Πιθανότατα θεωρούμε τις μπανάνες κάτι δεδομένο. Ομως, στην πραγματικότητα κινδυνεύουν να εξαφανιστούν.
Οι μπανάνες είναι ένα από τα παλαιότερα γνωστά καλλιεργούμενα φυτά, αλλά στις Ηνωμένες Πολιτείες καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1880 από επιχειρηματίες που τις έφεραν από φυτείες στην Τζαμάικα.
Αυτό το νέο φρούτο ήταν περίεργο, αρχικά είχε σπόρους και μπορούσε να αναπτυχθεί μόνο σε πολύ συγκεκριμένα τροπικά κλίματα.
Για χρόνια, ο καρπός ήταν ένα αναξιόπιστο προϊόν λόγω της σύντομης περιόδου ωρίμανσής του. Οι καταιγίδες στη θάλασσα ή οι καθυστερημένες αμαξοστοιχίες είχαν καταστροφικές επιπτώσεις στους πρώτους πωλητές μπανάνας που συχνά άνοιγαν ναυτιλιακά κιβώτια γεμάτα σάπιους καρπούς που δεν μπορούσαν να πωληθούν.
Αλλά καθώς η πρόοδος στις μεταφορές και την ψύξη ελάττωσε τον χρόνο που χρειαζόταν για να φτάσουν οι μπανάνες στην αγορά, οι μπανάνες απέκτησαν δημοτικότητα, μπήκαν στα σουπερμάρκετ και έγιναν ο καρπός για όλη την οικογένεια.
Ωστόσο, η μπανάνα που έτρωγαν οι άνθρωποι στις αρχές του 20ού αιώνα δεν ήταν αυτή που γνωρίζουμε σήμερα. Υπάρχουν εκατοντάδες βρώσιμες ποικιλίες μπανάνας, αλλά για την τυποποίηση της παραγωγής οι εταιρείες μπανάνας επέλεξαν έναν μόνο τύπο για να καλλιεργήσουν: την ποικιλία Gros Michel, μια μεγάλη, γευστική μπανάνα. Η καλλιέργεια της Gros Michel πήγε καλά μέχρι τη δεκαετία του 1950.
Στη συνέχεια, όμως, ένας μύκητας γνωστός ως Fusarium wilt ή νόσος του Παναμά μόλυνε γρήγορα ολόκληρες φυτείες και προκάλεσε την παγκόσμια κατάρρευση του εμπορίου μπανάνας.
Η βιομηχανία βρήκε γρήγορα μια αντικαταστάτρια ποικιλία μπανάνας ανθεκτική στη νόσο του Παναμά, που ονομάζεται Cavendish. Αλλά ενώ οι νέες αυτές μπανάνες χόρταιναν μια ολοένα και αυξανόμενη όρεξη της Δύσης γι’ αυτόν τον καρπό, η Cavendish υπέφερε από το ίδιο ελάττωμα που κατέστρεψε την Gros Michel, που δεν ήταν άλλο από τη μονοκαλλιέργεια.
Οταν ένας πληθυσμός στερείται γενετική ποικιλομορφία, τα μέλη του έχουν αυξημένο κίνδυνο υποτροπής σε ασθένειες.
Η γενετική μετάλλαξη και η μεταβολή δίνουν σε μερικά άτομα την ευκαιρία να αναπτύξουν ανοσία σε παράσιτα ή ασθένειες. Με τις μπανάνες αυτό είναι βασικά αδύνατο, επειδή δεν υπάρχει γενετική διαφορά μεταξύ τους.
Οι μπανάνες που καλλιεργούνται είναι άγονες και παράγονται μέσω κλωνοποίησης. Τα «μωρά» φυτά μπανάνας φυτρώνουν από τη βάση των ενήλικων φυτών ως μικρογραφία τους.
Το πεπρωμένο ενός φρούτου σε καθεστώς μονοκαλλιέργειας είναι άκρως επικίνδυνο και είναι μόνο θέμα χρόνου κάποιο έντομο ή μύκητες να το πλήξουν.
