Λογοκρισία, εγκλεισμός και αντίσταση

Περπατώντας στο πολυπολιτισμικό Λονδίνο συνειδητοποιείς πως ολόκληρος ο κόσμος μας είναι μια πατρίδα. Μπορεί ο κάθε άνθρωπος να κουβαλά μνήμες και τρόπο ζωής από διαφορετικούς τόπους, από εκεί όπου γεννήθηκε ή μεγάλωσε εκείνος ή οι γονείς του, όμως οι ζωές μας διασταυρώνονται και πλέκονται. Μοναδικές ζωές, που σε πολλά σημεία είναι ίδιες και απαράλλαχτες με των άλλων.

Η χρονογραμμή της παγκόσμιας ιστορίας και ο αδυσώπητος χρόνος στις ζωές μας προχωρούν γοργά. Ζούμε μόνο μία φόρα σε έναν κόσμο που φτιάχτηκε και συνεχίζει να πορεύεται χωρίς να εστιάζει στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Το παγκόσμιο οικοδόμημα βασίζεται στις φιλελεύθερες πολιτικές της ανάπτυξης και των επενδύσεων που βασανίζουν την ύπαρξη εκατομμυρίων ανθρώπων.

Το πετρέλαιο, η στρατιωτική βιομηχανία, ο έλεγχος της ενέργειας και των αγωγών, καθώς και τα κέρδη των εταιρειών φέρνουν κινήσεις και λυκοσυμμαχίες στην παγκόσμια σκακιέρα, χωρίς να λογίζονται οι λαοί.

Από τη μια πλευρά η παγκόσμια οικονομική και πολιτική εξουσία, αυτή που επιβάλλει στους λαούς την ιστορία που θα ακολουθήσουν, και από την άλλη όλοι εμείς, οι καθημερινοί μαχητές της ζωής που παλεύουμε για τα αυτονόητα σε έναν κόσμο αποκλεισμών, ακραίων μέτρων, μεροληψίας, οικονομικής και κοινωνικής ανασφάλειας, στον οποίο μας επέβαλαν να ζούμε.

Διεκδικούμε ελευθερία, ειρήνη, πολιτικά δικαιώματα και ισονομία σε ένα υγιές οικονομικό και φυσικό περιβάλλον δημιουργώντας παγκόσμιες ταυτότητες που αποδεικνύουν την κίνηση των ιδεών και των ιδιαίτερων γνωρισμάτων σε όλα τα μήκη και πλάτη αυτού του κόσμου χωρίς όρια και προκαταλήψεις.

Καταργώντας τα εθνικά και πολιτιστικά μας σύνορα, ειδικά στις μεγαλουπόλεις όπου όλοι είμαστε μετανάστες, διεκδικούμε να ζήσουμε πολυπολιτισμικά, με ανοχή στη διαφορετικότητα και στις ιδιαιτερότητες του καθένα μας. Η τέχνη είναι έκφραση ζωής που κάτω από την ομπρέλα της μπορούμε να σταθούμε όλοι. Οσες διαφορές κι αν μας χωρίζουν, τη γλώσσα του πολιτισμού την κατανοούμε και την αντιλαμβανόμαστε.

Στο κέντρο του Λονδίνου βρίσκεται το Σίτι (City), σημαντικότατο επιχειρηματικό και οικονομικό κέντρο, όπου χτυπά η καρδιά της παγκόσμιας οικονομίας με εταιρείες, τράπεζες και επενδυτές να επανασχεδιάζουν το μέλλον μας μετά την πανδημία και τα απανωτά λοκντάουν λόγω της Covid-19 αλλά και τις επιπτώσεις του Brexit.

Εκεί βρίσκεται και ένας από τους κορυφαίους χώρους τέχνης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι η Barbican Art Gallery που βρίσκεται στο καταπληκτικό Κέντρο Μπάρμπικαν (Barbican Centre). Το Κέντρο Τεχνών είναι το μεγαλύτερο του είδους του στην Ευρώπη, όπου επίσης φιλοξενούνται αίθουσες συναυλιών κλασικής και σύγχρονης μουσικής, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, προβολές ταινιών, συνέδρια και εμπορικοί εκθεσιακοί χώροι. Εκεί στεγάζεται μάλιστα μία βιβλιοθήκη, τρία εστιατόρια και μία εξαιρετική σχολή μουσικής.

Χτίστηκε ως δώρο του Σίτι προς τη χώρα και άνοιξε επίσημα τους χώρους του στο κοινό στις 3 Μαρτίου 1982.Το υπέροχο μπρουταλιστικής αρχιτεκτονικής κτίριο, με το εξαιρετικό ξέφωτο στο κανάλι με τα σιντριβάνια, στέκει υπέροχα, καθώς αντιστέκεται αισθητικά απέναντι στους ουρανοξύστες που το τριγυρίζουν.

