Ενα κοριτσάκι κοιτά το φεγγάρι στη συνοικία Σαν Αγουστίν

Η ποιήτρια και πεζογράφος Αγαθή Δημητρούκα βρέθηκε στο 17ο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Ποίησης Βενεζουέλας τον Ιούλιο που μας πέρασε. Ενα ταξίδι γεμάτο ποίηση και συγκινήσεις τις οποίες μοιράστηκε μαζί μας σε μια συνέντευξη που μοιάζει με οδοιπορικό σε ξένες, άγνωστες σε μας, πατρίδες, όπου όμως η ελληνική λογοτεχνία έχει καταφέρει να φτάσει και να συγκινήσει.

● Κυρία Δημητρούκα, πώς βρεθήκατε στη Βενεζουέλα;

Το πώς βρέθηκα στη Βενεζουέλα είναι μεγάλη ιστορία. Ξέρετε, το 2021, δανειζόμενη ως τίτλο τον περίφημο στίχο του Νίκου Εγγονόπουλου «Μπολιβάρ, είσαι ωραίος σαν Ελληνας», ξεκίνησα να παρουσιάζω στον Χάρτη σύγχρονους ποιητές της Λατινικής Αμερικής με ποιήματά τους που έχουν ελληνικές αναφορές. Η Κολομβιανή ποιήτρια της πρώτης παρουσίασης, η φίλη Μπέρτα Λουσία Εστράδα, μου είπε ότι το θέμα προσφέρεται για ανθολογία. Με τη δεύτερη δημοσίευση, μου το είπε ο ίδιος ο εκδότης του Χάρτη, ο Δημήτρης Καλοκύρης. Μετέφερα την ιδέα στην Αννα Πατάκη και τη δέχτηκε πολύ πρόθυμα. Κι ενώ στον Χάρτη παρουσίασα 28 ποιητές, η ανθολογία περιλαμβάνει ποιήματα και κείμενα εβδομήντα ποιητών από τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, αποπνέοντας ένα άρωμα φιλελληνισμού.

● Ηταν μεγάλος ο όγκος των ποιημάτων;

Πολλή δουλειά, μεγάλη ευθύνη από μέρους μου ως μεταφράστριας, αλλά και πολύ συναίσθημα κι από τις δύο πλευρές. Δεν φαντάζεστε τη συγκίνηση όλων ανεξαιρέτως βλέποντας τα ποιήματά τους με ελληνική γραφή, αλλά και τη δική μου, αισθανόμενη τη μητρική μου ως υπέρτατη ευλογία. Επίσης, δημιουργήθηκαν μεταξύ μας δεσμοί φιλίας και «συγγένειας» μέσα από τις συνομιλίες που είχαμε, αλλά και μέσα από τα ίδια τα ποιήματα. Σ’ αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, κάποιοι ποιητές με κάλεσαν να δημοσιεύσω σε περιοδικά και κάποιοι άλλοι να συμμετάσχω σε φεστιβάλ που διευθύνουν οι ίδιοι. Στο Φεστιβάλ της Βενεζουέλας με κάλεσε ο ποιητής Φρέδι Νιάνιες, καθηγητής φιλοσοφίας που ειδικεύεται στην Πολιτεία του Πλάτωνα, πρώην υπουργός Πολιτισμού και νυν υπουργός Τύπου, συνδιοργανωτής του Φεστιβάλ. Επειτα από μια ολονύχτια για μένα, λόγω διαφοράς ώρας, συνομιλία μαζί του, για να μου εξηγήσει κάποιες αναφορές των ποιημάτων του στον Πλάτωνα και τον Παρμενίδη, με ρώτησε αν θα ταξίδευα στη Βενεζουέλα. Του απάντησα ότι είναι η χώρα για την οποία έχω τη μεγαλύτερη περιέργεια, λόγω των εκ διαμέτρου αντίθετων πολιτικών σχολίων που ακούω.

● Ποια ήταν η δική σας συμμετοχή στο φεστιβάλ;

Οταν έφτασε η πρώτη, ανεπίσημη, πρόσκληση, το είπα στον Κολομβιανό ποιητή Φρέδι Γεσέδ, ο οποίος ζει στην Αργεντινή και διευθύνει τις Εκδόσεις Abisinia και ο οποίος, έπειτα από την επικοινωνία που είχαμε μέσα από τα ποιήματά του για την ανθολογία, με έχει επιλέξει για μητέρα του. Ως γιος, λοιπόν, μου απάντησε: «Μάδρε, δεν θα πας στο Φεστιβάλ χωρίς βιβλίο». Ετσι ετοιμάσαμε την προσωπική μου ανθολογία «Laureles de silencio» («Δάφνες της σιωπής»), μια πανέμορφη δίγλωσση έκδοση η οποία, κατά τη συνήθεια των Εκδόσεων Abisinia να βαφτίζουν κάθε σειρά τους με τον τίτλο κάποιου εμβληματικού λογοτεχνικού έργου, εγκαινιάζει τη σειρά ελληνικής ποίησης «Αμοργός» τιμώντας τον Νίκο Γκάτσο. Κατά σύμπτωση, εκδόθηκε από τον Abisinia και το «Album de lluvia», του Φρέδι Νιάνιες, ο οποίος μου έκανε την τιμή να παρουσιάσουμε μαζί τα βιβλία μας. Στο Φεστιβάλ συμμετείχαν περίπου 200 ποιητές από διάφορες χώρες, ισπανόφωνες και μη. Οι εκδηλώσεις γίνονταν στο Καράκας και επαναλαμβάνονταν σε διάφορες πόλεις. Η δική μου επαναληπτική παρουσίαση έγινε στη Μέριδα, μια πόλη πάνω στις Ανδεις, αλλά χωρίς εμένα. Μόλις είδα το αεροπλανάκι που θα μας ανέβαζε, μ’ έπιασε κλειστοφοβία, κι ακούγοντας για τις αναταράξεις που θα συναντούσαμε έπαθα κρίση πανικού...

● Φαντάζομαι ότι θα ήταν φοβερή εμπειρία...

Στις αναγνώσεις ποιημάτων που γίνονταν στο Θέατρο Μπολιβάρ και στις οποίες, επίσης, συμμετείχα, συγκινήθηκα, για ευνόητους λόγους, με την παρουσία της Νεσιέ Γιασίν από την Κύπρο και με δύο ποιήτριες από τη Χιλή και τη Γουατεμάλα, που διάβασαν ποιήματά τους σε προκολομβιανές γλώσσες. Αξίζει να πω ότι όλοι διαβάζαμε στη μητρική μας κι έπειτα κάποιος ισπανόφωνος ποιητής ή ποιήτρια διάβαζε την ισπανική μετάφραση. Κι όλο αυτό μεταδιδόταν ζωντανά από την κρατική τηλεόραση.

Είδα από κοντά ποιητές που τους έχω ήδη καλέσει στην Ανθολογία, όπως η Νικόλ Καζ από τη Μαρτινίκα, και κάλεσα κι άλλους, όπως τον Λεοπόλδο Καστίγια από την Αργεντινή. Επίσης, θαύμασα πολλούς ποιητές από διαφορετικές χώρες και χάρηκα που συμμετείχαν αρκετοί νέοι. Η ίδια δέχτηκα ανέλπιστη αναγνώριση, μου χάρισαν τα βιβλία τους, τους χάρισα κι εγώ το δικό μου αλλά και την ισπανική έκδοση της «Αμοργού» του Γκάτσου, για τη διάδοση του έργου, και κάποιοι ξένοι μού πρότειναν να πάω στα φεστιβάλ ποίησης των χωρών τους.

Οφείλω, επίσης, να πω ότι τις μέρες των δικών μου παρουσιάσεων με τίμησε με την παρουσία του ο ελληνικής καταγωγής σκηνοθέτης Κώστας Παλαμίδης. Το πρόγραμμα ήταν πυκνό και δεν ήθελα να παραλείψω εκδηλώσεις. Ευτυχώς, με πήρε υπό την προστασία της η Ομάιρα Οτσόα, σύζυγος του τιμώμενου Βενεζουελάνου ποιητή Πέδρο Ρουίς, και πηγαίναμε παντού μαζί. Επίσης, ως συνταξιούχος δημοσιογράφος που είναι, μου έλυσε κάποιες απορίες. Οπως, π.χ., γιατί η ποίηση έχει τόση απήχηση στη Βενεζουέλα. Μου είπε ότι αυτό οφείλεται στην ιδέα του Τσάβες, ως γιου δασκάλων, να γεμίσει τις πλατείες με πάγκους με βιβλία, κυρίως με τα έργα της ευρωπαϊκής κλασικής λογοτεχνίας, που έκαναν τον κόσμο να τα ανακαλύψει και να αγαπήσει το διάβασμα. Μαζί πήγαμε και στην απογευματινή δίωρη ανάγνωση ποίησης στην υποβαθμισμένη συνοικία Σαν Αγουστίν στο Καράκας.

● Ποιες ήταν οι εικόνες που αντικρίσατε;

Χαμόσπιτα με μια πόρτα κι ένα παράθυρο με σιδεριές, από τα οποία όλο και κάποιος πρόβαλλε, και μια τσιμεντένια πλατεία με μπασκέτες παντού, γεμάτη παιδιά όλων των ηλικιών. Ενα κοριτσάκι έτρεξε στη μητέρα του, που παρακολουθούσε δίπλα μου, για να της πει: «Μαμά, μαμά, κοίτα, το φεγγάρι!» Και θυμήθηκα τα παιδικά μου χρόνια, τότε που ήταν και για μας ο ουρανός ένα απέραντο άλυτο παζλ. Η εκδήλωση είχε στηθεί στην αρχή της πλατείας, έξω από ένα δημόσιο κτίριο, ισόγειο σαν επαρχιακό μαγαζί, για δωρεάν εξωσχολικές δραστηριότητες: μαθήματα μουσικής, χορού, ζωγραφικής κ.λπ. Τα παιδιά πηγαινοέρχονταν εντυπωσιασμένα από τη φυσαρμόνικα του Βενεζουελάνου ποιητή Γουιλφρέδο Ματσάδο ή το τραγούδι μιας Αφρικανής ποιήτριας.

Οταν αργότερα είπα στην Ομάιρα πόσο ζωντανό μου φάνηκε αυτό το μέρος και πόσο μου θύμισε τη ζωή στα ελληνικά χωριά των δεκαετιών ’50 και ’60, μου απάντησε: «Μέχρι πριν από κάποια χρόνια δεν μπορούσες να πλησιάσεις, ήταν η πιο εγκληματική περιοχή του Καράκας. Αλλά από τότε που φτιάχτηκαν χώροι για τα παιδιά και άρχισαν να γίνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις, η εγκληματικότητα μειώθηκε, παρ’ όλο που η φτώχεια παραμένει».

Μια φτώχεια, συμπληρώνω, σε απόλυτη αντίθεση με την πολυτέλεια του ξενοδοχειακού συγκροτήματος πέντε αστέρων, στο οποίο φιλοξενούμασταν όλοι οι ποιητές του Φεστιβάλ, ντόπιοι και ξένοι.

● Μοιάζει σαν ταξίδι προορισμός για σας – πρόσωπα, πράγματα, τόσο μακρινά και τόσο οικεία...

Το Φεστιβάλ ολοκληρώθηκε στις 23 Ιουλίου και στις 24 όλοι άρχισαν να επιστρέφουν στα μέρη τους. Ωστόσο, η γενναιοδωρία των διοργανωτών επέτρεψε στον Γεσέδ, τη Ρόχας και σ’ εμένα να πάμε στην Μπογκοτά και να φύγουμε από εκεί στις 31, εκείνοι για Μπουένος Αϊρες κι εγώ για Αθήνα, φυσικά.

Η κολομβιανή εβδομάδα είχε άλλες συγκινήσεις. Ξανάδα τη φίλη μου Λους Στέλλα Μιγιάν Γραχάλες, η οποία υπήρξε προσωπική δημοσιογράφος του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και η οποία, τον περασμένο Μάρτιο που ήρθε στην Αθήνα για να μιλήσει για το έργο του, με φιλοξένησε με συνέντευξη στο ραδιόφωνο του Cambio, του δημοσιογραφικού οργανισμού που ίδρυσε ο Κολομβιανός νομπελίστας.

Μαζί της επισκέφτηκα το Αρχαιολογικό Μουσείο της Μπογκοτά, όπου ο διευθυντής, φίλος τής Λους Στέλλα, ανέθεσε σε μια υπάλληλο να με ξεναγήσει και στο τέλος εκείνος μου χάρισε τον τόμο του Μουσείου κι εγώ του το ανταπέδωσα με την ισπανική έκδοση της «Αμοργού». Στο εστιατόριο του Μουσείου συναντήσαμε τον διεθνώς αναγνωρισμένο Κολομβιανό ζωγράφο Κάρλος Χακαναμιχόι, κι όταν μετά, στο σπίτι της, η Λους Στέλλα μου χάρισε έναν κατάλογό του, αμέσως διέκρινα κάποια συγγένεια με την τεχνοτροπία της Ελληνίδας ζωγράφου και φίλης μου Ηώς Αγγελή, που έργο της κοσμεί το εξώφυλλο του «Laureles de silencio», και σκέφτηκα πόσο ενδιαφέρουσα θα ήταν μια κοινή τους έκθεση. Την επομένη, επισκέφτηκα το Μουσείο Μποτέρο, όπου είχα ραντεβού με τον ποιητή Λεονέλ Πλάσας Μεντιέτα, από τους νεαρότερους της Ανθολογίας, ο οποίος, ως ένδειξη σεβασμού, με αποκάλεσε «μαέστρα», δασκάλα. Ενας βαθιά στοχαστικός ποιητής, που ίσως θα του ταίριαζε καλύτερα να είχε γεννηθεί στην Ευρώπη. Εννοείται πως ανταλλάξαμε βιβλία μας, αλλά του χάρισα και το «Αν» για τον γιο του.

● Η δική σας παρουσίαση πώς πήγε;

Την Πέμπτη, 27 Ιουλίου, είχαμε την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου μου στο τεράστιο βιβλιοπωλείο Μέχικο του Πολιτιστικού Κέντρου «Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες» του Fondo de Cultura Económica. Ο «κατ’ επιλογήν του» γιος μου είχε φροντίσει ώστε όλα να γίνουν στην εντέλεια. Με τίμησαν με την παρουσία τους ή την απαγγελία τους πολλοί νέοι ποιητές, κυρίως συνεργάτες των Εκδόσεων Abisinia, καθώς και ο Πλάσας Μεντιέτα. Ιδιαίτερη χαρά μού έδωσε ο συνομήλικός μου Κάρλος Βάσκες Ζαβάντσκι, που συμμετέχει στην Ανθολογία και έχει παρουσιαστεί κι από τον Χάρτη, ο οποίος μου χάρισε τα βιβλία του και επισφράγισε με μια αγκαλιά τη φιλία μας.

Η ποίηση έχει απήχηση στη Βενεζουέλα. Αυτό οφείλεται στην ιδέα του Τσάβες, ως γιου δασκάλων, να γεμίσει τις πλατείες πάγκους με βιβλία

Εννοείται πως κι εγώ του χάρισα το δικό μου και την ισπανική «Αμοργό». Από τους εκεί Ελληνες, με τίμησε η Θεσσαλονικιά συγγραφέας και καθηγήτρια Γεωργία Καλτσίδου, η οποία μου γνώρισε τον εικαστικό και ποιητή Μάριο Τόρες με σκοπό, στο επόμενο ταξίδι μου, πιθανόν τέλη Οκτωβρίου-αρχές Νοεμβρίου, να παρουσιάσουμε το βιβλίο μου στον χώρο που διευθύνει. Επειτα από την πρώτη και τόσο επίσημη παρουσίαση στην Μπογκοτά, πήγαμε σ’ ένα μπαρ, προσκεκλημένοι σε μια ποιητική βραδιά που γινόταν εκεί, όπου γνώρισα κι άλλους Κολομβιανούς ποιητές και ξαναδιαβάσαμε ποιήματά μου, εγώ στα ελληνικά κι ο Φρέδι στα ισπανικά. Την επομένη, πήγαμε στο Κολέγιο Van Leeuenhoek, ο Φρέδι κι εγώ. Με κόπο συγκράτησα τα δάκρυά μου όταν βρέθηκα σε μια περιοχή με χωματόδρομους, με κτίρια και σπίτια που η δική μας Πολεοδομία σίγουρα θα τα έκρινε αυθαίρετα ή και ακατάλληλα. Πρώτα, μας περίμεναν τα παιδιά των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού με ερωτήσεις για την Ελλάδα, για την ποίηση, για την τέχνη. Τους παρουσιάσαμε το «Αν» και τους μάθαμε τη λέξη «ειρήνη». Στη συνέχεια, πήγαμε στο Λύκειο, όπου οι μαθητές λειτουργούν ιντερνετικό ραδιόφωνο με παράλληλη βιντεοσκόπηση και εκδίδουν το βραβευμένο έντυπο περιοδικό Revista Occidente XXI. Στο στούντιο, χωρίς κανέναν ερασιτεχνισμό, τρία αγόρια μάς έκαναν ερωτήσεις πολιτιστικού, κοινωνικού αλλά και πολιτικού ενδιαφέροντος, ενώ, στην αίθουσα εκδηλώσεων, οι συμμαθητές τους μάς έβλεπαν και μας άκουγαν μέσω κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης.

Στις 29 Ιουλίου, είχαμε παρουσίαση στο βιβλιοπωλείο Μαρία Μερσέδες Καράντσα, επίσης του Fondo de Cultura Económica. Εκεί, με τίμησαν με την παρουσία τους ή την απαγγελία τους άλλοι Κολομβιανοί ποιητές. Την επομένη, Σάββατο ήταν, ο Φρέδι με ξενάγησε στο Μουσείο Χρυσού της Μπογκοτά, κι όταν με ρώτησε πώς μου φαίνονται τα εκθέματα, του απάντησα με όλη την υπεροψία του κόσμου: «Αμα δεις τη μάσκα του Αγαμέμνονα και τα ελληνικά κοσμήματα, όλα αυτά θα σου φανούν χοντροκομμένα, όπως μου φαίνονται κι εμένα!».

● Και μετά από ένα τέτοιο ταξίδι πώς είστε τώρα στην Αθήνα; Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;

Τώρα, προσπαθώ να τελειώσω τη μετάφραση κάποιων παιδικών βιβλίων, να προχωρήσω με την Ανθολογία «τοπικιστικά» και να οργανώσω το επόμενο ταξίδι που, στην απλούστερη διαδρομή του, περιλαμβάνει τη Χιλή, όπου είμαι καλεσμένη στο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης του Μπίο Μπίο (FIPBB, 6-10/11), και την Αργεντινή για να συναντήσω την αγαπημένη μου ποιήτρια Αντζελα Τζεντίλε. Θα έχουμε κάποιες εκδηλώσεις με την ελληνική κοινότητα και εργαστήρια για τα παιδιά και, φυσικά, παρουσιάσεις του βιβλίου μου. Μακάρι να μπορέσω να κάνω τη μεγάλη διαδρομή που σκέφτομαι: Ουρουγουάη, Αργεντινή, Χιλή, Κολομβία...