Ο πλανήτης μας κινδυνεύει, ας το συνειδητοποιήσουμε!

«Olafur Eliasson: In Real Life», στην Tate Modern του Λονδίνου

Η μεγάλη πινακοθήκη μοντέρνας τέχνης Tate Modern, στο Bankside, ακριβώς δίπλα στη ροή του Τάμεση στην πολυπολιτισμική βρετανική πρωτεύουσα, στεγάζεται από το 2000 σε ένα παλιό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που ανοικοδομήθηκε.

Το 2012 τα υπόγειά της ενώθηκαν αρμονικά με τα υπόγεια ενός γειτονικού παλιού κτιρίου στα νότια –ανήκε σε παλιά ναυτιλιακή εταιρεία–, που ήταν αποθηκευτικές δεξαμενές πετρελαίου, γνωστού σήμερα ως εικαστικού χώρου «The Tank», ενώ έμελλε το 2016, αφού κατασκευάστηκε ένα νέο οικοδόμημα, να γίνει η νέα επέκταση της πινακοθήκης που στεγάζει τις μόνιμες συλλογές.

Το υπέροχο 11 ορόφων νέο «Switch» κτίριο, αληθινό κόσμημα, δένει εξαιρετικά με το παλιότερο αλλά και με τον περιβάλλοντα χώρο στα ντοκ του ποταμού. Η παλιά τσιμινιέρα του εργοστασίου στέκει περήφανα και ενωτικά με το όλο σύνολο.

Θαύμα αρχιτεκτονικής και εικαστικής λειτουργικότητας, η Tate Modern με τα «ανακυκλώσιμα» κτίριά της συγκεντρώνει το απαύγασμα της πρωτοπορίας στη μοντέρνα και σύγχρονη τέχνη, πάντα θέτοντας προβληματισμούς και στόχους για το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Το 2018 ξεναγήθηκαν περισσότεροι από 5,8 εκατομμύρια επισκέπτες στις αίθουσες και γκαλερί της.

Ενα από τα αξιοθαύμαστα της πινακοθήκης είναι πως στο κέντρο και σε όλο το μήκος του παλιού εργοστάσιου ηλεκτρικής ενέργειας, εκτείνεται το «Turbine Hall», η αίθουσα που φιλοξενούσε τις τουρμπίνες ηλεκτροπαραγωγής.

Πρόκειται για έναν τεράστιο εσωτερικό στεγασμένο χώρο 6 ορόφων, έκτασης 3.400 τετραγωνικών μέτρων, που στα Επίπεδα 1 και 4 κόβεται από γέφυρες οι οποίες ενώνουν τα δύο κτίρια, το παλιό με το νέο.

Ο όμορφος αδιαίρετος χώρος από τη δυτική είσοδο είναι κεκλιμένος, σαν ράμπα, ενώ το ανατολικό επίπεδο άκρο του χρησιμοποιείται για να φιλοξενεί εξαιρετικά μεγάλα έργα τέχνης λόγω του ασυνήθιστου ύψους του. Κάθε χρόνο η Tate έχει καθιερώσει μεταξύ Οκτωβρίου και Μαρτίου η χαοτικά υπέροχη αίθουσα να χρησιμοποιείται ώστε να προβάλλονται μεγάλα ειδικά έργα σύγχρονων καλλιτεχνών.

Ηταν 2003 όταν ένας υπέρλαμπρος γιγαντιαίος ήλιος ανέτειλε στο τεράστιο «Turbine Hall» και πραγματικά έγινε σημείο αναφοράς στην παγκόσμια Ιστορία της Τέχνης.

Η αριστουργηματική σε έμπνευση, μεγαλειώδης εγκατάσταση «Weather Project» του Δανοϊσλανδού καλλιτέχνη Ολαφουρ Ελίασον (Olafur Eliasson, 1967) μάγεψε και αποτέλεσε ένα φωτεινό σημείο καμπής για τη σύγχρονη τέχνη, μετατρέποντας το εικονικό «Turbine Hall» από εικαστική αίθουσα σε κοινωνικό χώρο, όπου η γλυπτική συνδέθηκε με τη βιωματική εμπειρία και απολαμβάνεις τέχνη διαδραστικά με άλλους επισκέπτες.

Δύο εκατομμύρια άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι επισκέφτηκαν την εγκατάσταση και δέχθηκαν το ζεστό, γαλήνιο πορτοκαλί φως, δημιουργώντας κοινωνικούς δεσμούς.

Σκοπός του πρότζεκτ και του δημιουργού, όλοι να λούζονται και να απολαμβάνουν «τον ήλιο του», ενθαρρύνοντάς τους να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Συζητήσεις και προβληματισμοί για το μέλλον του πλανήτη, του κόσμου μας και του ανθρώπου στο άπειρο σύμπαν και το σχεδιαζόμενο μέλλον άνοιξαν δυναμικά.

Ομως στα τέλη του περασμένου χρόνου ο Ελίασον σε συνεργασία με την Tate χτύπησε ξανά την οικολογική συνείδηση των Λονδρέζων και όλων μας με το «Ice Watch» (2018).

Ο καλλιτέχνης «εγκατέλειψε» 24 μεγάλα κομμάτια πάγου που έβγαλε από τα παγωμένα νερά της Γριλανδίας -θραύσματα λιωμένων παγόβουνων- έξω από το μουσείο όπου έλιωσαν σταδιακά.

Αλλα έξι κομμάτια τοποθέτησε έξω από το κτίριο που στεγάζει τα γραφεία του Bloomberg λίγο μακρύτερα στο Σίτι. Στόχος του, να ευαισθητοποιήσει και να δημιουργήσει συναισθήματα στους διερχόμενους, αλλά και να τους ενθαρρύνει να δράσουν ώστε να πιέσουν κυβερνήσεις και μεγάλες επιχειρήσεις για την αλλαγή του κλίματος και την υπερθέρμανση του πλανήτη μας.

Φέτος ο Ελίασον επέστρεψε στην Tate για να αποκαλύψει στο κοινό το έργο τριών δεκαετιών της ζωής του.

Με τίτλο «Olafur Eliasson: In Real Life» η μεγάλη αναδρομική έκθεσή του με 40 έργα που περιλαμβάνουν μεγάλες μαγευτικές εγκαταστάσεις, γλυπτά, ζωγραφικές, σχέδια και φωτογραφίες, μας επαναφέρει στη ζοφερή πραγματικότητα.

Οι δημιουργίες του -ορισμένες εκ των οποίων δημιουργήθηκαν ειδικά για την έκθεση- καταγράφουν βιωματικά και δραματικά τις αλληλεπιδράσεις του ανθρώπου με τη φύση και την κοινωνία που συνεχίζουν να οδηγούν στην ανθρωπογενή αλλαγή του παγκόσμιου κλίματος.

Σκοπός του καλλιτέχνη και οικολόγου ακτιβιστή, να ευαισθητοποιηθούμε σε θέματα περιβάλλοντος, αρχιτεκτονικής, ενέργειας, καθώς και μετανάστευσης.

Για πρώτη φορά το βρετανικό κοινό ανακαλύπτει όλο το φάσμα της πρακτικής του. Στην πραγματικότητα ο Ελίασον προσφέρει αναρίθμητες εμπειρίες και δείχνει πώς ως καλλιτέχνης μπορεί με τα έργα του να μας οδηγεί να αντιλαμβανόμαστε όλα τα περιβαλλοντικά επίκαιρα θέματα που προβληματίζουν σήμερα και καταστρέφουν το μέλλον του πλανήτη και του κόσμου μας.

Ο Eλίασον πέρασε αρκετό χρόνο στην Ισλανδία ως παιδί και φυσικά φαινόμενα όπως το νερό, το φως και η ομίχλη υπάρχουν ως βασικοί τομείς έρευνας στο έργο του.

Στον εξωτερικό χώρο της Tate οι επισκέπτες συναντώνται στην αρχή με το «Waterfall» (2019) - μια νέα δραματική εγκατάσταση με ύψος πάνω από 11 μέτρα.

Ο καταρράκτης είναι χαρακτηριστικό έργο της συγχώνευσης της φύσης με την τεχνολογία και καταδεικνύει τη συνεχή έρευνα του καλλιτέχνη για το πώς σκεφτόμαστε και ανταποκρινόμαστε στο περιβάλλον μας.

Το γλυπτό αποτελεί συνέχεια της σειράς του «Waterfall», που έχει φιλοξενηθεί σε πόλεις σε όλο τον κόσμο, όπως το Σίδνεϊ (1998), η Νέα Υόρκη (2008), το Σάο Πάολο (2011) και οι Βερσαλίες.

Πάντα με το μυαλό στα προβλήματα της φύσης και των ανθρώπινων σχέσεων στις εσωτερικές γκαλερί συναντάμε υπέροχες εγκαταστάσεις του που παίζουν με τις αντανακλάσεις, τις αναστροφές, τις μετα-εικόνες και τα μεταβαλλόμενα χρώματα, για να αμφισβητήσουν τον τρόπο πλοήγησης αλλά και αντίληψης των περιβαλλόντων μας.

Καθώς οι επισκέπτες περνούν μπροστά από τα λαμπρά φώτα τού «Your uncertain shadow (colour)» (2010), απροσδόκητα πολύχρωμες σκιές αποτυπώνονται στον τοίχο μπροστά τους, ενώ τα κίτρινα φώτα μονοφωνικής συχνότητας που χρησιμοποιούνται στο «Room for one color» (1997), μειώνουν τη χρωματική αντίληψη των θεατών σε αποχρώσεις μόνο του κίτρινου και μαύρου.

