Αναζητώντας το «ανκόρ» στη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική

Η έκθεση «Encore: νέα ελληνική ζωγραφική» που διοργανώνεται στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων από τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) περιλαμβάνει έργα 33 ζωγράφων έως περίπου 40 ετών που εργάζονται με έδρα την Ελλάδα. Είναι μια επιμελητική πρόταση από την Eλένη Κούκου, τον Θεόφιλο Τραμπούλη και τον Χριστόφορο Μαρίνο.

«Η έκθεση αναζητά νέες μορφές, γλώσσες και χειρονομίες, καλλιτέχνες που διερευνούν καινού́ργιους, συναρπαστικούς και αναπάντεχους δρόμους στη σύγχρονη ελληνική τέχνη», όπως επισημαίνουν. «Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην υψηλή ζωγραφική ποιότητα και, παράλληλα, επιδιώκει να προτείνει μεθοδολογικά́ εργαλεία για την κατανόηση και την αξιολόγηση της σύγχρονης ελληνικής ζωγραφικής».

Ερευνα και διάλογος

Η έκθεση, που έχει ερευνητικό χαρακτήρα και ανοίγει τον διάλογο γύρω από τη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική, προέκυψε από συστηματική έρευνα πεδίου, επισκέψεις στα εργαστήρια και εκτεταμένες συζητήσεις με τους καλλιτέχνες. «Θέλαμε να δείξουμε τι σημαίνει ένας καλλιτέχνης να κάνει ζωγραφική σήμερα. Λάβαμε σοβαρά υπόψη δύο παραμέτρους. Πρώτον, οι ίδιοι οι καλλιτέχνες, που έλεγαν ότι “εγώ είμαι ζωγράφος”, ήθελαν να τους αναγνωριστεί αυτό, θεωρώντας ότι ανήκουν σε μια μεγάλη παράδοση, την οποία συνεχίζουν στο παρόν», μας λέει ο Θ. Τραμπούλης, καθώς μας ξεναγεί στις αίθουσες στα δύο κτίρια της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων. «Και δεύτερον η υλικότητα του έργου τέχνης σήμερα. Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνουμε ότι υπάρχει μια μεγάλη μετατόπιση από το περιεχόμενο, από τις ιδέες, από τις μορφές, στην τέχνη ως κοινωνικό συμβάν, ως ευκαιρία να βρεθούμε όλοι μαζί. Πράγματι, ένα μεγάλο μέρος της καλλιτεχνικής δραστηριότητας υποστηρίζεται οικονομικά από ιδιωτικά και δημόσια προγράμματα χρηματοδοτήσεων, φιλοξενίας, υποτροφιών και, σε σπάνιες περιπτώσεις, έρευνας που ευνοούν κατά κύριο λόγο έργα εφήμερα, άυλα ή περφόρμανς. Ετσι δημιουργούνται όλο και λιγότερα έργα που χρειάζονται χώρο».

Εξίσου σημαντικό για τους επιμελητές: «η ζωγραφική απαιτεί δεξιότητες και χρόνο μαθητείας, είναι συνέπεια μιας διαδικασίας εκπαίδευσης. Σε μια εποχή απαξίωσης του συστήματος εκπαίδευσης και ιδιαίτερα της δημόσιας καλλιτεχνικής παιδείας, μια έκθεση για τη ζωγραφική είναι κυρίως μια έκθεση για το έργο τέχνης ως αντικείμενο και για την τέχνη ως σύστημα γνώσης και δημόσιας μέριμνας».

Πού εστιάζουν

Οπως συμπεραίνουμε, το επιμελητικό σχήμα θεωρεί ξεπερασμένες τις συζητήσεις για «το τέλος της ζωγραφικής» ή για την «επιστροφή της ζωγραφικής». «Είναι κάτι που το ακούμε τουλάχιστον τα τελευταία 40 χρόνια», επισημαίνει ο Θ. Τραμπούλης. «Δεν μας ενδιαφέρει να πούμε αν πέθανε ή ζωγραφική ή αν είναι παραμελημένη, αυτό που μας νοιάζει περισσότερο είναι να δούμε σήμερα στην Ελλάδα ποιες είναι οι κατευθύνσεις που παίρνει η σύγχρονη ζωγραφική, θεωρώντας ότι πάντα θα υπάρχει ζωγραφική. Από αυτές τις κατευθύνσεις επιλέγουμε τι θα εκθέσουμε. Δηλαδή υπάρχει μια παράδοση στη ζωγραφική στην Ελλάδα που έχει πολύ μεγάλες βάσεις, με σαφέστατη ηθογραφική κατεύθυνση, που δεν μας ενδιαφέρει. Αποφεύγουμε ας πούμε τις κατευθύνσεις μιας κλασικής ζωγραφικής με αστικά τοπία, θρησκευτικά θέματα, αφηγηματικότητα, προσωπογραφίες...».

Αντιθέτως, δίνουν μεγάλη σημασία στη χρήση του χρώματος και στις χρωματικές παλέτες, στο σχέδιο που μπορεί να μην είναι άρτιο, στη χειρονομία. Συχνά ακυρώνεται ο χώρος και η προοπτική. Και μέσα από αυτά προκύπτουν σύγχρονες θεματικές αναζητήσεις σε σχέση με το φύλλο, τις ταυτότητες, το διευρυμένο σώμα, τη μνήμη, τις κοινωνικές αλλαγές, τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, με τα ζώα, τη δυναμική του διαδικτύου...

Ετσι, παρατηρούμε τον Αναστάση Στρατάκη που συνομιλεί με τον «μετρ» Γιώργο Ιακωβίδη, αντιγράφοντας με ακρίβεια τις νεκρές φύσεις του, ωστόσο ο νεαρός καλλιτέχνης βάζει δίπλα και μια αυτοπροσωπογραφία του. Αλλοι με τα τολμηρά χρώματά τους «σπάζουν δομές πειθάρχησης, απέναντι σε μια ζωγραφική “αντρική”, σπάζουν την αντίληψη του “μάστορα”». Θέτουν θέματα θηλυκότητας με υποκειμενικότητα, όπως ο Αριστείδης Λάππας, και η Γεωργία Φαμπρίς που ενσωματώνει στο ζωγραφικό έργο γκλίτερ και κοριτσίστικα αυτοκόλλητα.

Βλέπουμε ζωγραφική με αντικείμενα στον χώρο «όλα ιεραρχημένα ισότιμα», η προοπτική απουσιάζει, όπως στα έργα του Ανδρέα Ράγκναρ Κάσάπη ή του Ανέστη Ιωάννου. Ο Παναγιώτης Κεφάλάς παρουσιάζει αντιφατικές εικόνες από τη ροή στο ίντερνετ. Η Sasha Streshna από τη Ρωσία μεταπλάθει παλιά βιβλία ιστορίας της σοβιετικής εποχής ή δημιουργεί εικόνες από βιντεοπαιχνίδια. Η Αλεξία Καραβέλα μεταγράφει ζωγραφικά, με μαρκαδόρους, «δίνοντας ένα φτηνό αποτέλεσμα», φωτογραφίες της δεκαετίας του ‘80 από αποκόμματα εφημερίδων. Ο Δαυίδ Σαμπεθάι δημιουργεί με νήματα τις εικόνες του σε ταπισερί. Ο Νικόλας Σημαντηράκης δημιουργεί ένα τοπίο σαν μέσα από παραμορφωτικό καθρέφτη. Ο Αντρέα Τζούροβιτς δούλεψε το ξύλο και δημιούργησε την μπασκέτα -πιάνο, που υπάρχει στο δάπεδο της αίθουσας.

Ο Νίκος Μόσχος εκπροσωπεί μια «στιβαρή ζωγραφική, αλλά και σύγχρονη με την οργανικότητα των μορφών του». Ιδιαίτερη περίπτωση είναι η Στέλλα Τσουματίδου, 61 ετών, η οποία αποφάσισε να σπουδάσει στην Καλών Τεχνών σε μεγάλη ηλικία, ενώ «υπέστη μπούλινγκ από τους συνομηλίκους καθηγητές της». Με τα έργα της αναδεικνύει τη θηλυκότητα και τον ερωτισμό που χαρακτηρίζουν τη γυναικεία φύση και την ταυτοποιεί με ενέργεια ζωής και δημιουργίας.

Απορία μας δημιουργήθηκε αν υπάρχουν ξεκάθαρα πολιτικά έργα. «Σχεδόν όλοι οι καλλιτέχνες έχουν ενεργή πολιτική δραστηριότητα, αλλά επιλογή μας ήταν η πολιτική θέση καθενός να υπονοείται στα έργα», απαντά ο Θ. Τραμπούλης. «Αντιμετωπίζουμε την τέχνη σαν πολιτική δήλωση, ως τέχνη και μόνο, όχι επειδή έχει πολιτικό θέμα. Η τέχνη από μόνη της είναι μια πολιτική θέση».

Η έκθεση διοργανώθηκε σε μια πρώτη έκφανσή της το 2021 στο Αρχαιολογικό́ Μουσείο Αγίου Νικολάου Λασιθίου και στη Δημοτική Πινακοθήκη Αγίου Νικολάου. Περιλάμβανε 21 ζωγράφους και στόχος της ήταν να δοκιμαστούν στην εκθεσιακή πράξη οι ερευνητικές ιδέες των επιμελητών. Επιμελητές τότε ήταν η δρ Ελένη Κούκου, ιστορικός τέχνης, επιμελήτρια εκθέσεων και σύμβουλος συλλογών του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, και ο Θεόφιλος Τραμπούλης, συγγραφέας, επιμελητής εκθέσεων και σύμβουλος εκδόσεων του ΕΜΣΤ. Στη δεύτερη έκφανσή της, στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, η επιμελητική ομάδα διευρύνθηκε με τον Χριστόφορο Μαρίνο, ιστορικό τέχνης και επιμελητή εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ.

Οι δημιουργοί

Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες/καλλιτέχνιδες: Ιλεάνα Αρναούτου, Κωνσταντίνος Γιώτης, Νίκη Γκουλέμα, Γιώργος Γύζης, Ειρήνη Ευσταθίου, Ανέστης Ιωάννου, Αλεξία Καραβέλα, Στέλιος Καραμανώλης, Ανδρέας Ράγκναρ Κάσάπης, Παναγιώτης Κεφαλάς, Κική Κολυμπάρη, Γιώργος Κόντης, Καρολίνα Κρασούλη, Αριστείδης Λάππας, Βαρβάρα Λιακουνάκου, Αγγελος Μεργές, Νίκος Μόσχος, Ελένη Μπαγάκη, Αναστασία Παύλου, Δημήτρης Ρεντούμης, Δαυίδ Σαμπεθάι, Κατερίνα Σάρρα, Νικόλας Σημαντηράκης, Γιώργος Σταμκόπουλος, Σοφία Στεβή, Αντώνης Στοαντζίκης, Αναστάσης Στρατάκης, Sasha Streshna, Αντρέα Τζούροβιτς, Νίκος Τοπαλίδης, Στέλλα Τσουματίδου, Georgia Fambris, ΚΕΖ.

Πάντως, ο τίτλος της «Encore» υπόσχεται συνέχεια... «Φυσικά υπάρχουν και άλλοι ζωγράφοι που θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε, δεν ισχυριζόμαστε ότι αυτοί είναι οι καλύτεροι. Θα θέλαμε και λίγο μεγαλύτερους ηλικιακά γιατί πιστεύω ότι η ζωγραφική εκτός από χώρο θέλει και χρόνο, είναι τέχνη της ωριμότητας», συνεχίζει ο Θ. Τραμπούλης. «Αλλά το “Εncore” δηλώνει ακριβώς αυτό», καταλήγουν όλοι: «μετά από κάθε καλλιτεχνική πράξη υπάρχει πάντα το αίτημα για μια επανάληψή της, ένα ανκόρ που θα κρατάει τη σχέση συγκίνησης και μαθητείας ανοιχτή».

• Πληροφορίες

Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, Λεωνίδου & Μυλλέρου, πλ. Αυδή, Μεταξουργείο. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι 10 Σεπτεμβρίου. Ωρες λειτουργίας: Τρίτη - Σάββατο 11:00 - 19:00, Κυριακή 10:00 - 16:00. Είσοδος ελεύθερη. Πληροφορίες: 210 5202420| www.opanda.gr