Μήπως ντύνουμε με «ανθρωπιστικό περιτύλιγμα» μια διεκδίκηση που –συνειδητά ή ασυνείδητα- ξέρουμε πως δεν αφορά με τον ίδιο τρόπο όλους τους συνανθρώπους μας από τη στιγμή που κραταιά αντίληψη της πολιτισμικής μας υπεροχής μας κάνει στην πραγματικότητα να υποτιμούμε και να παραβιάζουμε τη δική τους πολιτική κουλτούρα στο όνομα της δικής μας;
Η Γάζα έγινε για ακόμα μια φορά η αφορμή για αναστοχασμό πάνω στις καταβολές και τον εκφυλισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Βάσει του συλλογισμού της Αρεντ, η ανθρώπινη ιδιότητα κατασκευάζεται μέσα από τον αποκλεισμό όσων ανήκουν στη λάθος φυλή, τάξη, θρησκεία ή ακόμα και φύλο. Το δικαίωμα να έχεις δικαιώματα δίνεται μόνο από τα εθνικά νομικά συστήματα στους πολίτες. Συνεπώς ένας άνθρωπος ξένος -όχι πολίτης ενός έθνους-κράτους- δεν είναι άνθρωπος στα μάτια μας ακόμα κι όταν υπερασπιζόμαστε ως ανθρωπιστές τα δικαιώματα του.
Ενας άνθρωπος που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας άνθρωπος έχει χάσει όλες εκείνες τις ιδιότητες που επέτρεπαν στους άλλους να τον αντιμετωπίζουν ως άνθρωπο. Η φράση δανεική από τη Χάνα Αρεντ διέτρεξε τη σκέψη μου ενόσω τα δελτία ειδήσεων έδειχναν σκηνές πολέμου στη Μέση Ανατολή, σπέρνοντας παράλληλα τον τρόμο για την αύξηση των μεταναστευτικών ροών. Και το ερώτημα που μου καρφώθηκε σαν πρόκα στον νου είναι πώς μπορούμε να μιλάμε για ανθρώπινα δικαιώματα σε έναν κόσμο που ο μετακινούμενος ξένος είναι η μεγαλύτερη απειλή για το έθνος-κράτος και πώς φτάνουμε στο σημείο να βιώνουμε αυτή την απόλαυση της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων -από τη θέση του «πολιτισμικά ανώτερου»- γνωρίζοντας ότι στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας ένας άνθρωπος, όταν δεν είναι πολίτης, είναι λιγότερο άνθρωπος.
Από τη μία έχουμε δηλαδή τους πλήρεις πολίτες που είναι πλήρεις άνθρωποι κι έπειτα όλους τους Αλλους. Η σκέψη μου επεκτάθηκε στους «ανθρωπιστικούς πολέμους» που διαχρονικά πυροδοτούν μεγαλύτερη φτώχεια και βία για τον άμαχο πληθυσμό. Από τη Λιβύη μέχρι τη Συρία, από τη Μαύρη Ηπειρο μέχρι τη νοτιοανατολική Ασία.
Το 1931, το Institute for Intellectual Cooperation προσκάλεσε τον Αλμπερτ Αϊνστάιν σε μια διεπιστημονική ανταλλαγή ιδεών για την πολιτική και την ειρήνη με έναν στοχαστή της επιλογής του. Ο ήδη διάσημος φυσικός επέλεξε τον Σίγκμουντ Φρόιντ παρά τη δυσπιστία του απέναντι στην ψυχανάλυση. Ακολούθησε μια σειρά επιστολών. Κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της αλληλογραφίας ο Αϊνστάιν απευθύνει την κύρια ερώτησή του προς τον Φρόιντ: «Είναι δυνατόν να ελέγξουμε τη νοητική εξέλιξη του ανθρώπου ώστε να τον κάνουμε ανθεκτικό απέναντι στην ψύχωση του μίσους και της καταστροφικότητας;».
Ο πατέρας της ψυχανάλυσης του απαντά πως «η ωμή βία ξεπερνιέται με την συνένωση. Η συμμαχική ισχύς των διάσπαρτων μονάδων ενισχύει το δίκιο της ενάντια στον απομονωμένο γίγαντα. [...] Η ένωση των ανθρώπων πρέπει να είναι μόνιμη και καλά οργανωμένη. [...] Εχω θέσει αυτό που μου φαίνεται πως είναι ο πυρήνας του ζητήματος: η καταστολή της ωμής βίας μέσω της μεταφοράς της εξουσίας σε έναν ευρύτερο συνασπισμό, ο οποίος βασίζεται στην κοινότητα των συναισθημάτων που συνδέει τα μέλη του».
Για ποιον ευρύτερο συνασπισμό και για ποια κοινότητα αισθημάτων που συνδέει τα μέλη της μπορούμε να μιλήσουμε σήμερα; Από το 1948, που τα ανθρώπινα δικαιώματα παρουσιάστηκαν ως υπόσχεση χειραφέτησης από την καταδυνάστευση, η ηγεμονία της Δύσης δεν μας έκανε ποτέ να πάψουμε να αντιμετωπίζουμε τους άλλους πολιτισμούς ως υποδεέστερους και κατ’ επέκταση να παραβιάζουμε τα δικά τους δικαιώματα στο όνομα των δικών μας. Για παράδειγμα οι «παράνομοι μετανάστες» είναι απλά άνθρωποι, με καθόλου δικαιώματα. Οι άνεργοι, που είναι κατώτεροι πολίτες έχουν ελάχιστα δικαιώματα. Ολοι τους αποτελούν «γυμνή ζωή» φράση δανεική από τον Τζόρτζιο Αγκάμπεν. Με τι όρους υπερασπιζόμαστε τις «γυμνές ζωές»; Εχετε σκεφτεί πως ο «ανθρωπιστικός μας αγώνας» είναι άμεσα συνδεδεμένος με τις διακρίσεις που διέπουν την κοινωνική εμπειρία του ανήκειν, όπως είναι η εθνότητα και η φυλή; Εχετε αναλογιστεί πως συχνά υποστηρίζουμε υλικά, κοινωνικά και πολιτικά κάποιους συνανθρώπους μας στο όνομα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενώ παράλληλα έχουμε δαιμονοποιήσει τις κουλτούρες τους;
Η ιδιότυπη σχέση πολιτισμικής ετερότητας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων στο κοινωνικό επίπεδο έχει τεθεί κάτω από το μικροσκόπιο κοινωνικών επιστημών που έχουν προσεγγίσει τα ανθρώπινα δικαιώματα βάσει μιας διχοτομίας μεταξύ του οικουμενισμού και του σχετικισμού. Δεν μπορεί να υπάρξει καθολική αντίληψη για τα δικαιώματα ενός συγκεκριμένου πολιτισμικού και ιστορικού πλαισίου, δεδομένου πως κάθε κοινωνία αντιλαμβάνεται διαφορετικά τη δικαιοσύνη.
Ας παραδεχτούμε πως είμαστε υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την κραταιότητα της πεποίθησης της δικής μας πολιτισμικής υπεροχής. Ας επιχειρήσουμε να «δουλέψουμε» πάνω σε αυτή την ιδιότυπη απόλαυση της υπεράσπισης των «πολιτισμικά κατώτερων» κι ας εκκινήσουμε έναν αγώνα... για μια ισορροπία ανάμεσα στα δικαιώματα των κρατών και στα δικαιώματα των πολιτών, για έναν αγώνα για τη δυνατότητα των ατόμων να ζουν τη ζωή που επιθυμούν κι όχι τη ζωή που εμείς επιθυμούμε για εκείνους.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας