O ψυχωσικός μετα-ιμπρεσιονιστής Βίνσεντ βαν Γκογκ

Στις 20 του περασμένου Ιανουαρίου το Μουσείο Βαν Γκογκ στο Αμστερνταμ και το Nasjo­nalmuseet στο Οσλο ανακοίνωσαν ότι το «Self-Portrait» (Αυτοπροσωπογραφία), 1889, στη συλλογή του νορβηγικού μουσείου είναι πραγματικά δημιουργημένη από τον Ολλανδό μάστερ Βίνσεντ βαν Γκογκ (1853-1890).

Η αυθεντικότητα του έργου είχε αμφισβητηθεί για κάποιο χρονικό διάστημα. Ενώ το Nasjonalmuseet αγόρασε το έργο το 1910, καθιστώντας το την πρώτη αυτοπροσωπογραφία του Βαν Γκογκ που εκτέθηκε σε δημόσια συλλογή, η αυθεντικότητά του αμφισβητήθηκε ανοιχτά από το 1970 και μετά.

Η διαδρομή της προέλευσής της ήταν ελλιπής και η δουλειά δεν θεωρήθηκε τυπική του σπουδαίου ζωγράφου όσον αφορά είτε το στυλ είτε τη χρήση του χρώματος. Οι εμπειρογνώμονες κατά την πάροδο των χρόνων δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν στην ακριβή ημερομηνία ούτε βέβαια στον τόπο δημιουργίας του.

Με πρόσθετη έρευνα από το 2006 το Nasjonalmuseet αποκάλυψε περισσότερα για την προέλευση του αυτοπροσωπογραφικού έργου, που αποδείχθηκε ότι ανήκε στον Joseph και τη Marie Ginoux στην Αρλ, που ήταν φίλοι του Βαν Γκογκ.

Το 2014, τέλος, το Nasjonal­museet κάλεσε τους ειδικούς από το Μουσείο Βαν Γκογκ να πραγματοποιήσουν μια ολοκληρωμένη μελέτη του έργου. Με βάση το στυλ, την τεχνική, το υλικό, την προέλευση και την ασυνήθιστη εικονογραφία, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι αμφιβολίες που διατυπώθηκαν προηγούμενα ήταν αβάσιμες.

Είναι αδιαμφισβήτητα έργο του Βαν Γκογκ και το ζωγράφισε ο ίδιος στα τέλη Αυγούστου 1889. Ο κάπως ασυνήθιστος τύπος καμβά, οι χρωστικές, η σκοτεινή παλέτα και το πινέλο είναι όλα σύμφωνα με την παραγωγή του ζωγράφου στα τέλη του καλοκαιριού και το φθινόπωρο του ίδιου έτους.

Είναι το μόνο έργο που μπορεί να συνδεθεί χωρίς αμφιβολία με την αυτοπροσωπογραφία που περιέγραψε ο Βίνσεντ σε επιστολή προς τον πολυαγαπημένο αδερφό του Τεό στις 20 Σεπτεμβρίου 1889 ως «μια απόπειρα όταν ήμουν άρρωστος».

Ο καλλιτέχνης χτυπήθηκε από ένα σοβαρό ψυχωσικό επεισόδιο στα μέσα Ιουλίου του 1889 που διήρκεσε ενάμισι μήνα, μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου. Εξακολουθούσε να «διαταράσσεται» στο τέλος της κρίσης, όπως έγραψε στις 22 Αυγούστου, αλλά παρόλα αυτά αισθάνθηκε ικανός να ζωγραφίσει ξανά.

Το έργο, λοιπόν, δημιουργήθηκε στο άσυλο της γαλλικής πόλης Σεν Ρεμί, λίγο μετά τις 22 Αυγούστου, και στις αρχές Σεπτεμβρίου ακολούθησαν οι δυο φημισμένες αυτοπροσωπογραφίες του 1889, που τώρα ανήκουν στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσινγκτον και στο Μουσείο Ορσέ του Παρισιού.

Σε αντίθεση με αυτά τα δυο έργα, η αυτοπροσωπογραφία του Nasjonalmuseet του Οσλο απεικονίζει κάποιον που είναι ψυχικά άρρωστος. Ο Βαν Γκογκ απεικόνισε τον εαυτό του με το κεφάλι του να κλίνει ελαφρώς και το σώμα του να στρέφεται κάπως μακριά από τον θεατή. Η δειλή, πλάγια ματιά του είναι εύκολα αναγνωρίσιμη και συχνά τη συναντάμε σε ασθενείς που πάσχουν από κατάθλιψη και ψύχωση. Η έκφραση στο πρόσωπό του είναι άψυχη και η εικόνα ως σύνολο κυριαρχείται από έναν καφέ-πράσινο, μειωμένο τόνο.

«Αν και ο Βαν Γκογκ φοβόταν να παραδεχτεί ότι ήταν σε παρόμοια κατάσταση με τους άλλους έγκλειστους στο άσυλο, μάλλον ζωγράφισε αυτό το πορτρέτο για να συμφιλιωθεί με αυτό που είδε στον καθρέφτη: ένα άτομο που δεν ήθελε να είναι, αλλά ήταν», λέει ο Louis van Tilborgh, ανώτερος ερευνητής στο Μουσείο Βαν Γκογκ και καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ. «Αυτή είναι και η πλευρά που κάνει το συγκεκριμένο έργο τόσο αξιοσημείωτο και μάλιστα θεραπευτικό. Είναι το μόνο που έχει δημιουργήσει ο Βαν Γκογκ ενώ πάσχει από ψύχωση», συνεχίζει.

Η αριστουργηματική αυτοπροσωπογραφία από χθες Παρασκευή 21 Φεβρουαρίου παρουσιάζεται σε μια υπέροχη έκθεση με τίτλο «In the Picture» στο πανέμορφο μουσείο της ολλανδικής πρωτεύουσας. Βρίσκεται σε πλήρη συνομιλία και αποκαλυπτικό διάλογο με 75 ακόμη αυτοπροσωπογραφίες και πορτρέτα, δικά του αλλά και άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών, όπως οι Εντβαρτ Μουνκ (1863-1944), Γκιστάβ Κουρμπέ (1819-1877), Φράνσις Μπέικον (1909-1992), Εμίλ Μπερνάρ (1868-1941), Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ (1856-1925 και η Φινλανδή Ελεν Σιέρφμπεκ (1862-1946). Επίσης παρουσιάζονται έργα σύγχρονων και μοντέρνων δημιουργών που εμπνέονται από τις αυτοπροσωπογραφίες του μεγάλου Ολλανδού μετα-ιμπρεσιονιστή, δείχνοντας την καταλυτική επίδρασή του στις γενιές που ακολουθούν.

Η έκθεση θα διαρκέσει όλη την άνοιξη και μέχρι τις 24 Μαΐου προσφέροντας στο κοινό μια πολύπλευρη και εμπεριστατωμένη ματιά στον πλούτο των αυτοπροσωπογραφιών, αλλά και των πορτρέτων που παράγουν ο ένας για τον άλλον οι καλλιτέχνες ή ακόμα και τα στούντιο-πορτρέτα των δημιουργών, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Τα βασικά θέματα που διερευνώνται επιτυχημένα είναι τα θέματα ταυτότητας, η εξονυχιστική ενδοσκόπηση και η οικοδόμηση της εικόνας του κάθε δημιουργού.

Αυτή η έκθεση ενώνει με σύμπνοια μεγάλα-βαριά ονόματα καλλιτεχνών με νέα πρόσωπα, όπου τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας πολλές φορές είναι θολά. Οι θεατές θα μπορέσουν να απολαύσουν με μια διαφορετική ματιά τους πίνακες, καθώς στις μεγάλες αίθουσες απεικονίζεται λεπτομερώς ο ρόλος και η σημασία του πορτρέτου των καλλιτεχνών, τότε και τώρα. Οι αυτοπροσωπογραφίες του μοναδικού Βίνσεντ και τα πορτρέτα του δημιουργημένα από τους φίλους του αποτελούν την καρδιά της έκθεσης, με κεντρικό ρόλο την αυτοπροσωπογραφία του «Bandaged Ear», (Αυτοπροσωπογραφία με δεμένο αυτί), 1889, δανεισμένη από την γκαλερί Courtauld του Λονδίνου.

Η φύση αρχίζει να ξυπνά και σε πολύ λίγο θα αρχίσουμε να βλέπουμε τα πρώτα ανοιξιάτικα σκιρτήματα στους βοτανικούς κήπους και στα πάρκα δίπλα στα κανάλια της όμορφης ολλανδικής πρωτεύουσας. Πρώιμα αχνά χρώματα στην καταχνιά του καταθλιπτικού βόρειου χειμώνα με τα βαριά μαύρα σύννεφα. Μια αχτίδα αισιοδοξίας για όλους τους μοναχικούς και δυστυχισμένους, για όλους εκείνους που βλέπουν τον κόσμο αλλιώς.

Οπως ο μοναδικός Βίνσεντ που ξόρκιζε καθημερινά μέσα από τους πίνακές του όλους τους φόβους και τις Ερινύες που τον καταδίωκαν προσπαθώντας να «μαλακώσει» τον πόνο μέσα του, να αποτυπώσει την αγωνία της ψυχής στα μάτια του, μέχρι να ξεχυθεί απελευθερωμένος πάνω από φυτείες και κίτρινα σταροχώραφα, σε μπλε υπέροχους ουρανούς, σε μυρωδάτα ανθισμένα περιβόλια, μέχρι να αποδράσει ο νους του για να περιπλανηθεί ψηλά στο άπειρο, όλες τις υπέροχες έναστρες νύχτες που με πάθος ζωγράφισε.

? «In the Picture» στο Van Gogh Museum, Αμστερνταμ, μέχρι 24 Μαΐου 2020