Η μεγάλη Πινακοθήκη του παρουσιάζει στις αίθουσές της ό,τι καλύτερο και πρωτοποριακό γεννιέται στη διεθνή εικαστική τέχνη, με ένα δυναμικό μείγμα από ζωγραφική, αρχιτεκτονική, κατασκευές, σχεδιασμό, μόδα και φωτογραφία. Φέρνει στο πλατύ κοινό καινοτόμους εικαστικούς του 20ού και του 21ου αιώνα που διαμορφώνουν τις εξελίξεις και διεγείρουν αλλαγές στη σύγχρονη τέχνη.

Πίσω ακριβώς από τη μεγάλη αίθουσα συναυλιών στο πίσω μέρος του κέντρου ξετυλίγεται ένας ελεύθερος εκθεσιακός χώρος που ονομάζεται «The Curve» (καμπύλη). Ξεκίνησε να λειτουργεί τον Μάιο του 2006 και έχει φιλοξενήσει σύγχρονους καλλιτέχνες που με τα έργα τους ανταποκρίθηκαν στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του χώρου.

Αυτήν την εποχή στους χώρους της Καμπύλης παρουσιάζεται η πρώτη μεγάλη ατομική έκθεση της Ινδής δημιουργού Shilpa Gupta (1976) που ζει και εργάζεται στη Βομβάη. Πρόκειται για μία από τους πιο αναγνωρισμένους καλλιτέχνες της Νότιας Ασίας. Η πολυεπιστημονική πρακτική τής Gupta περιλαμβάνει ευρύ φάσμα μέσων και διαδικασιών, από κείμενο, γλυπτική, βίντεο, φωτογραφία και ήχο που διερευνά ποιητικά τα φυσικά και ιδεολογικά όρια που βιώνουμε ως άτομα, όταν αισθανόμαστε απομόνωση ή όταν ερευνούμε την έννοια του ανήκειν.

Η έκθεση «Shilpa Gupta: Sun at Night» άνοιξε για το κοινό την Πέμπτη 7 Οκτωβρίου 2021 και θα διαρκέσει μέχρι τις 6 Φεβρουαρίου 2022. Ολη η παρουσίαση βασίζεται στο διάσημο έργο της «For, In Your Tongue, I Cannot Fit» (2017–18), μια καθηλωτική εγκατάσταση πολλαπλών ηχητικών καναλιών που περιλαμβάνει 100 μικρόφωνα-ηχεία που κρέμονται πάνω από 100 μεταλλικές ακίδες, που η κάθε μία τρυπά και κατακρατά σελίδες που φέρουν στίχους κάποιου ποιήματος από έναν ποιητή φυλακισμένο για το έργο, τα γραπτά του ή τις πεποιθήσεις του.

Συμπεριλαμβάνεται ποίηση από τον 8ο έως τον 21ο αιώνα δημιουργών όπως οι Faiz Ahmed Faiz, Samuel Bamford, Irina Ratushinskaya και του Αζερμπαϊτζανού ποιητή Nesimi του 14ου αιώνα – το έργο του οποίου ενέπνευσε τον τίτλο της εγκατάστασης. Το ηχητικό τοπίο εναλλάσσεται μεταξύ γλωσσών, όπως αραβικά, αζερικά, κινεζικά, Αγγλικά, χίντι και ισπανικά, όπου κάθε μικρόφωνο εκφράζει στίχους ποίησης που αντηχούν από μια χορωδία ενενήντα εννέα «φωνών», σαν να στέκονται όλοι μαζί αλληλέγγυοι. Οι φωνές αιωρούνται στο ημίφως των γυμνών λαμπτήρων, ταράζοντας και συγκλονίζοντας τη συνείδησή μας.

Μέσα από κάθε ποίημα, η Gupta εφιστά την προσοχή μας στις ευρύτερες παγκόσμιες ιστορίες, σε τόπους σε όλο τον κόσμο, δίνοντας φωνή σε εκείνους που είχαν σωπάσει. Η εγκατάσταση αναδεικνύει την ευθραυστότητα αλλά και την αναγκαιότητα του δικαιώματος για προσωπική έκφραση, ενώ εγείρει ζητήματα για την ελεύθερη έκφραση, τη λογοκρισία, τον εγκλεισμό, την κρατική βία και την αντίσταση.

Εκτός από την αναδιαμόρφωση της εκπληκτικής εγκατάστασης, για την πρεμιέρα στο Λονδίνο, στο δραματοποιημένο τόξο του The Curve, η Gupta παρουσιάζει ένα νέο σύνολο έργων που επεκτείνεται στην έρευνα και στα θέματα που άπτονται αυτού του συγκινητικού αριστουργήματος.

Στην είσοδο υπάρχει η εγκατάσταση «Stilltheyknownot­whatΙdream», 2021. Δυο πινακίδες με γράμματα που εναλλάσσονται, σαν αυτές που χρησιμοποιούνται ως πίνακες αναχώρησης και άφιξης σε αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς. Στους πίνακες εμφανίζονται –σε ένα λουπ μισής ώρας– γράμματα με τον χαρακτηριστικό ήχο θροΐσματος, που μετασχηματίζονται σε λέξεις όπως «αλήθεια» και «ψέματα», που στη συνέχεια μετατρέπονται σε στίχους, μπαίνοντας σε έναν ανήσυχο ποιητικό διάλογο μεταξύ τους, αναδεικνύοντας τη δυναμική του ελέγχου και των καταστρατηγήσεων, μέσα από τη δύναμη της γλώσσας και του λόγου.

Συναντούμε απλά αλλά «ηρωικά» σκίτσα μέσα σε κορνίζες με ξύλινες μπάρες για να θυμίζουν τις φυλακές και τους κρατούμενους ποιητές καθώς τα ποιήματά τους στέκουν όρθια δίπλα τους απλά δακτυλογραφημένα, με ηχηρά μυστικά μηνύματα να κατακλύζουν τον κόσμο μας.

Πολλά από τα μικρά γλυπτά της τοποθετημένα σε εσοχές πραγματικά συγκλονίζουν για την εφευρετικότητα της δημιουργού. Οπως το «A Liquid, the Mouth Froze» (2018), ένα εκμαγείο από το εσωτερικό ενός στόματος φτιαγμένο από μέταλλο όπλου που το έχουν λιώσει, συνοδευόμενο από ένα ανώνυμο κείμενο που περιγράφει μια εμπειρία «...όπου άνδρες βγήκαν από το αυτοκίνητο και έσπρωξαν στο στόμα μου, ένα υγρό. Το στόμα πάγωσε».

Από ίδιο υλικό και το κομμάτι του πεντάλεπτου σε ρολόι τοίχου που μετρά την ώρα του επισκεπτηρίου στη φυλακή, «Visitor Hours» (2020-21). Ακόμα, το ευφάνταστο κομμάτι από αλουμίνιο με τίτλο «Distance Between Two Tears» (2021), που είναι η απόσταση ανάμεσα σε δυο δάκρυα. Δυο «σφιχταγκαλιασμένα» ημιτελή βιβλία –μια συλλογή του συγγραφέα από το Μαλάουι Jack Mapanje (1944) και ένα βιβλίο του Τούρκου Ορχαν Κεμάλ (1914-1979)– που συγκρατούνται χωρίς κόλλα, μόνο με πλεγμένες τις σελίδες τους, περιγράφουν συμβολικά πως οι φωνές όταν ενώνονται αποκτούν δύναμη, που φέρνει αλληλεγγύη καθώς έχουμε μόνο ο ένας τον άλλον.

Eνα άλλο γλυπτό αποτελείται από μπουκάλια με φελλό παρατεταγμένα σε βιτρίνα, το καθένα φέρει πάνω του ετικέτα με τίτλο ποιήματος. Ονομάζεται Untitled (Spoken Poem in a Bottle) (2018). Ποίηση διαμαρτυρίας και αντίστασης από τον δικό μας Γιάννη Ρίτσο (1909-1990), τη Σοβιετική φυλακισμένη σε γκούλαγκ Αννα Μπάρκοβα (1901-1976), τον Νιγηριανό Γουόλε Σογίνκα (1934), τον εξόριστο στη Σιβηρία Οσιπ Μαντελστάμ (1891-1938), την πριγκίπισσα των Μογγόλων Zeb-un-Nissa (1638-1701) μεταξύ άλλων.

H Gupta είναι μια εξαιρετική καλλιτέχνις που εργάζεται καθημερινά με μια αριστουργηματική πειραματική και διεπιστημονική πρακτική. Διερευνά θέματα ταυτότητας, εθνικών συνόρων αλλά πρωτίστως της έννοιες της βίας που εξαπολύεται από κάθε είδους εξουσία, πάντα όμως σε συνδυασμό με μια ποιητική ευαισθησία.

Η δύναμη της ελευθερίας και της έκφρασης περνά μέσα από τη σημασία των λέξεων. Λέξεις συντεταγμένες, η μια δίπλα στην άλλη που φέρνουν μέσα τους τα ισχυρά νοήματα, που αποπνέουν αέρα ελευθερίας και απεραντοσύνης, που γίνονται άνεμοι αλλαγής για όλη την ανθρωπότητα. Δεν έχει σημασία η γλώσσα, καθώς τα ποιήματα, τα γραπτά και οι έννοιες κυλούν ασταμάτητα και ρέουν γεμίζοντας όλο τον κόσμο με ελπίδα για να κατακτήσουν τις πολυπολιτισμικές μας κοινωνίες.

? «Shilpa Gupta: Sun at Night», The Curve, Κέντρο Μπάρμπικαν, Λονδίνο, μέχρι 6 Φεβρουαρίου 2022. https://www.barbican.org.uk/whats-on/2021/event/shilpa-gupta-sun-at-night