Μια ακτινογραφία της δεκαετίας του ’60

Το βιβλίο του Κώστα Αρβανίτη για το ροκ και τη δεκαετία του 1960 δεν είναι καινούργιο. Αρχικά, το περιεχόμενο του βιβλίου κυκλοφόρησε το 1994 ως μέρος ενός συλλογικού τόμου με τίτλο «Το Φάντασμα μιας Δεκαετίας» από τις εκδόσεις Δελφίνι.

Αργότερα, ο συγγραφέας το εξέδωσε ιδιωτικά σε αυτοτελή έντυπη μορφή, διαθέτοντάς το από χέρι σε χέρι. Η πρόσφατη έκδοσή του ωστόσο από τις εκδόσεις Μετρονόμος αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αποκτήσει περισσότερους αναγνώστες μια εμπεριστατωμένη μελέτη για τη δεκαετία του ’60.

Αναζητώντας την πρώτη εμφάνιση του πνεύματος της δεκαετίας του ’60, ο συγγραφέας το εντοπίζει το 1963, σε μια σειρά γεγονότων που σηματοδότησαν τη ριζοσπαστικοποίηση μιας σημαντικής μερίδας της αμερικανικής νεολαίας, ιδίως αυτής των πανεπιστημίων.

Η αυξανόμενη εμπλοκή των Αμερικανών στον πόλεμο του Βιετνάμ, το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα, η δολοφονία του Τζον Φ. Κένεντι, η εμφάνιση μιας κουλτούρας των ναρκωτικών, η αναβίωση του τραγουδιού φολκ σε μια πιο πολιτικοποιημένη εκδοχή, η πρώτη μεγάλη έκθεση ποπ-αρτ στο Μουσείο Guggenheim της Νέας Υόρκης και η έκδοση του βιβλίου The Other America του Michael Harrington, με θέμα τον κόσμο των εξαθλιωμένων φτωχών Αμερικανών, συνέβαλαν στην εμφάνιση ενός πνεύματος αμφισβήτησης των κυρίαρχων αξιών και προτύπων της αμερικανικής κοινωνίας από μια νεολαία η οποία είχε βγει στο προσκήνιο ως ιστορικό υποκείμενο ήδη από την προηγούμενη δεκαετία.

Η ανάδυση του φαινομένου της νεανικής κουλτούρας τη δεκαετία του 1950, ως συνέπεια της μεταπολεμικής ευημερίας, εισήγαγε μια νέα συνείδηση, η οποία απέρριπτε τις κατεστημένες αντιλήψεις και διεκδικούσε για τον εαυτό της μια ξεχωριστή ταυτότητα. Αυτή η αυτονόμηση της νεολαίας των fifties από τα πρότυπα της προηγούμενης γενιάς αποτέλεσε την προϋπόθεση για τη διαμόρφωση του πνεύματος της δεκαετίας του ’60. Εκ των υστέρων, φαινόμενα όπως το ροκ εν ρολ, υποκουλτούρες όπως των beatniks και των teds και αντισυμβατικοί ήρωες του σελιλόιντ όπως ο Τζίμι Σταρκ («Επαναστάτης Χωρίς Αιτία») και ο Τζόνι Στράμπλερ («Ατίθασος») αποδείχθηκαν οι προάγγελοι μιας (όχι πάντα ειρηνικής) επανάστασης η οποία εκδηλώθηκε στα sixties.

Η Αντικουλτούρα στην Αμερική τη δεκαετία του ’60 συγκροτήθηκε σε αντίθεση (και αντιπαράθεση) προς το κυρίαρχο μοντέλο της καταναλωτικής κοινωνίας που εδραιώθηκε τη δεκαετία του 1950. Από το 1963 έως τα μέσα του 1966, η φοιτητική νεολαία, με επίκεντρο το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, το Κίνημα για την Ελευθερία του Λόγου και την αντίδραση στον πόλεμο του Βιετνάμ, αμφισβήτησε στην πράξη τις κυβερνητικές επιλογές και την κυρίαρχη ιδεολογία, διεκδικώντας για τον εαυτό της ένα άλλο μοντέλο ζωής. Στη μουσική, αυτή η νέα στάση εκπροσωπήθηκε καλλιτεχνικά κυρίως από τον Bob Dylan, ο οποίος λειτούργησε σαν καταλύτης εξελίξεων, συνδυάζοντας το χειραφετικό πνεύμα του ροκ εν ρολ με την πολιτική συνείδηση του τραγουδιού διαμαρτυρίας.

Αν η Αμερική είχε τον Bob Dylan, η Μ. Βρετανία είχε τους Beatles. Οι Beatles αναδιαμόρφωσαν τον παγκόσμιο πολιτισμικό χάρτη, όχι μόνο στο πεδίο της μουσικής, αλλά και στον χώρο της μόδας και των νοοτροπιών, αποτελώντας εφεξής το πρότυπο για κάθε παρέα μουσικών που αποφάσιζε κάποια στιγμή να σχηματίσει ένα συγκρότημα. Οι Beatles και το Swinging London ήταν η απάντηση της Μ. Βρετανίας στις κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνταν στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού. Η χρυσή αυτή περίοδος συνέπεσε χρονικά με την άνοδο των Εργατικών στην εξουσία και με ένα πνεύμα ανεκτικότητας απέναντι στο καινούργιο, είτε αυτό αφορούσε την τέχνη και τη μόδα είτε ακόμα τα ήθη της κοινωνίας της εποχής.

Η επέκταση της κουλτούρας των ναρκωτικών από το 1966 και μετά σ’ ένα μεγάλο μέρος της αμερικανικής νεολαίας, εις βάρος του πολιτικού ακτιβισμού, μετέφερε το κέντρο των εξελίξεων από το Μπέρκλεϊ στο Χέιτ Ασμπουρι και σηματοδότησε τη μετάβαση «από τον πραγματισμό στον μυστικισμό» (Hunter S. Thompson). Πλέον το επίδικο δεν ήταν η αλλαγή του κόσμου μέσα από τη συλλογική δράση, αλλά η αλλαγή του κόσμου μέσα από τη διεύρυνση της συνείδησης. Το ψυχεδελικό ροκ έγινε η νέα μουσική γλώσσα των νέων, η οποία αναδημιουργούσε με καλλιτεχνικούς όρους την εμπειρία των ναρκωτικών.

Αν το 1967 επικρατούσε η εντύπωση πως ο κόσμος μπορεί να αλλάξει μέσα από την αλλαγή της συνείδησης των ανθρώπων, οι δολοφονίες την επόμενη χρονιά του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του Ρόμπερτ Κένεντι κατέστησαν ξεκάθαρο πως η αλλαγή αυτή δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί σαν μια φυσική διαδικασία εσωτερικής αναμόρφωσης. Στα τέλη της δεκαετίας, η δολοφονία ενός νεαρού φοιτητή από την εγκληματική συμμορία των Hell’s Angels στη συναυλία των Rolling Stones στο Αλταμοντ, καθώς και η εγκληματική δράση του Τσαρλς Μάνσον και των Weathermen αμαύρωσαν το αμερικανικό underground οδηγώντας το στην ανυποληψία και την καταδίωξή του από τον Ρίτσαρντ Νίξον.

Το τέλος της ουτοπίας ο Κώστας Αρβανίτης το προσδιορίζει το 1973 με το τέλος του ριζοσπαστικού κινήματος, την επανεκλογή του Νίξον στον προεδρικό θώκο και την πρώτη πετρελαϊκή κρίση που έθεσε σε αμφισβήτηση το κεϊνσιανό μοντέλο της οικονομίας. Αυτή τη χρονιά ο Αρβανίτης τη θεωρεί ορόσημο και για το ίδιο το ροκ.

«Από κει κι ύστερα δεν βγήκε τίποτα ουσιαστικά καινούργιο που να οφείλεται στην ικανότητα των μουσικών κι όχι στην ανάπτυξη της τεχνολογίας», γράφει. Μολονότι κάποιος ίσως να διαφωνεί με αυτή τη θέση (η τεχνολογία αποτελεί μέσον που χωρίς ταλέντο και πρωτότυπη έμπνευση δεν μπορεί να παράξει τέχνη) σίγουρα ωστόσο, μετά την ανάγνωση του μικρού αυτού βιβλίου, μπορεί να καταλάβει γιατί του ’60 οι εκδρομείς έκτοτε δεν βολεύτηκαν ποτέ ξανά με κάτι λιγότερο.