Kαραντίνα

«Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη», έλεγε ο Μαρξ στο Κομουνιστικό Μανιφέστο, εννοοώντας τον κομμουνισμό, αλλά σήμερα φαίνεται πως το φόβητρο των σύγχρονων κοινωνιών, και όχι μόνο της Ευρώπης, δεν είναι η κομμουνιστική ιδεολογία, αλλά η επιδημία του κορονοϊού, που ξεκίνησε από ένα κράτος στο οποίο επικρατεί ένα πρωτοφανές μείγμα συγκεντρωτικού κομμουνισμού και ακραίου καπιταλισμού: την Κίνα.

Η λέξη που χαρακτηρίζει όλη αυτή την ιστορία είναι η «καραντίνα». Αν και πεθαίνουν κάθε χρόνο πολύ περισσότεροι από τη γρίπη, για να μη μιλήσουμε για άλλες ασθένειες, φαίνεται πως ο κορονοϊός μας τρόμαξε για τα καλά. Και πριν οι τρομαγμένοι άνθρωποι αμπαρωθούν στα σπίτια τους, κλειδώνουν τους νοσούντες ή τους «υπόπτους» στα δικά τους. Μεγάλες περιοχές της Κίνας είναι σε καραντίνα, όπως η επαρχία Χουμπέι, με πληθυσμό 55,5 εκατομμύρια άτομα, ενώ ολόκληρη η Λαϊκή Δημοκρατία, κατά κάποιον τρόπο, έχει μπει σε καραντίνα από τη διεθνή κοινότητα. Καραντίνα, άλλωστε, σημαίνει, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, το σύνολο των υγειονομικών μέτρων που συνίστανται στην προληπτική απομόνωση πλοίων, ατόμων, ζώων ή ολόκληρων περιοχών, όταν υπάρχουν υποψίες ή ενδείξεις ότι είναι φορείς μολυσματικών ασθενειών. Ο όρος προέρχεται από το ιταλικό «quarantina», δηλαδή τη περίοδο επιφυλακής και απομόνωσης των σαράντα ημερών, στην οποία ετίθεντο τα πληρώματα των πλοίων προτού τους επιτραπεί να αποβιβαστούν.

Σύμφωνα με την ετυμολόγηση της Wikipedia, η καραντίνα κατάγεται από το «quarantine», όπως είναι στη διάλεκτο της Βενετίας ο ιταλικός όρος «quaranta giorni», δηλαδή «σαράντα ημέρες». Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε όταν είχε απαγορευτεί, στα μέσα του 14ου αιώνα, η είσοδος πλοίων και ανθρώπων στο λιμάνι της αυτόνομης πόλης-κράτους της Ραγκούσα, που σήμερα είναι γνωστή ως Ντουμπρόβνικ, στην Κροατία, σαν μέτρο προφύλαξης έναντι της πανδημίας της πανώλους, που έμεινε στην ιστορία ως ο ζόφος του Μαύρου Θανάτου... Ενα έγγραφο του 1377 στα αρχεία της πόλης του Ντουμπρόβνικ αναφέρει πως η απομόνωση των ανθρώπων που ήθελαν να μπουν στην πόλη αρχικά διαρκούσε τριάντα μέρες, περνούσαν δηλαδή μια «τρεντίνα» (trentine), μέχρι να βεβαιωθούν οι Αρχές πως κανείς δεν θα εκδήλωνε τα συμπτώματα της νόσου.

Το 1448 οι άρχοντες της Βενετίας επεξέτειναν τον αποκλεισμό σε σαράντα μέρες και τότε ήταν που ονομάστηκε αυτή η περίοδος «καραντίνα». Κι αυτό ήταν ένα σωστό μέτρο, καθώς η βουβωνική πανώλης όντως είχε έναν κύκλο ακριβώς 37 ημερών από τη μόλυνση μέχρι τον θάνατο. Το προληπτικό μέτρο της καραντίνας αποδείχτηκε αποτελεσματικό, αν και, τελικά, η επιδημία εξολόθρευσε τότε, από το 1348 μέχρι το 1359, το 30% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, δηλαδή γύρω στα 25 εκατομμύρια άτομα – ενδεικτικά, στη Φλωρεντία πέθαναν από πανούκλα τα τέσσερα πέμπτα του πληθυσμού της. Συνολικά, η πανώλης σκότωσε γύρω στα 100 εκατομμύρια ανθρώπους σε Ευρώπη και Ασία, μειώνοντας τον παγκόσμιο πληθυσμό από 450 σε 350 εκατομμύρια άτομα...

Ωστόσο ο προληπτικός αποκλεισμός, η καραντίνα, είναι ένα πολύ παλιό μέτρο προφύλαξης των κοινωνιών από λοιμώδεις νόσους, όπως ας πούμε η λέπρα. Η πρώτη καταγραφή είναι στο Λευιτικόν, το τρίτο βιβλίο της Πεντατεύχου της Παλιάς Διαθήκης, που γράφτηκε περί τον 7ο π.Χ. αιώνα. Στο κεφάλαιο 13, λέει: «Αν κάποιος παρουσιάσει στο δέρμα του ένα πρήξιμο, εξάνθημα ή κηλίδα, που μπορεί να εξελιχθεί σε πληγή λέπρας, αυτός πρέπει να οδηγηθεί στον Ααρών, τον ιερέα, ή σ’ έναν από τους γιους του, τους ιερείς.... Αν όμως η κηλίδα είναι άσπρη, η επιφάνειά της δεν είναι βαθύτερη από το γύρω δέρμα και οι τρίχες δεν έχουν ασπρίσει, τότε ο ιερέας πρέπει να απομονώσει τον άρρωστο για εφτά μέρες».

Η αναγκαστική νοσηλεία ασθενών σε κλειστό νοσοκομείο εφαρμόστηκε πρώτα από τους Αραβες. Στις αρχές του 8ου αιώνα ο Αραβας χαλίφης Αλ Γουαλίντ Ι έχτισε νοσοκομείο στη Δαμασκό, δίνοντας αυστηρή διαταγή να απομονώνονται οι ασθενείς με λέπρα. Αυτή η πρακτική, της καραντίνας των λεπρών, της απομόνωσής τους από τους άλλους ασθενείς, διήρκεσε μέχρι το 1431, όταν οι Οθωμανοί έχτισαν ένα ειδικό λεπροκομείο στο Εντιρνέ, δηλαδή την Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης. Λίγο νωρίτερα, το 1403, οι Βενετσιάνοι έχτισαν το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο, όπου νοσηλεύονταν υποχρεωτικά οι ασθενείς από λοιμώδεις νόσους, όπως η πανούκλα και η λέπρα. Αυτό χτίστηκε σε ένα από τα νησάκια της Βενετίας, και, σύμφωνα με το Μείζον Ελληνικό Λεξικό ονομάστηκε «λαζαρέτο» (lazareto), μια παραφθορά του «nazareto», που προήλθε από την εκκλησία Santa Maria di Nazaret που συντηρούσε το νοσοκομείο, με επίδραση του ιταλικού «lazzaro», που σημαίνει λεπρός.

Από τότε και μετά, μέχρι τις μέρες μας και τη μαζική καραντίνα μεγάλων περιοχών, όπως συμβαίνει τώρα στην Κίνα και στην Ιταλία, πολλές φορές εφαρμόστηκε μια μορφή καραντίνας, που ονομάστηκε «cordon sanitaire», δηλαδή «υγιειονομική ζώνη» σε ελεύθερη απόδοση. Μιλάμε για αποκλεισμό ολόκληρων πόλεων ή περιοχών, ακριβώς για τον φόβο εξάπλωσης κάποιας κολλητικής ασθένειας που ενδημούσε σ’ αυτές. Πολλές φορές εφαρμόστηκε αυτή η υγιειονομική ζώνη. Παραδειγματικά: το 1666 αποκλείστηκε για 14 μήνες ένα αγγλικό χωριό, το Εϊγιαμ, καθώς είχε ξεσπάσει σ’ αυτό βουβωνική πανώλης. Στις αρχές του 18ου αιώνα, πάλι για την πανούκλα, ένα cordon sanitaire είχε ζώσει τις γερμανικές πόλεις του Στράλσουντ και του Κένιγκσμπεργκ. Στα τέλη του ίδιου αιώνα η Μαρία Θηρεσία είχε χαράξει μια υγιειονομική ζώνη στα σύνορα Αυστρίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ούτως ώστε να μην περάσει η πανούκλα στα αυστριακά εδάφη. Το 1821, τη χρονιά της Ελληνικής Επανάστασης, ο δούκας του Ρισελιέ παρέταξε 30.000 Γάλλους στρατιώτες στα σύνορα Γαλλίας - Ισπανίας, στα Πυρηναία, υποτίθεται για να εμποδίσει την επιδημία κίτρινου πυρετού που είχε χτυπήσει τη Βαρκελώνη να περάσει στα γαλλικά εδάφη, αλλά στην πραγματικότητα για να εμποδίσει την εξάπλωση των φιλελεύθερων ισπανικών ιδεών, που απειλούσαν τη γαλλική μοναρχία...

Καμιά καραντίνα όμως, καμιά υγιειονομική ζώνη δεν μπορεί να εμποδίσει τη μετάδοση των ιδεών. Αυτό το φάντασμα, που έλεγε κι ο γερο-Κάρολος, ταξίδεψε αστραπιαία σ’ όλο τον κόσμο – κι είναι ακόμα εδώ.