Και πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι οι μπανάνες που γνωρίζουμε θα πληγούν πολύ σύντομα. Ηδη οι φυτείες στην Ασία, την Αφρική και αλλού εξαλείφονται από ένα νέο στέλεχος της νόσου του Παναμά που είναι γνωστό και ως «Tropical Race 4».
Η ασθένεια είναι εξαιρετικά μεταδοτική και νωρίτερα φέτος επιβεβαιώθηκαν και άλλες περιπτώσεις του TR4 στην Αυστραλία.
Και σε αντίθεση με τη δεκαετία του 1950, δεν υπάρχει κανένας διάδοχος, καμία ποικιλία μπανάνας που να ανταποκρίνεται στη γεύση, τη δυνατότητα μεταφοράς και την ικανότητα να αναπτύσσεται στη μονοκαλλιέργεια. Χωρίς μια ποικιλία που θα πάρει τη θέση της, η μπανάνα όπως τη γνωρίζουμε θα μπορούσε να καταστεί εμπορικά ασταθής.
Γενικότερο πρόβλημα
Το τρομακτικό είναι ότι το πρόβλημα αυτό δεν περιορίζεται στις μπανάνες. Η εστίασή μας στην ομοιογενή καλλιέργεια τροφίμων σε τμήματα γης, σαν να είναι γιγαντιαία εργοστάσια υπαίθριας παραγωγής, θεωρείται μια φυσική διαδικασία, αλλά με τη φύση να έχει βγει από την εξίσωση.
Και ενώ υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν και αρέσκονται στη δύναμη της τεχνολογίας για την παραγωγή των τροφίμων, ίσως είναι καιρός να αρχίσουμε να αμφισβητούμε την υπόθεση ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος να τροφοδοτηθεί ο κόσμος.
Ωστόσο, οι μεγάλες εταιρείες που κατέχουν τις φυτείες οι οποίες παράγουν μπανάνες δεν εξετάζουν νέα συστήματα, όπως τη συγκαλλιέργεια, τις βιολογικές μεθόδους ή την αγροδασοπονία.
Οι ίδιες οικονομίες κλίμακας που προωθούν τη μονοκαλλιέργεια διακρίνονται για την εργασιακή εκμετάλλευση, την περιβαλλοντική υποβάθμιση και τις υπερβολικές ποσότητες φυτοφαρμάκων.
Είναι ενδεικτικό ότι στις φυτείες στην Κόστα Ρίκα, αρκετές οικογένειες δεν έχουν παιδιά, καθώς πολλές χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται ιστορικά στη βιομηχανία μπανάνας πιστεύεται ότι προκαλούν στειρότητα στους άνδρες.
Εν τούτοις, υπάρχουν παραγωγοί μπανάνας σε ολόκληρο τον κόσμο που καλλιεργούν εναλλακτικές και νόστιμες ποικιλίες, που παράγουν αποξηραμένες μπανάνες και πουρέ από μπανάνες.
Πολλοί από αυτούς τους μικρότερους παραγωγούς καλλιεργούν με αειφόρους τρόπους, καταβάλλουν δίκαιους μισθούς και προστατεύουν το περιβάλλον χρησιμοποιώντας λίγα ή καθόλου αγροχημικά προϊόντα.
Ο μεγαλύτερος φραγμός τους στην αγορά είναι ότι δεν μπορούν να ανταγωνιστούν με γίγαντες όπως η ελβετικής ιδιοκτησίας Chiquita και η αμερικανικής ιδιοκτησίας Dole.
Εάν ως καταναλωτές προσαρμόσουμε τις προσδοκίες μας και απαιτήσουμε διαφορετικά προϊόντα και ποικιλίες μπανάνας, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερες γεωργικές πρακτικές σε ολόκληρο τον κλάδο και να δημιουργήσει ένα πιο ασφαλές μέλλον για τα τρόφιμα.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας