Νικαράγουα, Tα συντρίμμια μιας επανάστασης

Κυριακή αργά το βράδυ φτάσαμε στην Μανάγουα. Ταξιδεύαμε από τις 6 το πρωί: με λάντσα από την Λιμνοθάλασσα των Μαργαριταριών μέχρι τα Μπλούφιλντς, με το παμπάλαιο, ίσως πάνω από 50 ετών, αλλά άνετο και καλοσυντηρημένο λεωφορείο στην συνέχεια.

Το επόμενο πρωί  ξεκινήσαμε την περιήγηση μας στην πόλη με την επίσκεψη στο Παλάτι του Πολιτισμού. Έτσι λέγεται σήμερα το Εθνικό Παλάτι, το κτήριο το οποίο, το μεσημέρι της Τρίτης 22 Αυγούστου του 1978, κατέλαβαν αιφνιδιαστικά 25 αντάρτες Σαντινίστας. Συνέλαβαν ομήρους 3.000 άτομα μεταξύ των οποίων δεκάδες βουλευτές, τον αντιπρόεδρο της "βουλής", τον υπουργό Εσωτερικών, μέλη της οικογένειας του δικτάτορα Σομόσα κ.α. Δύο μέρες μετά, αφού πολλά από τα αιτήματά τους έγιναν δεκτά, οι αντάρτες αναχώρησαν αεροπορικώς. Χιλιάδες άνθρωποι είχαν συγκεντρωθεί κατά μήκος των δρόμων που ακολούθησε η αυτοκινητοπομπή με την οποία έφτασαν στο αεροδρόμιο και τους επευφημούσαν με ενθουσιασμό.

Επρόκειτο για το σημείο καμπής. Ο ένοπλος αγώνας που διεξήγαγαν οι Σαντινίστας κλιμακώθηκε σε γενικευμένο λαϊκό πόλεμο, σε επανάσταση, μια από τις πιο σημαντικές του β' μισού του 20ου αιώνα. Σε λιγότερο από ένα χρόνο μετά, στις19 Ιουλίου 1979, οι Σαντινίστας έμπαιναν θριαμβευτές στην πρωτεύουσα. Επικεφαλής των ανταρτών κατά την επίθεση στο Εθνικό Παλάτι, ήταν ο Εδέν Παστόρα, ο Ούγκο Τόρες Χιμένες και η Ντόρα Μαρία Τέγιες.

 Ο Παστόρα πήρε τα όπλα εναντίον των Σαντινίστας το 1982, κατηγορώντας τους πως είχαν δρομολογήσει την εφαρμογή του κοινωνικοπολιτικού μοντέλου της ΕΣΣΔ και της Κούβας. Επιχειρούσε εναντίον της επανάστασης από τα νότια, ενώ οι οπαδοί του  Σομόσα επιτίθονταν από τα βόρεια. Το 2007, όταν οι Σαντινίστας ανέκτησαν την εξουσία, ο Ορτέγα  τον δέχθηκε ξανά στις τάξεις του FSLN. Το 2018 πήρε μέρος στην αιματηρή καταστολή της λαϊκής εξέγερσης στο πλευρό του Ορτέγα. Λέγεται μάλιστα πως ήταν ο αρχηγός των παραστρατιωτικών, που κινητοποίησε το FSLN εναντίον των εξεγερμένων.

Ο Ούγκο Τόρες και η Τέγιες αποσχίστηκαν το 1995 από το FSLN και ίδρυσαν, μαζί με άλλα στελέχη των Σαντινίστας, το  Movimiento Renovador Sandinista (MRS, οι Ανανεωτές ). Υποστήριξαν την λαϊκή εξέγερση του 2018, υιοθετώντας την γραμμή της μη βίαιης αντίστασης. Συνελήφθησαν στις 13 Ιουνίου 2021 με την κατηγορία της «συνωμοσίας για την υπονόμευση της εθνικής ακεραιότητας» και κλείστηκαν στην φοβερή φυλακή  Ελ Τσιπότε, στην οποία κρατούνται οι αντίπαλοι του καθεστώτος.

Ο Ούγκο Τόρες πέθανε στην φυλακή στις 12 Φεβρουαρίου 2022, υφιστάμενος σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες κράτησης παρά την προχωρημένη ηλικία του και την κακή κατάσταση της υγείας του. Και όμως, στις 27 Δεκεμβρίου 1974, ο Ούγκο Τόρες είχε ηγηθεί μιας τολμηρής επιχείρησης, κατά την οποία συνέλαβε ομήρους πολλά μέλη της κυβέρνησης Σομόσα,  που ανταλλάχθηκαν με τον Ορτέγα και άλλους κρατούμενους της δικτατορίας. Τις συνθήκες θανάτου του Ούγκο Τόρες κατάγγειλε και ο αδελφός του Ορτέγα Ουμπέρτο, ο οποίος υπήρξε επίσης κορυφαίο στέλεχος των Σαντινίστας (με την σειρά του, ο Ουμπέρτο Ορτέγα αποκηρύχθηκε από την σημερινή ηγεσία ως προδότης).

Η Τέγιες κρατήθηκε για πολλούς μήνες στην απομόνωση. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση οκτώ ετών. Αρχές του 2023, μετά από απεργία πείνας και αφού έμεινε φυλακισμένη 605 μέρες, απελάθηκε μαζί με 222 ακόμη πολιτικούς κρατούμενους. Σε όλους αφαιρέθηκε η νικουαραγουανή υπηκοότητα.

Το Παλάτι του Πολιτισμού (το πρώην Εθνικό Παλάτι) σήμερα στεγάζει το Εθνικό Μουσείο Ντιοκλεσιάνο Τσάβες, πήρε το όνομα του από τον σπουδαίο φυσιοδίφη Diocleciano Cháves, 1844-1936. Φιλοξενεί μεταξύ άλλων μια σπουδαία συλλογή έργων προκολομβιανής τέχνης, στα οποία είναι έκδηλη η επίδραση των πολιτισμών του Κεντρικού Μεξικού, και ένα μεγάλο αριθμό ζωγραφικών πινάκων υψηλής καλλιτεχνικής αξίας.

Θαυμάζαμε τα εκθέματα αν και όχι απερίσπαστοι. Η φαντασία μας έτρεχε στον χρόνο, σε αυτές τις αίθουσες, στα ίδια αίθρια, μισό σχεδόν αιώνα πριν. Λες και συνέβαινε τώρα ή σαν να ήμασταν και εμείς τότε εκεί. Μας συνέπαιρναν κραυγές, κρότοι από πυροβολισμούς, η μυρωδιά της πυρίτιδας, η βοή από τις αντιδράσεις του πλήθους, φωνές που δίναν διαταγές, η αίσθηση του ιδρώτα που μουσκεύει τα ρούχα, πρόσωπα με έκφραση αγωνίας, άντρες και γυναίκες σε έκσταση, κρατώντας απόσταση από τον χώρο, τον χρόνο και τα ατομικά ένστικτα επιβίωσης, λόγια που προσπαθούσαν να εμπνεύσουν κουράγιο ή να διασκεδάσουν τον φόβο, παθιασμένες ομιλίες ακόμα και μεγαλοστομίες που όμως ακούγονται σαν συνηθισμένες καθημερινές κουβέντες. Αισθανόμασταν μια ελαφριά ζαλάδα όταν τελικά βγήκαμε  έξω στην πλατεία. Στο πλάι υψωνόταν ο μισοερειπωμένος ο παλιός καθεδρικός της Μανάγουα, ο οποίος υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τον σεισμό του 1972 και από τότε ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε. 

Συνεχίσαμε με τα πόδια προς την Ακτή Σαλβαντόρ Αλιέντε με τα ακριβά εστιατόρια και τα άλλα καταστήματα αναψυχής, η οποία βρίσκεται στις όχθες της λίμνης Μανάγουα. Ο άνεμος φύσαγε δυνατά και τα νερά της λίμνης ήταν ταραγμένα, δεν υπήρχε πολύς κόσμος, λίγα μόνο ζευγαράκια περπατούσαν στην παραλία.

  Ανεβήκαμε στον λόφο, που μαζί με την μικρή ηφαιστειογενή λίμνη Τισκάπα σχηματίζει το ομώνυμο πάρκο στην καρδιά της πόλης. Πάνω στον λόφο, δίπλα στις σημαίες της Νικαράγουα και του FSLN, δεσπόζει μια φιγούρα του Αουγούστο Σέσαρ Σαντίνο, σε μαύρο χρώμα, κατασκευασμένη από μέταλλο και ύψους πολλών μέτρων, ορατή σε ένα μεγάλο μέρος της πόλης. Επί δικτατορίας των Σομόσα εδώ βρίσκονταν διοικητικό κέντρο και φυλακές για τους πολιτικούς κρατουμένους. Από ψηλά μπορέσαμε να απολαύσουμε την θέα της πόλης, η οποία πράγματι βρίσκεται μέσα στο πράσινο. Οι κάτοικοι της καυχιούνται πως η Μανάγουα  είναι η πιο πράσινη πόλη της Κεντρικής Αμερικής.

