Τον Ιούλιο του 1967 η Ελλάδα διήνυε τον πρώτο καιρό της «σκοτεινής επταετίας», που είχε ξεκινήσει λίγους μήνες πριν, στις 21 Απριλίου. Η δημοκρατία, οι ελευθερίες και τα δικαιώματα είχαν καταπατηθεί πλήρως, ενώ οι διώξεις, οι συλλήψεις και οι εκτοπισμοί αριστερών πολιτών και αντιφρονούντων ήταν μια ζοφερή πραγματικότητα.
Στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό δεν άργησαν οι πρώτες αντιδράσεις για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Την ίδια στιγμή, όμως, η χούντα των συνταγματαρχών προσπαθούσε με δηλώσεις να παρουσιάσει μια εξωραϊσμένη εικόνα της πραγματικότητας και με συγκαλύψεις να αποκρύψει τις φυλακίσεις και τις εξορίσεις.
Ωστόσο, το καλοκαίρι του 1967 συνέβη ένα γεγονός που θα προκαλούσε παγκόσμια αίσθηση και θα ξεσκέπαζε τα ψέματα των απριλιανών. Ο Γερμανός φωτογράφος Fred Ihrt πραγματοποίησε μια παράτολμη πτήση, πετώντας με αεροσκάφος πάνω από τη Γυάρο και φωτογράφισε από ψηλά το νησί και το στρατόπεδο συγκέντρωσης που λειτουργούσε εκεί. Λίγες μέρες αργότερα οι φωτογραφίες δημοσιεύτηκαν στο γερμανικό περιοδικό «Stern» αποκαλύπτοντας την ύπαρξη του στρατοπέδου-κολαστηρίου.
Η παράτολμη πτήση και οι αεροφωτογραφίες
Ενα πρωινό στα τέλη Ιουλίου 1967 ο Fred Ihrt επιβιβάστηκε σε ένα διθέσιο αεροσκάφος Piper PA-28 Cherokee και ξεκίνησε από τη Βηρυτό μαζί με έναν Λιβανέζο πιλότο έχοντας τελικό προορισμό το Μπρίντιζι της Ιταλίας. Σκοπός του Ihrt ήταν να φωτογραφίσει από ψηλά το στρατόπεδο της Γυάρου. Οι δύο επιβάτες είχαν εξ αρχής συναίσθηση της επικινδυνότητας της αποστολής, καθώς ήξεραν ότι απαγορεύεται η πρόσβαση στο νησί, ενώ γνώριζαν ότι στη Γυάρο υπήρχαν φρουροί και ένα ραντάρ ανίχνευσης εναέριου χώρου.
Πετώντας πάνω από το Αιγαίο διέκριναν το νησί μέσα από μια ελαφριά ομίχλη σε απόσταση περίπου είκοσι χιλιομέτρων. O πιλότος κατέβηκε αρκετά σε ύψος, προκειμένου να βγει από τη ζώνη του ραντάρ. Το αεροσκάφος εκείνη τη στιγμή πετούσε σε ύψος 25 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας με ταχύτητα 260 χλμ./ώρα. Η ώρα ήταν 9.50 π.μ. Ο Ihrt είχε ήδη ετοιμάσει πέντε κάμερες, τις είχε τοποθετήσει δίπλα του και είχε ανοίξει το παράθυρο χωρίς να έχει δεμένη τη ζώνη ασφαλείας.
Στις 9.52 π.μ., ενώ το αεροσκάφος βρίσκεται λίγα μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ο πιλότος το ανεβάζει κατακόρυφα σε ύψος 250 μέτρων με μέτωπο προς τον ήλιο, ώστε οι φρουροί να δυσκολευτούν να διακρίνουν τα στοιχεία του. Φτάνοντας κοντά στο στρατόπεδο βλέπουν το κεντρικό κτίριο, το διοικητήριο και τα προαύλια. Επίσης, ανάμεσα στους ψηλούς τοίχους διακρίνονται μαύρες κουκκίδες, οι κρατούμενοι. Ο πιλότος κατεβαίνει ξανά, ώστε ο Ihrt να έχει καλό οπτικό πεδίο και τότε ο Γερμανός φωτογράφος τραβάει 36 φωτογραφίες μέσα σε 12 δευτερόλεπτα. Επειτα το αεροσκάφος ανεβαίνει πάλι ψηλά.
