Το εκδοτικό αποτύπωμα «μιας πολυδύναμης εικόνας βάθους χρόνου»

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Χαιρώνειας βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το ταφικό μνημείο του Λέοντος που έστησαν οι Θηβαίοι πάνω από τον ομαδικό τάφο των Ιερολοχιτών, μετά τη μάχη του 338 π.Χ. που διεξήχθη ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις και τους Μακεδόνες. Στις προθήκες του, φυλάσσει και αναδεικνύει μοναδικά ευρήματα που καλύπτουν τη χρονική περίοδο από τους προϊστορικούς χρόνους έως την Υστερη Αρχαιότητα και προέρχονται από τις τρεις σημαντικές, κατά την αρχαιότητα, πόλεις της βόρειας Βοιωτίας, τη Χαιρώνεια, τον Ορχομενό και τη Λεβάδεια, καθώς και από τη μεθοριακή φωκική πόλη Πανοπεύς. Είναι ένα από τα παλαιότερα επαρχιακά ελληνικά μουσεία, με έτος ίδρυσης το 1907 από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία και το δεύτερο σε σπουδαιότητα Μουσείο της Βοιωτίας. «Μια κιβωτός των ευρημάτων της βορειοβοιωτικής γης», όπως χαρακτηριστικά γράφει η αρχαιολόγος δρ Ελενα Κουντούρη.

Η διευθύντρια Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού και αναπληρώτρια προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών ανέλαβε την απαιτητική συγγραφή του ομώνυμου τόμου που είναι αφιερωμένος στο απέριττο κτιριακά Μουσείο της Χαιρώνειας, αλλά «περικαλλές», σύμφωνα με την αρχαιολόγο και συγγραφέα. Πρόκειται για τον 23ο τόμο της εκδοτικής σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων» που στήριξε επί σειρά ετών το Κοινωφελές Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και πλέον συνεχίζεται από τη Lamda Developmdent.

«Oρμητικοί ποταμοί που χαραδρώνουν μυθικά βουνά, με προεξάρχοντες τον βοιωτικό Κηφισό και τον Μέλανα, με ζεστές κοιλάδες στις όχθες τους και μεγάλες τελματώδεις λίμνες στις εκβολές τους, όπως η Κωπαΐδα, η μεγαλύτερη στη χώρα πριν από την αποξήρανσή της στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά και οι μικρότερες σε έκταση αδερφές της, Υλίκη και Παραλίμνη, συνθέτουν το ιδιαίτερης ομορφιάς βορειοβοιωτικό μεσογειακό τοπίο, στο οποίο αποτυπώνονται ανάγλυφα οι χιλιόχρονες πορείες των σημαινουσών αρχαίων πόλεών του, της Χαιρώνειας, του Ορχομενού και της Λεβάδειας». Ετσι περιγράφει την περιοχή στον πρόλογο της έκδοσης, που έχει ετήσιο χαρακτήρα, η Ελενα Κουντούρη. Και εξηγεί για το Μουσείο Χαιρώνειας: «Αναμφίβολα η επιλογή της θέσης ίδρυσής του σε άμεση γειτνίαση με το, αναστηλωμένο σήμερα, ταφικό μνημείο του Λέοντος, στην καρδιά του κάμπου, και σε διαλεκτική σχέση με τον τύμβο των πεσόντων Μακεδόνων, έγινε για να σηματοδοτήσει τον τόπο της σφοδρής σύγκρουσης μεταξύ συγγενών ελληνικών φύλων που θα σφράγιζε την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας».

Για τη Μάχη της Χαιρώνειας, που σφράγισε την ιστορία, τον Αύγουστο του 338 π.Χ. υπό την ηγεσία του Φίλιππου Β΄ με τον 18χρονο Αλέξανδρο να κάνει την πρώτη σημαντική του εμφάνιση και να ηγείται του ιππικού, γράφει: «Την επαύριο της μάχης του 338 π.Χ. η Μακεδονία εγκαθιδρύθηκε στην πολιτική σκακιέρα ως ηγέτιδα δύναμη, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την ελληνιστική οικουμένη. Τα υλικά κατάλοιπα της μάχης, τμήματα της πολεμικής εξάρτυσης και λίγα προσωπικά και χρηστικά αντικείμενα των νεκρών της, μαζί με πλείστα άλλα αντιπροσωπευτικά τεκμήρια του πολιτισμικού βίου στις τρεις σημαντικές πόλεις (Χαιρώνεια, Ορχομενός, Λεβάδεια) και σε μία μεθοριακή φωκική (Πανοπεύς), φιλοξενούνται στο Μουσείο Χαιρώνειας και σκιαγραφούν τη χρονική αλληλουχία των ιστορικών περιόδων».

Τα εκθέματα του Μουσείου είναι πολύ σημαντικά και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων κεραμική από προϊστορικές και ιστορικές θέσεις στην περιοχή, μέρη τοιχογραφιών μυκηναϊκών χρόνων, νομίσματα και όπλα από τον τύμβο των Μακεδόνων και το πολυάνδριο των Θηβαίων στη Χαιρώνεια, γυάλινα σκεύη, κοσμήματα, λίθινα εργαλεία, μετάλλινα αντικείμενα, γλυπτά, με εξέχουσα θέση να κατέχουν το μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Κυβέλης, η πρωτότυπη και σπάνια λίθινη σφαίρα με ανάγλυφες μορφές του Ηλίου και της Σελήνης. Νομίσματα και επιγραφές εκτίθενται στις δύο αίθουσες, ενώ στον καταπράσινο αύλειο χώρο του βρίσκονται αρχιτεκτονικά μέλη από μεγάλα οικοδομήματα ναών και επιγραφικά τεκμήρια σε πλήθος επιγραφών και επιτυμβίων στηλών.

«[...] ιχνηλατούν ενδιαφέρουσες πλευρές του δημόσιου και του ιδιωτικού βίου, από την αυγή της προϊστορίας έως την εκκωφαντική σιωπή του τέλους της Υστερης Αρχαιότητας. Τα εκθέματα στις προθήκες και τα ποικίλα επιγραφικά τεκμήρια στον αύλειο χώρο, σημαδεμένα με την πατίνα της φθοράς του χρόνου, μας συγκινούν με την αστείρευτη ανθρώπινη έμπνευση, συμπυκνωμένη στις απλές μορφές τους», γράφει η Ελενα Κουντούρη, «μια πολυδύναμη εικόνα βάθους χρόνου» που διατρέχει πολλούς αιώνες από την προϊστορία έως την Υστερη Αρχαιότητα. Μέσα από τεκμηριωμένα κείμενα και εξαιρετικές φωτογραφίες σημαντικού μέρους των εκθεμάτων, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται πρώτη φορά, ο αναγνώστης μαθαίνει την ιστορία του τόπου, των σπάνιων ευρημάτων και των επιγραφών αλλά και την ιστορία του Μουσείου «ένα από τα παλαιότερα επαρχιακά ελληνικά μουσεία, που οφείλει την υπόστασή του σε δύο από τους σημαντικότερους πρωτοπόρους της ελληνικής αρχαιολογίας του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, τον Παναγιώτη Σταματάκη και τον Γεώργιο Σωτηριάδη».

Χαρακτικά, λιθογραφίες, χαλκογραφίες, υδατογραφίες του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα αποτυπώνουν την περιοχή και τους ανθρώπους. Η έκδοση αναφέρεται στους περιηγητές και στο ιστορικό των πρώτων ανασκαφών, στον Νεολιθικό Κόσμο της βόρειας Βοιωτίας, στην Εποχή του Χαλκού, στους Γεωμετρικούς Χρόνους, τους Αρχαϊκούς και τους Ρωμαϊκούς, στις Ακροπόλεις και στα θέατρα, στην καθημερινή ζωή, στη Μάχη της Χαιρώνειας και φτάνει μέχρι το τέλος του Αρχαίου Κόσμου «Από τον Τροφώνιο στον Χριστό».

Η Ελενα Κουντούρη, αρχαιολόγος με μεγάλη εμπειρία και γνώση στην περιοχή καταθέτει μια ολοκληρωμένη επιστημονική εργασία. Από το 2018 διευθύνει διεπιστημονικό πρόγραμμα ανασκαφικής έρευνας και ανάδειξης της μυκηναϊκής ακρόπολης του Γλα υπό την αιγίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, ενώ τα προηγούμενα χρόνια είχε συμμετάσχει σε συστηματικές ανασκαφές στον Ορχομενό και στη Χαιρώνεια.

«Γνωρίζει άριστα –όσο λίγοι– την ιστορία, τη μνημειακή τοπογραφία και τις αρχαιότητες της ευρύτερης περιοχής», αναφέρει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, στον πρόλογο και σημειώνει για την έκδοση: «[...] τα εκθέματα της μικρής αλλά ιδιαίτερα αξιόλογης συλλογής του Αρχαιολογικού Μουσείου της Χαιρώνειας, καθώς και ο συνυφασμένος με το μεγάλο ιστορικό γεγονός της μάχης του 338 π.Χ. μνημειακός περίγυρος, αποκτούν μια άρτια και πλούσια εικονογραφημένη τεκμηρίωση και παρουσίαση».

Οπως είναι γνωστό, οι τόμοι της σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων» δεν έχουν εμπορικό χαρακτήρα. «Η έκδοσή τους έχει ως στόχο την ανάδειξη γνωστών ή λιγότερο γνωστών, νέων και παλαιότερων, μουσείων της χώρας μας. Ολων αυτών των θησαυρών που συνθέτουν τον εθνικό αρχαιολογικό μας πλούτο», όπως σημείωσε ο Βαγγέλης Χρόνης, αντιπρόεδρος της LAMDA Development και εμπνευστής της σειράς. Οπως όλοι οι προηγούμενοι, έτσι και ο καινούργιος «Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χαιρώνειας» θα διανεμηθεί δωρεάν σε αρχαιολογικά τμήματα Πανεπιστημίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε αρμόδια τμήματα του υπουργείου Πολιτισμού, σε ξένες αρχαιολογικές Σχολές και Ινστιτούτα, όπως επίσης και σε επιλεγμένες εγχώριες και διεθνείς βιβλιοθήκες και οργανισμούς.

O τόμος εκδόθηκε από τις εκδόσεις Ολκός, υπό την εκδοτική φροντίδα της Ειρήνης Λούβρου. Η φωτογράφιση έγινε από τον Σωκράτη Μαυρομμάτη, η μετάφραση στα αγγλικά από την Αλεξάνδρα Ντούμα και η σελιδοποίηση από την Ελίζα Κοκκίνη. Η επεξεργασία των εικόνων έγινε από τον Νίκο Λαγό, η τυπογραφική διόρθωση από τον Παντελή Μπουκάλα, η εκτύπωση από την εταιρεία Φωτόλιο και η βιβλιοδεσία από τον Γιώργο Ηλιόπουλο.

♦ Η έκδοση είναι διαθέσιμη σε ψηφιακή μορφή, στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα, στην ιστοσελίδα της LAMDA Development, https://www.lamdadev.com/sustainability/culture/arhaiologiko-moyseio-haironeias