Συναντάμε μια επιλογή από τα καλειδοσκοπικά γλυπτά του καλλιτέχνη, συμπεριλαμβανομένων του «Your spiral view» (2002) και του νεοδημιουργημένου «Your planetary window» (2019), που παίζουν με το φως και τον χώρο για να παραγάγουν οπτικές ψευδαισθήσεις ενθαρρύνοντας τους επισκέπτες να δουν το περιβάλλον τους με νέους τρόπους.

Η έκθεση διερευνά τη γεωμετρία ως ένα σημαντικό θέμα που συνεχίζει να χαρακτηρίζει την πρακτική του Ελίασον μέχρι σήμερα, όπως το σωματίδιο «Stardust» 2014, το οποίο δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας σύνθετα σχήματα αλληλοσύνδεσης και κρυσταλλικές δομές.

Ενα σημείο όπου πρέπει να εστιάσουμε είναι το εκτεταμένο «Model room» (2003), το οποίο συγκεντρώνει περίπου 450 μοντέλα, πρωτότυπα και γεωμετρικές μελέτες διαφόρων μεγεθών που καταγράφουν τη συνεργασία του Ελίασον με την ομάδα από το στούντιό του και κυρίως τον Ισλανδό καλλιτέχνη, μαθηματικό και αρχιτέκτονα Einar Thorsteinn (1942-2015).

Οι θεατές θα βρουν και θα αγγίξουν τον υπέροχο τοίχο «Moss» (1994), θα απολαύσουν με όλες τις αισθήσεις τους το φυσικό φαινόμενο της δημιουργίας ουράνιου τόξου στην εγκατάσταση «Beauty» (1993) και θα περπατήσουν σε μια εσωτερική διαδρομή μέσα από έναν διάδρομο 39 μέτρων σε χώρο γεμάτο πυκνή ομίχλη στο «Din blinde passager (Your blind passenger)» (2010).

Επίσης εκτίθεται μια μεγάλη σειρά φωτογραφιών που δείχνουν τις σημαντικές διαφορές στο τοπίο, τη φύση και τους παγετώνες στην Ισλανδία τα τελευταία 20 χρόνια.

Η έκθεση κορυφώνεται με έναν χώρο που ονομάζεται The Expanded Studio και διερευνά τη βαθιά αφοσίωση του Ελίασον σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα.

Περιλαμβάνονται έργα όπως το «Little sun», που ξεκίνησε για πρώτη φορά στην Tate το 2012 και παρέχει φωτοβολταϊκούς λαμπτήρες και φορτιστές σε κοινότητες χωρίς πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια.

Επίσης το «Green light», ένα καλλιτεχνικό εργαστήριο στο οποίο οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες, με τους πολίτες της χώρας, δημιούργησαν μαζί λαμπτήρες πράσινης ενέργειας και συμμετείχαν σε εκπαιδευτικά προγράμματα μάθησης.

Οι θεατές καθημερινά παίρνουν μέρος σε δραστηριότητες και καλούνται να συμμετάσχουν συνεχώς σε πρότζεκτ για να έχουν καθαρή οπτική για το πώς λειτουργεί διαδραστικά και συμμετοχικά το Studio Olafur Eliasson.

Επίσης κατά τη διάρκεια της έκθεσης η ομάδα κουζίνας του Studio Eliasson δημιούργησε ένα ειδικό μενού και πρόγραμμα εκδηλώσεων για το Terrace Bar της Tate Modern -διακοσμημένο από έργα τέχνης και λάμπες που σχεδιάστηκαν από τον Ελίασον- με βάση το βιολογικό, χορτοφαγικό μενού που σερβίρεται στο στούντιο του δημιουργού στο Βερολίνο.

Ολοι καλούνται να τρώνε μαζί σε οικογενειακό στιλ, γύρω από μεγάλα τραπέζια παρόμοια με αυτά στο στούντιό του.

Σε χρόνους παγκοσμιοποίησης και σε συνθήκες ολοκληρωτικού καπιταλισμού η δυναμική φωνή του Ολαφουρ Ελίασον ξυπνά τις ευαισθησίες, αλλά και αφυπνίζει την οικολογική συνείδησή μας. Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι υπόθεση όλων μας, με δράσεις, αντιδράσεις και γνώμονα πως ο εύθραυστος κόσμο μας με τις λεπτές ισορροπίες βρίσκεται στον χρόνο μηδέν.

Είναι ανάγκη λοιπόν για αλλαγές, ώστε να δημιουργηθεί ένα κίνημα προστασίας της φύσης μέσα από την οικολογία, τη συνεργασία όλων και την αλληλεγγύη των λαών.

Olafur Eliasson: In Real Life», στην Tate Modern του Λονδίνου. Μέχρι 5 Ιανουαρίου 2020 (https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/exhibition/olafur-eliasson)