Όμως η κυβέρνηση, προχωρώντας σε μια αμφίβολη και δαπανηρή αισθητική παρέμβαση, έχει γεμίσει τους δρόμους και τα πάρκα με πολλές εκατοντάδες πανύψηλα χρωματιστά μεταλλικά δέντρα, το καθένα από τα οποία στοιχίζει 25.000 δολάρια. Κατά την διάρκεια της εξέγερσης του 2018, πολλά από αυτά τα δέντρα κόπηκαν με πριόνια και γκρεμίστηκαν από τους διαδηλωτές, καθώς θεωρούνται σύμβολα του καθεστώτος Ορτέγα. Επειδή οι κάτοικοι συνεχίζουν να τα βανδαλίζουν, έχει προσληφθεί ένας μεγάλος αριθμός φυλάκων για την προστασία τους.

Επισκεφτήκαμε την κεντρική αγορά, την Ρομπέρτο Ουέμπες, τον καινούργιο Καθεδρικό της Μανάγουα, το εθνικό στάδιο Ντένις Μαρτίνες, το οποίο κατασκευάστηκε με την χορηγία της Ταϊβάν ( αυτό θα πει πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική!!!) κ.λπ. Κλείσαμε την περιήγηση απολαμβάνοντας μια ζεστή σοκολάτα στο φημισμένο Fabrica Chocolates Momotombo.

Επιστρέφοντας από την Σάντα Μαρία ντε λος Άνχελες, την εκκλησία που είναι γνωστή και ως ο καθεδρικός των φτωχών, και την οποία δυστυχώς βρήκαμε κλειστή, περάσαμε μπροστά από το πανεπιστήμιο UNAN-Managua. Ο οδηγός του ταξί, μας έδειξε πού οι φοιτητές είχαν στήσει τα οδοφράγματα κατά την εξέγερση του 2018. Οι στρατιώτες έριξαν στο ψαχνό, στο στήθος και στο κεφάλι, μας είπε, και μας έδειξε τα σημάδια από τις σφαίρες στους τοίχους των κτηρίων των γύρω δρόμων. Οι φοιτητές, συνέχισε ο οδηγός, για να γλυτώσουν  κατέφυγαν σε μια γειτονική εκκλησία, οι στρατιώτες την παραβίασαν. Ο ιερέας που άνοιξε την πόρτα στους φοιτητές φυλακίστηκε. Το 2018, οι εκκλησίες έγιναν πολλές φορές καταφύγιο των διαδηλωτών, χωρίς όμως να αποτελούν πάντα ένα ασφαλές άσυλο, καθώς δεν γλύτωσαν από τις επιθέσεις των δυνάμεων καταστολής.

Το περιστατικό, στο οποίο αναφερόταν, συνέβη στις 13 Ιουλίου 2018. Οι φοιτητές, που είχαν κλειστεί μέσα στο πανεπιστήμιο, δέχθηκαν την επίθεση παρακρατικών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν εκτοξευτήρες χειροβομβίδων Μ-79, πολυβόλα ΡΚΜ, τουφέκια ΑΚ, αυτόματα πιστόλια, τουφέκια μεγάλου βεληνεκούς κ.λπ. Πολλοί κατέφυγαν στην γειτονική Εκκλησία του Θείου Ελέους, ενώ ο ιερέας του ναού Ραούλ Σαμόρα προσπάθησε να σώσει φοιτητές, που είχαν εγκλωβιστεί στα γειτονικά οδοφράγματα μαζεύοντας τους με ένα αυτοκίνητο. Αφού εκκαθάρισαν το πανεπιστήμιο οι παρακρατικοί εισέβαλαν στην εκκλησία. Δύο φοιτητές σκοτώθηκαν.

Η εξέγερση του 2018 ξεκίνησε τον Απρίλιο. Στις 7 του μήνα έγιναν διαδηλώσεις, λόγω της ανεπάρκειας την οποία έδειξε ο κρατικός μηχανισμός στην αντιμετώπιση των μεγάλων πυρκαγιών στην προστατευόμενη ζώνη Ίντιο Μαϊς. Στις 18 Απριλίου ξεκίνησαν μαζικές διαμαρτυρίες εναντίον της μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού συστήματος, που αποφάσισε η κυβέρνηση. Η εν λόγω μεταρρύθμιση προέβλεπε φορολόγηση 5% των συντάξεων και αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών σε εργαζόμενους (από 6,25% σε 7%) και εργοδότες (από 19% σε 21% και αργότερα σε 22,5%). Φιλοκυβερνητικές αντιδιαδηλώσεις και αστυνομική καταστολή απέτυχαν να αναχαιτίσουν το κίνημα, το οποίο απλώθηκε από πόλη σε πόλη και από πανεπιστήμιο σε πανεπιστήμιο σε όλη την χώρα.

Η κυβέρνηση, στις 24 Απριλίου, πήρε πίσω την μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος. Τις επόμενες μέρες θα απελευθερώσει 200 πολιτικούς κρατούμενους, ενώ θα παραιτηθεί και η αρχηγός της αστυνομίας. Όμως πλέον, οι εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές που πλημμύριζαν τους δρόμους δεν ζητούσαν τίποτα λιγότερο από την παραίτηση του Ορτέγα και της συζύγου του και τότε αντιπροέδρου της χώρας (πλέον συμπρόεδρος από φέτος τον Ιανουάριο), Ροσάριο Μουρίγιο, καθώς και πρόωρες εκλογές.  Το ζήτημα το οποίο έθεταν τώρα ήταν η δημοκρατία. Το σύνθημα που όλο και περισσότερο ακουγόταν στους δρόμους ήταν: «Ντανιέλ (Ορτέγα) και Σομόσα είναι το ίδιο πράγμα».

Ενώ οι βίαιες συγκρούσεις μαίνονταν, η κυβέρνηση εξάγγειλε μια διαδικασία διαλόγου, στην οποία ανέλαβε ρόλο μεσολαβητή η Επισκοπική Διάσκεψη της Νικαράγουα. Στον διάλογο θα εκπροσωπήσει τους εξεγερμένους φοιτητές το Πανεπιστημιακό Κίνημα της 19ης Απριλίου (MU19A). Μετά από πολλές αναβολές εξ αιτίας βίαιων επεισοδίων, που έθεταν εν αμφιβόλω την ειλικρίνεια των προθέσεων της κυβέρνησης, ο διάλογος ξεκίνησε στις 16 Μαΐου με 131 συμμετοχές. Σε μια εβδομάδα θα διακοπεί επ' αόριστον. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, η κυβέρνηση μέσω της αιματηρής βίας που άσκησαν αστυνομία, στρατός και παρακρατικοί, πέτυχε να ξαναπάρει τον έλεγχο της κατάστασης. Ωστόσο τον Σεπτέμβριο έγιναν  μερικές ακόμη μαζικές διαδηλώσεις.

Η εξέγερση συσπείρωσε εναντίον του Ορτέγα ένα μεγάλο και ετερόκλητο φάσμα πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων, τόσο από την δεξιά όσο και από την αριστερά, μερίδες των από τα κάτω και κομμάτια της αστικής τάξης. Έθεσε σε δοκιμασία ή και έσπασε την συμμαχία της κυβέρνησης Ορτέγα με τις εργοδοτικές οργανώσεις (την Cosep κ.α.) και την Καθολική Εκκλησία. Το καθεστώς, χάνοντας σημαντικά πολιτικοκοινωνικά του στηρίγματα, στη συνέχεια θα γίνει ακόμη πιο αυταρχικό.

Τις κινητοποιήσεις υποστήριξαν ένθερμα, όπως είπαμε, οι Ανανεωτές ( MRS ). Επίσης δύο ηγέτες των αγροτών: η Φρανσίσκα Ραμίρες Τόρες και ο Μεδάρντο Μαϊρένα Σεκέιρα οι οποίοι είχαν πρωτοστατήσει στις αντιδράσεις εναντίον της κατασκευής της διώρυγας Ειρηνικός- Ατλαντικός μέσω της λίμνης Νικαράγουα. Η κυβέρνηση Ορτέγα ισχυρίστηκε πως επρόκειτο για απόπειρα πραξικοπήματος, ενέργειες τρομοκρατών και άλλων εγκληματικών στοιχείων, ένα σχέδιο που καταστρώθηκε από ξένες δυνάμεις. Τονίζει ότι σκοτώθηκαν αρκετοί αστυνομικοί και Σαντινίστας. Όμως οι νεκροί της κυβερνητικής πλευράς κατά τις ταραχές ήταν 22 σε ένα σύνολο 355 ανθρώπων που έχασαν την ζωή τους. Η εξέγερση δίχασε την διεθνή αριστερά. Υπέρ της εκφράστηκαν οι Ζαπατίστας το Μεξικό, το βραζιλιάνικο κίνημα των Ακτημόνων Εργατών Γης (MST), ο (Ουρουγουανός πρώην πρόεδρος) Χοσέ «Πέπε» Μουχίκα, κ.α. Την εκδοχή του Ορτέγα υποστήριξαν η Κούβα, ο Μαδούρο και ο Μοράλες.

Μετά την καταστολή της εξέγερσης, πάνω από 70.000 Νικαραγουανοί διέφυγαν σε άλλες χώρες και ζήτησαν πολιτικό άσυλο. Ο Ερυθρός Σταυρός εκδιώχθηκε από την χώρα γιατί περιέθαλψε  τραυματίες διαδηλωτές, ενώ για τον ίδιο λόγο απολύθηκαν, σύμφωνα με τον Ιατρικό Σύλλογο της Νικαράγουα, 135 γιατροί.  Πολλές ΜΚΟ τέθηκαν εκτός νόμου, έγινε έφοδος στα γραφεία τους και δημεύτηκαν τα περιουσιακά τους στοιχεία. Μέχρι σήμερα το κράτος έχει απαγορεύσει την λειτουργία περίπου 5.600 ΜΚΟ.

Η κυβέρνηση έκλεισε τα ΜΜΕ που πρόσκεινται στην αντιπολίτευση. Ιστοσελίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί έπαψαν να λειτουργούν. Τα γραφεία τους, ο εξοπλισμός τους και τα άλλα περιουσιακά στοιχεία τους κατασχέθηκαν (σε μια περίπτωση πυρπολήθηκαν). Πολλοί δημοσιογράφοι συνελήφθησαν ή ξυλοκοπήθηκαν. Μεταξύ άλλων εκδιώχθηκε και το Al Jazeera.

Πολλές δεκάδες κληρικοί, όλων των βαθμίδων, συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν και πάνω από 100 απελάθηκαν από την χώρα. Πιο γνωστή είναι η περίπτωση του επισκόπου Ρολάντο  Άλβαρες, ο οποίος καταδικάστηκε σε 26 χρόνια φυλάκιση και τελικά απελάθηκε στο Βατικανό (η υπόθεση αυτή πυροδότησε την σύγκρουση ανάμεσα στον Ορτέγα και τον πρόεδρο της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα, σήμερα η Νικαράγουα και η Βραζιλία έχουν ουσιαστικά διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις).

Η κυβέρνηση έκλεισε επίσης μερικά από τα πιο γνωστά πανεπιστήμια (UCA, UPOLI) και τα ξανάνοιξε με εντελώς διαφορετικό νομικό και διοικητικό καθεστώς. Στις 7 Νοεμβρίου 2021 έγιναν γενικές εκλογές. Ο Ορτέγα εκλέχτηκε πρόεδρος με 74,87%. Οκτώ υποψήφιοι πρόεδροι συνελήφθησαν και απαγορεύτηκε η συμμετοχή τους στις εκλογές. Δεκάδες στελέχη της αντιπολίτευσης, μεταξύ αυτών ο Ούγκο Τόρες και η Ντόρα Μαρία Τέγιες, φυλακίστηκαν.

Συνεχίσαμε το ταξίδι μας ακολουθώντας την διαδρομή Μανάγουα, Γρανάδα, Εστελί, Λεόν. Τέλος αναχωρήσαμε δια θαλάσσης από το Ποτοσί, που βρίσκεται στον κόλπο Φονσέκα, για την Ουνιόν του Σαλβαδόρ. 

Η Γρανάδα και η Λεόν είναι οι δύο σημαντικές πόλεις της αποικιακής εποχής. Τον 19ο αιώνα, μετά την απελευθέρωση από τους Ισπανούς, η πολιτική ζωή της Νικαράγουας σημαδεύτηκε από την λυσσαλέα σύγκρουση ανάμεσα στους συντηρητικούς της Γρανάδας και τους φιλελεύθερους της Λεόν. Η Γρανάδα είναι κτισμένη στις όχθες της λίμνης Νικαράγουα. Τον 17ο αιώνα, λόγω της θέσης της και του πλούτου της, έγινε πολλές φορές λεία των πειρατών. Το 1856, ο Αμερικανός τυχοδιώκτης, μισθοφόρος και θιασώτης της δουλείας Γουίλιαμ Γουόκερ την κατέστρεψε σχεδόν εξ ολοκλήρου.

Φτάσαμε στην Γρανάδα νωρίς το πρωί, μας εντυπωσίασε η πανδαισία των χρωμάτων και οι τολμηροί συνδυασμοί τους στους τοίχους των σπιτιών. Ακόμη περισσότερο άξια θαυμασμού ήταν τα γεμάτα λουλούδια, φυτά και δέντρα αίθρια των παλιών αρχοντικών, τα οποία σήμερα είναι ως επί το πλείστον ξενοδοχεία, καφέ και εστιατόρια πολυτελείας.

Από τις πολλές εκκλησίες ξεχωρίσαμε την εκκλησία ντε λα Μερσέδ ( Iglesia de la Merced), της Γουαδαλούπε και προπάντων την εκκλησία και το μοναστήρι του Σαν Φρανσίσκο, όπου κήρυξε ο Βαρθολομαίος ντε λας Κάσας, ο οποίος υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των Ινδιάνων. Κάναμε μια μικρή εκδρομή με βάρκα στα νησάκια που βρίσκονται κοντά στην πόλη. Δημιουργήθηκαν από ηφαιστειακές εκρήξεις και είναι πολλές εκατοντάδες. Συναποτελούν ένα σημαντικό οικοσύστημα. Είδαμε τις επαύλεις τις οποίες έχουν κτίσει πάνω σε αυτά οι πλούσιοι ιδιοκτήτες τους, Νικαραγουανοί κι ξένοι. Πάντως την παλιά πόλη την κατοικούν κυρίως οι τουρίστες, μόνο στην αγορά, που είναι σε μια κάπως έκκεντρη θέση, μπορέσαμε να συναντήσουμε ντόπιους σε μεγάλους αριθμούς.

Κατά την διαδρομή από την Γρανάδα στο Εστελί, κάναμε πρώτα μια στάση στο χωριό Νικινοόμο για να επισκεφτούμε το σπίτι που μεγάλωσε ο Αουγούστο Σαντίνο (1895-1934), ο οποίος αντιμετώπισε νικηφόρα τους Αμερικανούς πεζοναύτες και δολοφονήθηκε από τον μετέπειτα δικτάτορα Σομόσα. Επρόκειτο για ένα μεγάλο και όμορφο αρχοντικό. Ο Σαντίνο ήταν νόθος γιός ευκατάστατου γαιοκτήμονα. Περάσαμε κάτω από το ηφαίστειο Μασάγια, απολαύσαμε την θέα της λίμνης Απόγιο και σταματήσαμε για φαγητό και ψώνια στην αγορά της πόλης Μασάγια.

Το απόγευμα φτάσαμε στο Εστελί. Τακτοποιηθήκαμε στο ξενοδοχείο μας, το οποίο ανήκει στο ίδρυμα Vinculos. Ξεναγηθήκαμε στις εγκαταστάσεις του ιδρύματος και ενημερωθήκαμε για την πρωτοποριακή δραστηριότητα του, που έχει σαν αντικείμενο την «προσωπική, διαπροσωπική και κοινοτική ανάπτυξη του παιδιού». To επόμενο πρωί επισκεφτήκαμε ένα καπνεργοστάσιο και είδαμε το πως κατασκευάζονται με τα χέρια τα περίφημα πούρα του Εστελί, τα οποία θεωρούνται καλύτερα και από αυτά της Κούβας. Η παραγωγή τους αποτελεί την κύρια οικονομική δραστηριότητα της πόλης. Προορίζονται σχεδόν αποκλειστικά για εξαγωγή, οι τιμές τους είναι πολύ ακριβές για τους ντόπιους. Στην συνέχεια περπατήσαμε στους γεμάτους από κόσμο δρόμους της πόλης, στο εμπορικό κέντρο και τις γειτονιές, με την συνοδεία ενός νεαρού καλλιτέχνη, που μας έδειξε πολλές δεκάδες γκράφιτι και τοιχογραφίες που κοσμούν τους τοίχους και τις μάντρες.

Η Λεόν, η «πρωτεύουσα της επανάστασης», όπως σωστά την αποκαλεί ένα σύνθημα στον τοίχο του Δημαρχείου της, ήταν ουσιαστικά ο τελευταίος σταθμός του ταξιδιού μας στην Νικαράγουα. Έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο και στην σαντινίστικη επανάσταση το 1978-79 και στην εξέγερση του 2018. Έχει να επιδείξει σπουδαίες εκκλησίες από την αποικιακή εποχή ή και μεταγενέστερες: ο Καθεδρικός όπου μεταξύ άλλων υπάρχουν οι τάφοι των μεγάλων ποιητών Ρουμπέν Νταρίο  και Αλφόνσο Κορτές, οι εκκλησίες Iglesia de la Recoleccion, Iglesia el Calvario, Iglesia la Merced κ.α. Ξεχωρήσαμε την μεγαλοπρεπή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή της Σουτιάμπα, η οποία κτίστηκε μεταξύ 1698- 1710, συνδυάζει το μπαρόκ με ινδιάνικες επιρροές και βρίσκεται σε μια γειτονιά σχετικά μακριά από το κέντρο, στην οποία κατοικούν πολλοί ιθαγενείς. 

Όμως η Λεόν δεν αποτέλεσε τυχαία το κέντρο του νικαραγουανού φιλελευθερισμού. Αν την ξεχωρίζει κάτι αυτό είναι προπάντων τα μουσεία της, μια απτή απόδειξη της ανάπτυξης ενός υψηλού επιπέδου αστικού πολιτισμού. Το μουσείο τέχνης του ιδρύματος Ortiz- Gurdián είναι ένα από τα πιο σημαντικά στην Κεντρική Αμερική τουλάχιστον όσο αφορά την ζωγραφική.

Πήραμε μέρος σε μια ομαδική εκδρομή στο ενεργό ηφαίστειο Σέρο Νέγρο και σκαρφαλώσαμε μέχρι τον κρατήρα του (η Νικαράγουα είναι γνωστή και ως η χώρα των λιμνών και των ηφαιστείων, χαρακτηρισμός βέβαια που ταιριάζει και σε άλλες χώρες της Κεντρικής Αμερικής). Εμείς είμασταν οι κατά πολύ μεγαλύτεροι, οι συνταξιδιώτες μας, κυρίως  κορίτσια, πολλές δεκάδες, το λεωφορείο ήταν γεμάτο, δεν πρέπει να ξεπέρναγαν τα 22 με 25 χρόνια.  Αμερικανίδες φοιτήτριες κάποιου κολεγίου; Όταν πήραμε το δρόμο της επιστροφής είχε νυχτώσει για τα καλά. Οι νεαροί Νικαραγουανοί συνοδοί μάς μοίρασαν ρούμι, ο οδηγός δυνάμωσε την μουσική και τα φωτορυθμικά με τα οποία ήταν εξοπλισμένη η καμπίνα του λεωφορείου άρχισαν να αναβοσβήνουν. Τα «μικρά», οι Νικαραγουανοί και οι Αμερικανίδες, χόρευαν ξέφρενα, ενώ το λεωφορείο χοροπηδούσε και αυτό πάνω στον γεμάτο λακκούβες χωματόδρομο. Λίγες ώρες αργότερα αναχωρήσαμε από το Ποτοσί για το Ελ Σαλβαντόρ.

Με την πρώτη ματιά, η κατάσταση της Νικαράγουα του Ορτέγα μοιάζει να είναι καλύτερη από αυτή της Βενεζουέλας του Μαδούρο. Π.χ. εδώ η στοιχειώδης εκπαίδευση, καλή ή κακή, συνεχίζει να υπάρχει και δεν συναντήσαμε ατέλειωτες ουρές στα βενζινάδικα. Οι δρόμοι, οι πλατείες και τα δημόσια κτίρια δεν είναι γεμάτα με τις γιγάντιες εικόνες του ηγέτη. Η παρουσία της αστυνομίας είναι πιο διακριτική και τα μπλόκα στους δρόμους σπανιότερα. Αν και βέβαια η καταστολή είναι πιο αποτελεσματική: Στην Βενεζουέλα, σχεδόν ο καθένας, μόλις του δοθεί η ευκαιρία, βρίζει τον Μαδούρο και διεκτραγωδεί την κατάσταση της χώρας του. Στην Νικαράγουα ο κόσμος είναι πολύ πιο φοβισμένος και επιφυλακτικός. Πρέπει να κερδίσεις πρώτα την εμπιστοσύνη κάποιου για να μπορέσεις να ανοίξεις πολιτική συζήτηση μαζί του.

Φαίνεται πως στην Νικαράγουα υπάρχει κάτι σαν το κοινωνικό συμβόλαιο, όπως το αντιλαμβάνεται ο Χομπς: Ο καθένας κοιτάει την δουλειά του, χωρίς να ανακατεύεται με την πολιτική, ενώ ο ηγέτης εξασφαλίζει τις συνθήκες για την ιδιωτική προκοπή του. Στην πραγματικότητα ούτε αυτό, που καμιά σχέση δεν έχει με τον σοσιαλισμό η με κάποιου είδους κοινωνικό μετασχηματισμό, ισχύει.

Αυτές τις μέρες η κυβέρνηση έδιωξε από την χώρα την αποστολή της FAO (Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ) και αποχώρησε από τον οργανισμό. Ο λόγος είναι η δημοσίευση από την FAO  μίας έκθεσης που ήταν πραγματικός καταπέλτης: Το 19,6% του πληθυσμού της Νικαράγουας (1.300.000 άνθρωποι) υποφέρει από πείνα. Ανάμεσα σε 33 χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, σύμφωνα πάντα με την FAO, η Νικαράγουα έχει τις ακριβότερες τιμές στα τρόφιμα και συγχρόνως τον χαμηλότερο κατώτερο μισθό. Η επαρκής και υγιεινή διατροφή στην Νικαράγουα στοιχίζει 4,61 δολάρια, στην Ονδούρα 4,37, στην Κόστα Ρίκα 4,29 και στην Γουατεμάλα 3,31. Το μέσο ελάχιστο εισόδημα είναι 142, 2 δολάρια στην Νικαράγουα (200 δολάρια σύμφωνα με τις δικές μας πληροφορίες), 541 στην Κόστα Ρίκα, 390 στην Ονδούρα και 390 στην Γουατεμάλα.

Η νικαραγουανή οικονομία στηρίζεται στον εξορυκτικό καπιταλισμό. Προσπαθεί να προσελκύσει ξένες επενδύσεις προβάλλοντας ως  συγκριτικό πλεονέκτημα το χαμηλό κόστος της εργατικής δύναμης. Πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν τα  εμβάσματα των τριών εκατομμυρίων  μεταναστών στις ΗΠΑ, την Κόστα Ρίκα, το Σαλβαντόρ κ.λπ. Σε προηγούμενο άρθρο μας (1) αναφερθήκαμε πιο αναλυτικά στον καπιταλιστικό χαρακτήρα της οικονομικής πολιτικής που εφάρμοσε το FSLN από το 2007 και μετά. Η υιοθέτηση της εν λόγω πολιτικής συνδέεται με κοινωνικές διεργασίες που συντελέστηκαν μέσα στην νικαραγουανή αριστερά. Ένα μέρος των Σαντινίστας, και ενώ η κοινωνική βάση του σαντινίστικου κινήματος έδινε μάχη εναντίον του νεοφιλελευθερισμού, επωφελήθηκε από τις ιδιωτικοποιήσεις στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Επίσης έβαλε χέρι στην περιουσία του FSLN. Έτσι, μέσω αυτής της υφαρπαγής δημοσίων πόρων που μετατράπηκαν σε ιδιωτικές περιουσίες, σχηματίστηκε μια νέα ελίτ γαιοκτημόνων και επιχειρηματιών, η οποία σταδιακά συγχωνεύτηκε με μερίδες της παλαιότερης αστικής τάξης (2). Με τούτα και με άλλα, σιγά- σιγά οι παλιές διαχωριστικές γραμμές ρευστοποιήθηκαν. Έγινε εύκολη και συνηθισμένη η αλλαγή στρατοπέδου και η συγκρότηση ετερόκλιτων συμμαχιών. Χωρίς πολλά- πολλά, οι χτεσινοί εχθροί μπορούσαν να γίνουν σύμμαχοι του σήμερα και αντίστροφα. Η προεδρική φατρία (η οικογένεια Ορτέγα) κινήθηκε ευέλικτα σε αυτό το τοπίο και πέτυχε να εδραιώσει την εξουσία της.  

Ο Ορλάντο Νούνιες, προεδρικός σύμβουλος για τις κοινωνικές υποθέσεις και ένας από τους λίγους Σαντινίστας με πρόσβαση στον κύκλο των Ορτέγα - Μουρίγιο (ο γιος του, Γιαλί Νούνιες Φουρνιέρ, σε δημοσιεύματα του τύπου κατηγορείται για σκάνδαλα, που αφορούν εργολαβίες της Δημαρχίας Μανάγουα ύψους 2,74 εκατομμυρίων δολαρίων), λέει: «Πώς θα μπορούσαμε να ανακτήσουμε και να εδραιώσουμε την εξουσία μας χωρίς αυτές τις συμφωνίες και τα σχέδια εξαγοράς ψήφων...Πώς μπορούν [τώρα πια] τα δεξιά κόμματα να κερδίσουν εκλογές, όταν η πλειοψηφία των ηγετών τους βρίσκονται...στο κοινοβούλιο ως βουλευτές των Σαντινίστας ή ως συγγενικά κόμματα; Δεν θέλουμε πλέον να χάσουμε την εξουσία από εκλογές» (3).

Τα οκτώ παιδιά του προεδρικού ζεύγους Ορτέγα- Μουρίγιο ελέγχουν μια ολόκληρη αυτοκρατορία ΜΜΕ. Ένα από αυτά, ο Λαουρεάνο Ορτέγα, φαίνεται πως προαλείφεται για διάδοχος του πατέρα του, καθώς ήδη τον αντικαθιστά σε προεδρικά καθήκοντα. Η Ντόρα Μαρία Τέγιες περιγράφει εύστοχα, σε πρόσφατη συνέντευξη της στην El País, τον χαρακτήρα αυτής της εξουσίας: «Πρεπει να θυμάστε πάντα ότι έχετε μια οικογενειακή δικτατορία. Δεν είναι ούτε κομματική δικτατορία, ούτε στρατιωτική δικτατορία αυστηρά. Είναι μια δικτατορία μιας οικογένειας, που ελέγχει τον μηχανισμό της εξουσίας. Βασίστηκαν στο δικαστικό σύστημα, την αστυνομία, τους δημόσιους υπαλλήλους, το ίδιο το Μέτωπο Σαντινίστας, τον στρατό... Για τον Ντανιέλ Ορτέγα και την Ροσάριο Μουρίγιο η μόνη τους ιδεολογία είναι η πολιτική εξουσία...Δεν είναι ούτε δεξιοί, ούτε αριστεροί, ούτε κεντρώοι, ούτε τίποτα...Η ιδεολογία τους είναι να διατηρήσουν την εξουσία» (4).

(1)  https://www.efsyn.gr/kosmos/latiniki-ameriki-karaibiki/463296_apo-ta-nisia-tis-limnis-nikaragoyas-stin-akti-ton

(2)  Crisis in Nicaragua: Is the Ortega- Murillo Government Leftist? William Robinson, nacla.org, 19/8/21

(3)  Derive repressive au Nicaragua, Bernard Duterme, Monde Diplomatique, Οκτώβριος 2018

(4)  Dora María Téllez: "Es el momento en que hay que actuar por Nicaragua otra vez", El Pais, 13/9/2024