Στις 9.55 π.μ. το αεροσκάφος πλησιάζει για ακόμη μία φορά και ο Ihrt φωτογραφίζει τον χώρο που βρίσκεται μπροστά από το κτίριο διοίκησης. Ξαφνικά κάνουν την εμφάνισή τους πολλοί χωροφύλακες. Οι κρατούμενοι κοιτάζουν ψηλά και αρχίζουν να κάνουν σήματα κουνώντας κομμάτια υφάσματος, καθώς αντιλαμβάνονται ότι το αεροσκάφος προέρχεται από το εξωτερικό.
Το αεροσκάφος κάνει και τρίτο πέρασμα. Τότε οι χωροφύλακες αρχίζουν να πυροβολούν και προσπαθούν μάταια να αναγνωρίσουν με τα κιάλια τους τα στοιχεία του, αφού αυτό είχε πάρει λοξή θέση στον αέρα. Από κάτω πολλοί εξόριστοι χαιρετούν, άλλοι κάνουν μπάνιο στον όρμο, ενώ διακρίνονται και ορισμένες γυναίκες κρατούμενες.
Το ρολόι έδειχνε 10.00 π.μ. και οι τολμηροί επιβάτες αποφασίζουν να μην επιχειρήσουν και τέταρτο πέρασμα. Το αεροσκάφος συνέχισε την πορεία του προς τα δυτικά, πέρασε από την Αθήνα, χωρίς να κάνει στάση, και κατευθύνθηκε προς την Ιταλία.
Τον επόμενο μήνα και πιο συγκεκριμένα στις 6 Αυγούστου 1967 οι αεροφωτογραφίες του Ihrt δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Stern» (τεύχος 32) μαζί με ένα αφιέρωμα του φωτογράφου. Στο κείμενο ο Ihrt έκανε περιγραφή της παράτολμης πτήσης του, αναφερόταν στην πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα αλλά και στους εξόριστους που είχαν εκτοπιστεί στο στρατόπεδο της Γυάρου.
Η μαρτυρία του Βουρνά
Στην επικίνδυνη αυτή αποστολή αναφέρεται στο έργο του «Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδας» (Στ’ τόμος) ο ιστορικός Τάσος Βουρνάς, ο οποίος ήταν τότε εξόριστος στη Γυάρο. Ο Βουρνάς τονίζει ότι ένα πρωινό στα τέλη Ιουλίου 1967 εμφανίστηκε κοντά στο νησί και σε ύψος περίπου 500 μέτρων ένα κόκκινο μικρό αεροπλάνο, το οποίο σταδιακά κατέβαινε. Ο εξόριστος σημειώνει ότι «κατά διαβολική σύμπτωση μία ώρα πριν εμφανιστεί το αεροπλάνο, η διοίκηση του στρατοπέδου είχε ανακοινώσει από τα μεγάφωνα πως όποιος ήθελε να κάνει μπάνιο στη θάλασσα, μπορούσε να κατέβει κάτω στον όρμο». Αρκετοί κρατούμενοι είχαν πάει στη θάλασσα για να πλυθούν με αρμυρό νερό, αφού δεν υπήρχε γλυκό.
Μόλις εμφανίστηκε το αεροσκάφος, οι εξόριστοι φοβήθηκαν ότι ίσως η χούντα τούς είχε στήσει παγίδα. Θεώρησαν, δηλαδή, ότι ήταν ένα «κόλπο» του καθεστώτος, προκειμένου να τραβηχτούν φωτογραφίες που θα έδειχναν στο εξωτερικό ότι οι κρατούμενοι περνούσαν ωραία κάνοντας μπάνιο. Ωστόσο, οι εξόριστοι παρατήρησαν ότι οι φρουροί ήταν ανήσυχοι όσο το αεροσκάφος πετούσε πάνω από το νησί, ενώ μερικοί χωροφύλακες προσπαθούσαν ανεπιτυχώς να το σημαδέψουν, χρησιμοποιώντας τουφέκια τύπου «Μάνλιχερ».
Επίσης, ο Βουρνάς στην περιγραφή του τονίζει ότι το αεροσκάφος έδρασε γρήγορα πριν προλάβουν να αντιδράσουν τα καταδιωκτικά της χούντας και ότι η μόνη «ενόχληση» που δέχτηκε ήταν από το ραδιοτηλέφωνο του αεροδρομίου της Κέρκυρας, που ρώτησε τον πιλότο αν πέρασε πάνω από τη Γυάρο. Η απάντηση, όμως, του Λιβανέζου πιλότου ήταν αρνητική.
Συνοψίζοντας, ο εξόριστος χαρακτήρισε το περιστατικό και τη δημοσίευση των φωτογραφιών ως τη «μεγαλύτερη δημοσιογραφική επιτυχία της χρονιάς (1967)». Τέλος, αποκάλυψε ένα εντυπωσιακό στοιχείο. Στα μέσα Αυγούστου 1967, λίγες μέρες μετά τη δημοσίευση του άρθρου στο «Stern», το φύλλο του περιοδικού με το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ «μπήκε» μυστικά μέσα στο στρατόπεδο της Γυάρου και άρχισε να κυκλοφορεί κρυφά από χέρι σε χέρι ανάμεσα στους εξόριστους!
Ο διεθνής αντίκτυπος και η βράβευση του Ihrt
Το ρεπορτάζ του «Stern» συγκλόνισε την ευρωπαϊκή και παγκόσμια κοινή γνώμη, καθώς παρείχε αδιάσειστα στοιχεία για το κολαστήριο της Γυάρου. Το ίδιο αφιέρωμα δημοσιεύτηκε στη συνέχεια και σε άλλα μεγάλα ευρωπαϊκά έντυπα, όπως στο γαλλικό «Paris Match», αλλά και στο ισπανικό αριστερό περιοδικό «Triunfo» (Δεκέμβριος 1967). Μάλιστα δύο χρόνια αργότερα, τον Νοέμβριο του 1969, το άρθρο αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που ήταν καταπέλτης για το απριλιανό καθεστώς. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στις 16 Δεκεμβρίου 1967 στη Χάγη της Ολλανδίας, ο Ihrt κέρδισε το πρώτο βραβείο στον 12ο διεθνή διαγωνισμό World Press Photo (κατηγορία General News) για τις φωτογραφίες του στρατοπέδου της Γυάρου.
Ποιος ήταν ο Fred Ihrt;
Γεννήθηκε το 1918 στο Πφόρτσχαϊμ της Γερμανίας και εργάστηκε ως φωτογράφος σε διάφορες γερμανικές εφημερίδες και περιοδικά. Από το 1948 ώς το 1951 δούλεψε στην εφημερίδα «Rhein-Neckar-Zeitung» και στη συνέχεια για ένα διάστημα στο περιοδικό «Quick». To 1957 έγινε φωτογράφος του περιοδικού «Stern» και εργάστηκε σε αυτό για σχεδόν τρεις δεκαετίες. Το 1967 κέρδισε το πρώτο βραβείο στον ετήσιο διαγωνισμό World Press Photo για τις φωτογραφίες του στρατοπέδου της Γυάρου, ενώ το 1979 πήρε την τρίτη θέση στον ίδιο διαγωνισμό. Απεβίωσε το 2005 στο Αμβούργο.
Οι εξόριστοι φοβήθηκαν ότι ίσως η χούντα τούς είχε στήσει παγίδα. Θεώρησαν ότι ήταν ένα «κόλπο» του καθεστώτος, προκειμένου να τραβηχτούν φωτογραφίες που θα έδειχναν στο εξωτερικό ότι οι κρατούμενοι περνούσαν ωραία κάνοντας μπάνιο. Ωστόσο, παρατήρησαν ότι οι φρουροί ήταν ανήσυχοι όσο το αεροσκάφος πετούσε πάνω από το νησί, ενώ μερικοί χωροφύλακες προσπαθούσαν ανεπιτυχώς να το σημαδέψουν
Πηγές
● Ihrt, Fr. (1967). Jaros la isla-prisión. Triunfo 291, p. 50-55.
● Βουρνάς, Τ. (1999). Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδας (Τόμος Στ’). Αθήνα: Εκδ. Πατάκη.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας