Η ταπεινωμένη Ελλάδα των μνημονίων, το δακτυλοδεικτούμενο «γουρούνι» των P.I.G.S. της νότιας Ευρώπης, που ωστόσο κατάφερε να ξεπεράσει την οικονομική κρίση και να μπει σε αναπτυξιακή τροχιά. Η Αθήνα, κοιτίδα της δημοκρατίας, με το κάλλος και το βάρος της αρχαιότητας, που με μια γεμάτη ενέργεια καλλιτεχνική κοινότητα, καινούργιες υποδομές και xώρους αναδεικνύεται σε μητρόπολη σύγχρονου πολιτισμού - το νέο Βερολίνο, όπως τη χαρακτηρίζουν.
Σε μια κομβική περίοδο δεν είναι τυχαίο ότι η Αθήνα αποτελεί σταθμό της περιοδεύουσας έκθεσης «Εvrovizion. Crossing Stories and Spaces», που διερευνά μέσα από το εικαστικό πρίσμα την τρέχουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση της Ευρώπης και εξετάζει την ιδέα μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας. Επειτα από παρουσιάσεις στο Μουσείο Ιστορίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, καθώς και στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Βοϊβοντίνα στη Σερβία, το συνεργατικό-δημιουργικό εκθεσιακό πρότζεκτ, που επιμελούνται η Sabina Klemm και η Sanja Kojić Mladenov, έρχεται από την Παρασκευή 28 Απριλίου στο Ινστιτούτο Γκέτε (Goethe-Institut Athen), σε συνεργασία με το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ).
Το ταξίδι «σε λιγότερο ορατούς και περιθωριοποιημένους γεωπολιτικούς και πολιτιστικούς χώρους, ιδιαίτερα στη νοτιοανατολική και ανατολική Ευρώπη» -σύμφωνα με τις επιμελήτριες- ξεκίνησε το 2021 από το Σαράγεβο και το Νόβι Σαντ, ενώ μετά την Αθήνα θα συνεχιστεί σε Λευκωσία (2023), Τιφλίδα, Κισινάου (2024), Βάρνα, Βρυξέλλες (2025), Κρακοβία, Βίλνιους ( 2026), Καλίνινγκραντ ( 2027) και θα καταλήξει στο Βερολίνο την ίδια χρονιά. Επιθυμία είναι να ενεργοποιηθούν χώροι σκέψης με την έκθεση. «Σε ποιο βαθμό η διέλευση από διάφορους χώρους των λεγόμενων ημιπεριφερειών της Ευρώπης μπορεί να αλλάξει τόσο τον χώρο εντός της έκθεσης όσο και πιθανότατα την ιδέα μας για την ίδια την Ευρώπη; Ποιες διαδικασίες θα δρομολογηθούν κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού και τι επιπτώσεις θα έχουν σε όλους όσοι εμπλέκονται στην Evrovizion;».
Ενα έργο από ανθρώπινα μαλλιά
Η έκθεση, που διαρκώς εμπλουτίζεται, μπορεί να θεωρηθεί ως μια συλλογή από διαφορετικές ιστορίες που είναι όλες αυτόνομες, ωστόσο βαθιά συνυφασμένες και μαζί αποτελούν μια ολόκληρη αφήγηση. Στην Αθήνα πρόκειται να παρουσιαστεί μια μικρότερη επιλογή των έργων τέχνης που είχαν εκτεθεί στους δύο προηγούμενους σταθμούς, ενώ η έκθεση διευρύνεται με την προσθήκη ενός νέου έργου της Ελληνίδας εικαστικού Μαρίας Τσάγκαρη, σε επιμέλεια της Ιόλης Τζανετάκη. «Πολλά από τα ερωτήματα που θέτει η έκθεση Evrovision επανέρχονται συνεχώς στη δουλειά μου, όπως η έννοια της ταυτότητας και η επανεξέταση της Ιστορίας μέσα από σύνθετα πρίσματα», λέει στην «Εφ.Συν.» η Μαρία Τσάγκαρη που συμμετέχει με το έργο «This is the place gentlemen!» που είναι αποτέλεσμα έρευνας πάνω στο νόμιμο και παράνομο εμπόριο ανθρώπινων μαλλιών.
«Πρόκειται για μια μεταφορά πάνω σε ζητήματα που αφορούν την ταυτότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την κοινωνική ανισότητα και την κρίση των αξιακών συστημάτων σε πολλαπλά επίπεδα. Επέστρεψα στη γενιά του ’30 παρατηρώντας τον τρόπο και την ανάγκη επανεξέτασης μιας νέας ελληνικής ταυτότητας και στάθηκα στο alter ego του Γιώργου Σεφέρη, Στράτη Θαλασσινό, στον οποίο αποδίδεται και η φράση. Μια φράση που τονίζει τα ασαφή γεωγραφικά όρια, που υπόσχεται μια άλλη Γη της Επαγγελίας και που εν τέλει σχηματίζεται από τα ανθρώπινα μαλλιά που έφερα μαζί μου απ’ την Ανατολή προκειμένου να ταξιδέψουν στην Ευρώπη».
Η Ιόλη Τζανετάκη επισημαίνει: «Η εγκατάσταση της Μαρίας Τσάγκαρη “This is the place gentlemen!” πραγματεύεται την ελληνική και ευρωπαϊκή ταυτότητα μέσα από το πρίσμα της Ιστορίας, τη σημασία της σήμερα, αλλά και τη μετανάστευση ως μέρος της ταυτότητας αυτής. Το έργο αποτελείται από ανθρώπινα μαλλιά, που αφηγούνται τη δική τους ιστορία. Το τελετουργικό κόψιμο μαλλιών το συναντάμε ήδη από την αρχαιότητα. Συμβολίζει τη μετάβαση, τη διάβαση, το πέρασμα κατά το οποίο συχνά εγκαταλείπεται η παλιά ταυτότητα και υιοθετείται μια νέα. Πολυάριθμες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι τα μαλλιά κόβονται είτε στο πλαίσιο μιας θυσίας είτε για να σηματοδοτηθεί το πένθος. Η πράξη τελείται πολλές φορές με σκοπό την αλλαγή ταυτότητας, την εξάλειψη της σεξουαλικότητας ή την ταπείνωση, τον αποκλεισμό και την τιμωρία ανθρώπων. Τα ίδια τα μαλλιά έχουν γίνει εμπορεύσιμο αγαθό ως οργανικό υλικό και πρώην μέρος του σώματος. Το εμπόριο των ανθρώπινων μαλλιών, που ως επί το πλείστον προέρχονται από γυναίκες, ξεκινά συχνά από την Ινδία, την Κίνα, τις Φιλιππίνες, τη Βραζιλία και τη Μιανμάρ. Μέσω της παρουσίασης των κομμένων μαλλιών, το έργο της Τσάγκαρη εστιάζει στην κοινωνική ανισότητα, την ανισότητα των φύλων, τη δικαιοσύνη, αλλά και την αύξηση της ξενοφοβίας η οποία συνδέεται με τη μετανάστευση. Το φόντο του έργου δείχνει μια σταδιακή μετάβαση από το σκοτάδι στο φως - μια αναφορά στη ρίζα της λέξης “Ευρώπη”, η οποία προέρχεται από τη σημιτική λέξη “ereb” (νύχτα) και την ελληνική “έρεβος”».
«This is the place gentlemen!»
Ενώ η φράση «This is the place gentlemen!» είναι από το ποίημα «Ο Στράτης Θαλασσινός στη Νεκρή Θάλασσα» του Γιώργου Σεφέρη, το οποίο γράφτηκε την περίοδο της αναγκαστικής εξορίας του ποιητή στην Εγγύς Ανατολή, όπως μας λέει η Ι. Τζανετάκη. «Η αίσθηση του ξεριζωμού, της εξορίας και της νοσταλγίας είναι έντονη στο ποίημα. Η επανάληψη της αγγλικής φράσης “This is the place gentlemen!” στο κατά τα άλλα γραμμένο στα ελληνικά ποίημα ενισχύει την αίσθηση του εκτοπισμού και υπογραμμίζει την ειρωνική αποστασιοποίηση του συντάκτη του από το ανοίκειο τοπίο το οποίο τον περιβάλλει. Ασαφές παραμένει σε τι αναφέρεται η φράση: εννοεί την Ελλάδα, τον τότε τόπο διαμονής του ή την Ευρώπη;
Στο έργο της Τσάγκαρη η επανάληψη του συγκεκριμένου στίχου του ποιήματος δημιουργεί μια ιδιόμορφη ειρωνεία και παραπέμπει όχι μόνο στην πολυσήμαντη ελληνική και ευρωπαϊκή ταυτότητα αλλά και στα προβλήματα που συνοδεύουν τα σχετικά με την ταυτότητα αυτή αφηγήματα. Η Ελλάδα, ως γεωγραφικό όριο ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, παραμένει μια πύλη, ένας τόπος που ισοδυναμεί μεταφορικά με μια τελετουργική μετάβαση από μια χώρα σε μια άλλη. Η λέξη “gentlemen” στο τέλος της φράσης έχει ειρωνική χροιά και υποδηλώνει την απουσία των γυναικών από την επίσημη Ιστορία της Ευρώπης».
Το πρόγραμμα στο «Goethe»
Tα εγκαίνια θα γίνουν στις 28 Απριλίου στις 19.00 στο Goethe-Institut Athen με την περφόρμανς της Ivana Ivković «Monument: Τhe School of Athens», όπου πρωταγωνιστούν ανδρικά σώματα σε σχηματισμό από τη μια πλευρά και το κοινό από την άλλη, σαν καθρέφτης που αντανακλά διάφορα θέματα, στρώματα Ιστορίας, προκαταλήψεις και ταμπού που υπάρχουν στις κοινωνίες.
Οι καλλιτέχνες που εκθέτουν εξερευνούν πολύ διαφορετικά θέματα: την πολιτική της μνήμης και τον νεοφιλελεύθερο χειρισμό του τραύματος (Lana Čmajčanin), τους μηχανισμούς ριζοσπαστικοποίησης (Henrike Naumann), την παρουσία των απόντων (Johanna Diehl), τη συλλογική αυτοχειραφέτηση των καταπιεσμένων γυναικών (Selma Selman), τις γλώσσες, τελετουργίες και ταυτότητες (Slavs and Tatars), την ιστορική και πολιτική μνήμη (Adnan Softić).
Από αυτούς, οι Johanna Diehl, Adnan Softić και Μαρία Τσάγκαρη θα δώσουν επίσης το «παρών» στα εγκαίνια και θα συνομιλήσουν με το κοινό για τα έργα τους. H επιμελήτρια Sanja Kojić Mladenov, όπως και η επιμελήτρια της ελληνικής συμμετοχής Ιόλη Τζανετάκη θα ξεναγήσουν το κοινό στην έκθεση. Η νεαρή επιμελήτρια και ερευνήτρια Δώρα Βασιλάκου, υπότροφος του διεθνούς προγράμματος φιλοξενίας που έχει αναλάβει η καλλιτεχνική ομάδα Slavs and Tatars, θα υποδεχτεί τον κόσμο στην εγκατάσταση «Pickle Bar». Εκεί οι Vaskos, το διεπιστημονικό καλλιτεχνικό δίδυμο των Βασίλη Νούλα και Κώστα Τζημούλη, θα κάνουν περφόρμανς.
Μετά την έκθεση στην Αθήνα θα δημοσιευτεί ένα νέο τεύχος του περιοδικού της Evrovizion, εμπλουτίζοντας έτσι το «αρχείο του ταξιδιού». Σε συνεπιμέλεια της Δανάης Γιαννόγλου το «Εvrovizion. Crossing Athens» θα είναι αφιερωμένο στην παρουσίαση του διαρκώς αναπτυσσόμενου εγχειρήματος στην Αθήνα και το αποτύπωμά του στην πολιτιστική ταυτότητα της πόλης.
📌 Goethe-Institut Athen, Ομήρου 14–16. Διάρκεια: 29.4.–16.6.2023. Εγκαίνια και περφόρμανς της Ivana Ivković: 28.4.2023, στις 19.00. Ημέρες και ώρες επίσκεψης: Δευτέρα–Πέμπτη: 08.00–22.00, Παρασκευή: 08.00–17.00. Σάββατο: 08.00–14.00. Είσοδος ελεύθερη. https://evrovizion.ifa.de/de/stations/athens και https://www.goethe.de/athen
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας