«Με τη φωτογραφία μπορούμε να τιθασεύσουμε το βλέμμα»

Στο Μουσείο Αεροναυπηγικής και Διαστήματος του Ιδρύματος Smithsonian στην Ουάσινγκτον, πέρα από μια νέα εγκατάσταση με εκθέματα τα οποία «αφηγούνται» την ιστορική εξέλιξη των τεχνολογιών που συνέβαλαν στη διασύνδεση (μεταφορές και επικοινωνία) του πλανήτη, ο επισκέπτης έχει αυτό τον καιρό τη δυνατότητα να περιηγηθεί και στην έκθεση φωτογραφιών «Faces of Our Planet».

Πρόκειται για μια έκθεση εννιά φωτογράφων από διαφορετικά σημεία του πλανήτη, οι οποίοι, μέσα από πορτρέτα ανθρώπων, από σχεδόν κάθε γωνιά της γης, «σχολιάζουν» την εμπειρία της παγκοσμιοποίησης στις πόλεις και τα χωριά όπου ζουν και εργάζονται.

Ενας από τους δημιουργούς που επελέγησαν από την Αμερικανίδα επιμελήτρια και φωτογράφο επίσης Κάρολιν Ρούσο είναι και ο Ελληνας φωτογράφος Αλέξανδρος Λαμπροβασίλης, ο οποίος συμμετέχει με έξι πορτρέτα που απεικονίζουν πτυχές της σύγχρονης Ελλάδας.

Με καταγωγή από τη Λήμνο, μοιράζοντας τη ζωή του μεταξύ του νησιού του, της Αθήνας και της Νέας Υόρκης, ο Λαμπροβασίλης είχε επισημανθεί από τη Ρούσο που ενδιαφέρθηκε έκτοτε ιδιαίτερα για τη δουλειά του, έπειτα από μια σειρά φωτογραφικών του λήψεων στους άδειους χώρους του πρώην εθνικού αερολιμένα στο Ελληνικό.

● Πώς ήταν να φωτογραφίζετε το εγκαταλειμμένο πρώην Ελληνικό;

Ανεβασμένοι παλμοί, αυτή είναι η αίσθηση που ανακαλώ, και που χαρακτηρίζει ως κοινός παρονομαστής την εμπειρία των επισκέψεών μου στο αεροδρόμιο, από τον Σεπτέμβριο του 2007 μέχρι και τον Ιανουάριο του 2013.

Ο τόπος, η έκταση και τα μεγέθη, οι χώροι και τα αντικείμενα, οι τεχνολογίες, όλα στην ακινησία τους παρήγαν ήχους ησυχίας, μου προκαλούσαν το δέος και έτρεφαν την περιέργειά μου. Ξεκινώντας, ακολούθησα αρχικά ένα νήμα μνήμης. Βρισκόμουν σε ένα γνώριμο περιβάλλον, όπου όμως τα υπολείμματα της ανθρώπινης δραστηριότητας διαμόρφωναν ασύντακτα τον δικό τους λόγο στον χώρο, καθώς οργανώνονταν σε αυθαίρετες διατάξεις. Με τον καιρό, αποκαλυπτόταν μπροστά μου ένα δυναμικό περιβάλλον, στο οποίο η απουσία δραστηριότητας, η παύση, έδινε χώρο στην παρατήρηση, αναδεικνύοντας πτυχές της ύλης, της φύσης, αλλά και της ταυτότητάς μας. Αυτά τα αποτυπώματα, αλλού νωπά και αλλού σκονισμένα, συνέλεξα με τις φωτογραφίες.

● Εχουν αλλάξει την αίσθηση που αφήνει αυτή η δουλειά οι εξελίξεις στον αρχιτεκτονικό και κοινωνικό ιστό της πόλης που έχουν σημειωθεί έκτοτε;

Πιστεύω πως βρισκόμαστε ακόμη πολύ κοντά στο γεγονός και ανακαλεί ενδεχομένως δυσάρεστους συνειρμούς. Καθώς ως περιεχόμενο, και πριν από την όποια σύνταξή του σε αφήγηση, το υλικό αποτυπώνει την αμηχανία της αναμονής. Χρειάζεται επομένως χρόνος για να το χωνέψουμε και να το μεταβολίσουμε συνολικά ως εμπειρία και ως κοινωνία. Τότε, μελλοντικά, σε ένα νέο αστικό τοπίο, θα έχουμε ίσως μια ενδιαφέρουσα προοπτική, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε μέσα στο γεγονός καθώς εξελίσσεται. Οι αλλαγές που αφορούν τόπους και σημεία αναφοράς απαιτούν άλλωστε χρόνο στη συνείδηση και την ιστορία μας. Τι είδους τοπόσημο ήταν άραγε το Ελληνικό για εμάς, μέσα στο αφήγημα της Ελλάδας;

● Ποια είναι η αποστολή της φωτογραφίας την εποχή που όλοι μπορούν πια να παραγάγουν εικόνες –έστω κακής ποιότητας– κρατώντας ένα κινητό ή ένα tablet;

Πιστεύω ότι, επειδή η φωτογραφία εξελίσσει το βλέμμα, το «κοιτάω» γίνεται «βλέπω και παρατηρώ», η αποστολή της αυτή την εποχή είναι να μας εκπαιδεύσει στο να εστιάζουμε την προσοχή μας που βάλλεται και διασπάται διαρκώς.

Ο Αμερικανός θεωρητικός των μέσων επικοινωνίας Douglas Rushkoff, στο βιβλίο του «Present Shock», θέλοντας να περιγράψει το περιβάλλον και την κατάσταση στην οποία ζούμε, γράφει μεταξύ άλλων ότι «βιώνουμε μια κατάσταση διαρκούς και επείγουσας/έκτακτης διακοπής, που συμβάλλει αποτελεσματικά (!), στη διάσπαση και κατακερμάτιση της προσοχής μας». Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι μεγάλο μέρος των επικοινωνιακών προκλήσεων, και των πληροφοριών που μας προτείνονται μέσα στη μέρα μας, διεκπεραιώνεται μέσω της όρασης, τότε καταλαβαίνουμε πως το βλέμμα δύσκολα στέκεται κάπου. Με τη φωτογραφία πιστεύω πως μπορούμε να τιθασεύσουμε το βλέμμα και να εστιάσουμε την προσοχή μας. Αυτό και μόνο αρκεί, για αρχή.

● Η σχέση σας με τις τέχνες ξεκίνησε με τη μουσική. Στη φωτογραφία πώς στραφήκατε;

Ξεκίνησα να παίζω ντραμς και να μελετάω μουσική στο γυμνάσιο. Εκείνη την εποχή είχα επίσης μια φωτογραφική μηχανή και ένα σκοτεινό θάλαμο, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή μου. Η μουσική και η φωτογραφία είναι τα δυο μου πόδια, λέω καμιά φορά.

Το 2002, και ενώ ήδη δούλευα σε μουσικά σχήματα από το 1990, αποφάσισα να αλλάξω επαγγελματική κατεύθυνση και να εστιάσω στη φωτογραφία, διατηρώντας παράλληλα ενεργή και δραστήρια την πτυχή του μουσικού.

Αυτή τη στιγμή, εξερευνώ πάλι έπειτα από χρόνια την Ελλάδα, φωτογραφίζω, συνδέομαι και ονειρεύομαι πάλι εδώ

Η απόφαση αυτή είχε να κάνει με το ότι δεν με κάλυπτε ο τρόπος που υπήρχε η μουσική στη ζωή μου. Ενιωθα πως δεν δημιουργούσα κάτι πέρα από μερικές συναρπαστικές στιγμές στη σκηνή.

Σε αυτή τη διασταύρωση κάτι κάνεις, αλλιώς αρχίζει και χαλάει το πράγμα μέσα σου, οπότε όταν το ένιωσα κινητοποιήθηκα και άλλαξα το βάδισμα. Με τη φωτογραφία αυτή τη φορά να οδηγεί τη ζωή μου σε ένα πιο μοναχικό, έως και «μοναστικό» σε στιγμές, δρόμο. Πάντα με μουσική και εικόνες.

● Εχετε ανακαλύψει κάποια σχέση της φωτογραφίας με τη μουσική;

Πολλές, ωστόσο θα αναφερθώ σε δύο για οικονομία. Ο χρόνος και το πλαίσιο για παράδειγμα, είναι κοινά δομικά στοιχεία και στους δύο χώρους. Το κάδρο στη φωτογραφία και το μέτρο στη μουσική υποδηλώνουν όρια, μέσα στα οποία ο δημιουργός εμφυσά στο υλικό του την αίσθηση μιας ελεύθερης κίνησης που εκτείνεται πέρα από αυτά.

Ο χρόνος, πάλι, έχει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σχέση με τη μουσική, τη φωτογραφία, και τις παραστατικές τέχνες συνολικά. Ομως, πιο συγκεκριμένα, εάν εστιάσουμε στις πιο αυθόρμητες εκδοχές των δύο μέσων, έχουμε από τη μια το παράδειγμα της φωτογραφίας δρόμου, και αντίστοιχα τον αυτοσχεδιασμό ως έκφραση στη μουσική. Και στις δύο συνθήκες ο διάλογος του δημιουργού με το δρώμενο στην αναζήτηση νοήματος ξεδιπλώνεται σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Εκεί μπορεί να κρίνονται όλα.

Αυτό που εγώ τελικά βρίσκω συναρπαστικό σε αυτές τις κρίσιμες στιγμές που ρέουν, στα μικροδευτερόλεπτα που προκύπτει ο ήχος και η εικόνα, είναι πως πολλές φορές όλα συμβαίνουν και κρίνονται «ερήμην» μου. Αυτή η συνειδητοποίηση είναι ιδιαίτερα απελευθερωτική, μ’ αρέσει όταν ξαφνιάζομαι από τις αποφάσεις που δεν ξέρω ότι πήρα. Είναι που για μερικά εκατοστά του δευτερολέπτου, όπως έδειξε ο Benjamin Libet, «απουσιάζουμε», ενώ συμβαίνουν και κρίνονται όλα, και αυτό είναι μαγικό! Με τη φωτογραφία και τη μουσική, συλλέγω τα τεκμήρια στα οποία αναφέρομαι, αναζητώντας βαθμούς ελευθερίας.

● Ποιο είναι όμως το είδος φωτογραφίας που εξυπηρετεί καλύτερα τη δική σας προσωπική αφήγηση;

Συλλέγω το υλικό μου βαδίζοντας στο περιβάλλον, οι εικόνες αποτυπώνουν αυθόρμητες, στιγμιαίες «χειραψίες» μιας πρόθεσης με την πραγματικότητα. Πολλές φορές συμβαίνει η πρόθεση να μου αποκαλύπτεται καιρό μετά και να με ξαφνιάζει, σαν δηλαδή οι εικόνες να αναφέρονται στο μέλλον τη στιγμή της λήψης. Η δική μου προσωπική αφήγηση εξυπηρετείται καλύτερα από εικόνες που βρίσκουν το νόημά τους εν εξελίξει.

● Αθήνα, Λήμνος, Νέα Υόρκη. Αν σας ζητούσε κάποιος να κρατήσετε μία εικόνα από τους βασικούς τόπους στη ζωή σας μέχρι τώρα, ποια θα ήταν αυτή;

Ο κορμός ενός δέντρου στον «Φακό» της Λήμνου, που δείχνει πως θέλει να πετάξει. Αυτή η εικόνα συμπυκνώνει στη σκέψη μου την τραγικότητα της ανθρώπινης φύσης.

● Ελλάδα ή Αμερική στο εξής; Και γιατί;

Το «εξής» εκτείνεται μακριά. Αυτή τη στιγμή, εξερευνώ πάλι έπειτα από χρόνια την Ελλάδα, φωτογραφίζω, συνδέομαι και ονειρεύομαι πάλι εδώ. Απλά δεν έχει ενδιαφέρον να παίζεις τένις με την κουρτίνα, και αυτό είναι κάτι που το βλέπω πολλές φορές, στα ράθυμα, απρόθυμα, φοβικά αντανακλαστικά. Μένει λοιπόν υπό διερεύνηση το «πού», ενώ το «γιατί», για όσο με ξέρω και με θυμάμαι, ήταν και θα είναι πάντα το ίδιο: διότι η ζωή θέλει «συνωμοσίες» για να ξεπροβάλει, δεν εμφανίζεται περιστασιακά και επιπόλαια.