«Σε τι να ελπίσω; Δεν βλέπω από κάπου μία πρόταση για τη ζωή μας»

Ο «Ηρακλής Μαινόμενος» δεν είναι η τραγωδία του Ευριπίδη που έχουμε την ευκαιρία να δούμε συχνά, αλλά είναι από τις πλέον ριζοσπαστικές του: σε αυτήν ο ποιητής δεν τα βάζει μόνο με την ανθρώπινη τυραννία και την απουσία Δημοκρατίας, αλλά μιλάει για τα ταπεινά ένστικτα των ανώτερων δυνάμεων, των Θεών, που τους καθιστούν τυράννους αφού «κόβουν τα στάχυα που εξέχουν». Διότι οι θεοί συντρίβουν ακόμη και τον μεγαλύτερο ήρωα της μυθολογίας. Ομως πέρα και από την αδυναμία του ανθρώπου μιλά για κάτι ακόμη πιο σπουδαίο: την ανθρωπιά και την αλληλεγγύη. Με αυτό το έργο, που κάνει πρεμιέρα στην Αθήνα στις 5 και 6 Ιουλίου, στο Δημοτικό Θέατρο Παπάγου, ο Δημήτρης Καραντζάς που το σκηνοθετεί, παρέα με έναν σπουδαίο θίασο που απαρτίζουν οι Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, Γιώργος Γάλλος, Στεφανία Γουλιώτη, Ηρώ Μπέζου, Αννα Καλαϊτζίδου, Αινείας Τσαμάτης κ.ά., βάζει πλώρη για περισσότερους από 40 σταθμούς- ανοιχτά θέατρα σε ολόκληρη τη Ελλάδα.

Λίγο πριν η παράσταση λύσει τους κάβους, ο ίδιος μιλά στην «Εφ.Συν.» για την επιλογή του στην οποία τον οδήγησε το σκοτεινό τοπίο του σήμερα: «είναι ένα τόσο ωμό έργο όπως η πραγματικότητα που ζούμε και που νομίζω ότι μόνο θα χειροτερεύει. Δεν βλέπω, όπως και στο έργο, κάτι ανακουφιστικό πέρα από τον άνθρωπο που μπορεί να βρει έναν άλλο άνθρωπο, να τον πιάσει από το χέρι και να πορευτούν μαζί στον ζόφο» μας λέει παραδίδοντάς μας τον χάρτη πλοήγησης στο έργο που τον έχει συνεπάρει.

● Πώς φτάσατε σε αυτήν την επιλογή;

Εχω μια αδυναμία σε κάποια έργα που δεν είναι οι γνωστότερες «επιτυχίες» και επιπλέον απορούσα γιατί ο «Ηρακλής Μαινόμενος» δεν ανεβαίνει πιο συχνά. Το έργο καταπιάνεται μ’ αυτόν τον τρομερό ήρωα, που βρίσκεται στα όρια του ημίθεου. Και υπάρχει κι αυτή η αμφισημία (αν ο Ηρακλής είναι θεός ή άνθρωπος, γιος του Δία ή του Αμφιτρύωνα) που διατρέχει όλο το έργο...

● Από τα φίδια στην κούνια του και τους υπεράνθρωπους άθλους πώς φτάνουμε στο «Ποιος άνθρωπος γεννήθηκε τόσο δυστυχισμένος;»;

Εδώ συναντάμε τον Ηρακλή την ώρα που τελειώνει τους άθλους και επιστρέφει στη Θήβα. Σε αυτό το έργο υπάρχει ένας διπλός άξονας τυραννίας. Ο πρώτος άξονας είναι ο πολιτικός: κατά την απουσία του την εξουσία έχει καταλάβει πραξικοπηματικά ο Λύκος, ο οποίος έχει εκδιώξει από το παλάτι τον πατέρα τού Ηρακλή, Αμφιτρύωνα, τη γυναίκα του, κόρη του Κρέοντα, Μεγάρα και τα παιδιά του που ζουν ως επαίτες και τον περιμένουν... Ο Χορός, οι πολίτες, βρίσκονται κι αυτοί σε ένα νέο καθεστώς. Ο Λύκος επιβάλει ποινή θανάτου στην οικογένεια του Ηρακλή επειδή σκότωσε τον βασιλιά πατέρα της γυναίκας του και φοβάται ότι όταν τα παιδιά μεγαλώσουν θα τον σκοτώσουν για εκδίκηση. Εντελώς ωμά- σύμφωνα με τη σημερινή πολιτική της ωμότητας.

Τελικά καταφέρνουν να σκοτώσουν τον Λύκο και πάνω στον θρίαμβο αυτής της πράξης, στο ξέφρενο γλέντι του λαού-Χορού επειδή νικήσανε την τυραννία, εισβάλλουν η Ιριδα και η Λύσσα, ως απεσταλμένες της Ηρας, για να αναθέσουν έναν νέο άθλο σε αυτόν που έχει κατορθώσει τα ακατόρθωτα για θνητό: να σκοτώσει τα παιδιά του. Επιχειρούν να τον συντρίψουν με το πρόσχημα ότι πρέπει να πληρώσει γιατί λέει ότι είναι γιος του Δία - παρότι τίποτε τέτοιο δεν λέει ο ίδιος. Ομως ο Ηρακλής, έχοντας καταφέρει το ανθρωπίνως αδύνατο είναι σαν να ταρακουνάει και την υπέρτατη εξουσία, τον άλλο άξονα τυραννίας που συναντούμε στο έργο και είναι αδυσώπητος: όταν βγεις από το όριο και θέσεις το καθεστώς τους υπό αμφισβήτηση, τότε θα σε συντρίψουν.

● Βαθιά αντιεξουσιαστικό το έργο που τα βάζει με την ανθρώπινη αλλά και θεϊκή τυραννία...

Εχει ενδιαφέρον ότι και η Λύσσα διαφωνεί, αλλά η Ιριδα αμετάπειστη τη διατάζει να δείξει υπακοή στην Ηρα. Και ακολουθεί ο κακός χαμός: ο Ηρακλής σκοτώνει τα τρία παιδιά του και τη γυναίκα του και, όπως σε κάθε μανιακό επεισόδιο (το οποίο στα αρχαία το λένε «ξένωσις»), όταν ξυπνάει είναι σε απόλυτη άγνοια. Δεν καταλαβαίνει τι έχει συμβεί και τον οδηγεί ο πατέρας του στο να αρθρώσει σιγά σιγά τι έχει κάνει... Η απόλυτη συντριβή, νιώθει ένα μίασμα και θέλει να αυτοκτονήσει, συνειδητοποιεί τη θνητότητά του, ότι δεν μπορεί να τα βάλει με αυτή την τυραννία... Και σε αυτό το σημείο έρχεται ο Θησέας που του θυμίζει τι έχει κάνει για την πόλη του και όλη την ανθρωπότητα και του μιλάει διαρκώς για την έννοια της φιλίας κι επιμένει να στέκεται δίπλα του, σαν να εξουδετερώνει η έννοια της φιλίας το μίασμα. Εχουν ένα σπουδαίο αγώνα λόγου για το νόημα της ζωής, τον διαρκή του αγώνα μέχρι η ξακουστή σύντροφος του Δία να ρίξει από το βάθρο του εκείνον, τον πρώτο άντρα στην Ελλάδα: με τέτοια θεά ποιος θα συγκρουστεί; Κι όμως σ’ αυτήν την τραγωδία ο Ευριπίδης έχει μεγάλη σύγκρουση με τους θεούς - περισσότερη από ποτέ...

● Ποιο είναι το μήνυμα του έργου κατά τη γνώμη σας;

Καθώς ο Ηρακλής ακολουθεί τον Θησέα κι εκείνος του λέει «Δεν θέλω αδύναμο να σε βλέπουνε», απαντάει κάτι που κατά τη γνώμη μου συμπυκνώνει όλη την ουσία του έργου και της ζωής μας: «Ζω. Τόσο ταπεινό σου φαίνεται αυτό;»

Το έργο δεν έχει να κάνει με τον ήρωα, αλλά με την υπεράσπιση του ανθρώπου όταν συνειδητοποιεί την αδυναμία του και είναι απεγνωσμένος, ένα κουρέλι... Τελικά το μόνο που μπορεί να σε σώσει είναι ο διπλανός σου, ένας φίλος που σε στηρίζει για να μπορέσεις να συνεχίσεις τη ζωή. Εδώ εμφανίζεται η έννοια της φιλίας ως αξία και δικαιοσύνη.

Για μένα ο μεγαλύτερος άθλος του Ηρακλή είναι ότι πρέπει να συνεχίσει τη ζωή του έχοντας διαπράξει ό,τι διέπραξε και έχοντας ηττηθεί. Είναι πολύ συγκινητικό ότι ο Ευριπίδης βάζει μόνο τον άνθρωπο ως διασώστη του άλλου ανθρώπου. Οταν συνειδητοποιείς ότι δεν έχεις τη δύναμη που νομίζεις για να αντεπεξέλθεις εκεί, χρειάζεσαι κάποιον: αυτόν που δίνει χώρο στη φθαρτότητά σου, ώστε να αποδεχθείς την αδυναμία σου και να μπορέσεις να ζήσεις με αυτήν.

● Ποιος είναι σήμερα ο Ηρακλής; Βρίσκετε αναλογίες σε αυτήν την τρωτότητα;

Τι να πρωτοπεί κανείς; Μπορεί να είναι ένα παιδί στη Γάζα και να του έρχεται μία βόμβα στην ουρά για το συσσίτιο... Ή οποιοσδήποτε άνθρωπος που παλεύει για να ζήσει καθημερινά, που μπαίνει στην πλάνη της ελπίδας να τα καταφέρει και να κάνει όλους αυτούς τους άθλους ως όρους για να ζήσει και τελικά βρίσκεται συντετριμμένος και ένοχος που δεν τα κατάφερε, ενώ άλλοι μπόρεσαν να τα βγάλουν πέρα... Είναι μια δομική αλλαγή, εκεί που είχες ένα ελάχιστο όριο ανθρώπινης υπόστασης με ένα κλικ που γυρίζει να βρίσκεσαι διαλυμένος διότι εξυπηρετείται ένα συμφέρον... Αυτό έχει πολλές πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Νομίζω καθένας μας αναγνωρίζει την προσωπική του συντριβή, το πώς του συμβαίνει αυτό που δεν το περίμενε ποτέ. Αναγνωρίζεται επίσης η πλάνη της ευημερίας μιας ολόκληρης γενιάς που νόμισε ότι δεν θα πεινάσει ή ότι ανήκε σε μια άλλη τάξη και τώρα όλοι μαζί προσπαθούν να επιβιώσουν...

● Ο Ευριπίδης ασκεί κριτική και στην τυραννία, την απουσία Δημοκρατίας. Θα μπορούσε να ηχεί σαν σήμα κινδύνου για την άνοδο της Ακροδεξιάς στις ευρωεκλογές;

Λόγω της φτωχοποίησης που υπάρχει παντού δεν είναι ο ίδιος κύκλος της αποσταθεροποίησης που σε κάνει να ψάχνεις τον ηγέτη που θα σου τάξει κάτι... Η Ακροδεξιά είναι συγκεκριμένη, εδώ και χρόνια δείχνει ένα πολύ φιλολαϊκό πρόσωπο αρχικά για να γίνει ελκυστική και μέσα στην ατζέντα της βάζει όλο αυτό το κομμάτι της έχθρας, αυτούς που θέλει να εξοντώσει, οτιδήποτε δεν είναι κατά τη γνώμη της δικό της. Κι αυτό έχει περάσει πια και στη χώρα μας: όταν μιλάς για ιδέες που έχουν να κάνουν με κάποιου είδους ανθρωπισμό, αλληλεγγύη, κοινωνικές παροχές είναι σαν να μιλάς εκτός εποχής. Και όλα τα πολιτικά κόμματα έχουν μια συντηρητική λογική διαχείρισης. Διεθνώς είναι τελείως μανατζερίστικο το μοντέλο. Δεν βλέπω από κάπου μία πρόταση για τη ζωή μας. Δεν υπάρχει ενημέρωση και δεν εννοώ βέβαια το κινητό... Επικρατεί μεγάλη σύγχυση από τα αλλεπάλληλα χτυπήματα και η περίοδος του κορονοϊού έβαλε τον κόσμο ακόμη σε πιο μεγάλη ύπνωση...

● Η ανάγκη ασφάλειας έχει γίνει μεγαλύτερη;

Οταν κάνεις κάποιον να νιώθει απόλυτα αδύναμος και ανοχύρωτος, αυτός εξαρτάται περισσότερο από τον ηγέτη - σωτήρα του. Και δεν συμβαίνει μόνο εδώ: όταν παίξαμε το «Σπίτι» στην Ολλανδία, όπου στο τέλος εισβάλλει όλη αυτή η βία που μπαίνει από τις οθόνες και μας σαρώνει, ο κόσμος μετά την παράσταση μας μίλαγε για την απελπισία του μπροστά σε αυτό που έρχεται. Ηταν τρομοκρατημένοι σε μια πόλη που έχουμε συνδέσει με την ελευθερία. Εμείς το ’χουμε δει, είμαστε πολλά χρόνια κάτω από ένα συντηρητικό και επιθετικό για τον άνθρωπο καθεστώς. Οταν π.χ. αντί για φροντίδα στην πανδημία ανθεί η αστυνόμευση, θα συμπεριφερθείς όπως σου προτείνεται, επιθετικά.

● Νιώθετε να υπάρχουν δυνάμεις αντίστασης σε αυτές τις δυνάμεις;

Δεν ξέρω, έχω έναν φόβο ότι έχει επιτευχθεί μια απόλυτη υποτίμηση των κοινωνικών δικαιωμάτων...Υγεία, παιδεία, ανθρωπιστική πολιτική, κοινωνική ασφάλεια υποτιμώνται τόσο στον βωμό της οικονομικής ανταγωνιστικότητας ως αυτοσκοπού που φοβάμαι ότι θα φτάσουμε σε κάτι πολύ χειρότερο μέχρι να αντιληφθούν όλοι -και οι άνθρωποι που ακόμα δεν υποψιάζονται- τι σημαίνει Ακροδεξιά για να αντιδράσουμε. Είμαστε σε βαθύ ύπνο.

● Αφού δεν μας ξύπνησαν τα εγκλήματα στα Τέμπη και στην Πύλο!

Υπάρχει μια τέτοια περιφρόνηση της ζωής... Νομίζω ότι οι άνθρωποι μέσα σε αυτό το σκληρό καθεστώς που ζούνε γίνονται τόσο φιλοτομαριστές που αν δεν πέσει το σπίτι τους να τους πλακώσει δεν θα ασχοληθούν. Βρίσκομαι δυστυχώς σε τόσο πεσιμιστική περίοδο...

Είναι τόσο απροκάλυπτο ένας υπουργός να λέει ευθέως ότι «Αν λέγαμε ότι υπάρχει κίνδυνος στα τρένα ποιος θα έμπαινε;» Παραδέχεται ότι μας παραπλάνησε και, αντί να μπαίνει φυλακή, επανεκλέγεται πανηγυρικά. Είναι τόσο ωμό. Σε τι να ελπίσω; Οπως και στο έργο μας, δεν βλέπω κάτι πέρα από τον άνθρωπο που μπορεί να πιάσει τον άλλο από τον χέρι και να πορευτούν μαζί στον ζόφο. Ετσι ξεκινά και ο Χορός: «αν δεις κάποιον που τα πόδια του δεν τον βαστούν κράτησέ τον από το χέρι ή το ρούχο- ο ένας τον άλλο ας βαστά»...

♦ Ηρακλής Μαινόμενος του Ευριπίδη

Μετάφραση: Μαίρη Γιόση.
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς.
Δραματουργική επεξεργασία: Αντώνης Αντωνόπουλος, Δημήτρης Καραντζάς.
Μουσική: Φώτης Σιώτας.
Σκηνικό: Κωνσταντίνος Σκουρλέτης.
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη.
Κίνηση: Τάσος Καραχάλιος.
Φωτισμοί: Δημήτρης Κασιμάτης.
Artwork, Φωτογραφίες & Video: Γκέλυ Καλαμπάκα.
Βοηθός σκηνοθέτης: Παναγιώτης Γκιζώτης.
Διανομή: Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, Γιώργος Γάλλος, Στεφανία Γουλιώτη, Ηρώ Μπέζου, Αννα Καλαϊτζίδου, Αινείας Τσαμάτης, Νίκος Μήλιας. Φώτης Σιώτας / Δημήτρης Χατζηζήσης -Χορός | Live Μουσική.
Χορός: Γάννης Κλίνης, Γκαλ Ρομπίσα, Μπάμπης Γαλιατσάτος, Θανάσης Ραφτόπουλος,. Αντώνης Αντωνόπουλος.
Περιοδεία: Πληροφορίες και εισιτήρια public.gr και more.com