12η Οκτωβρίου: για την απο-αποικιοποίηση της Λατινικής Αμερικής

Το 1492 οι γηγενείς ανακάλυψαν ότι ήταν Ινδοί (εξ ου ινδιάνοι), ανακάλυψαν πως ζούσαν στην Αμερική, ανακάλυψαν πως κυκλοφορούσαν γυμνοί, ανακάλυψαν ότι υπήρχε η αμαρτία, ανακάλυψαν ότι όφειλαν υπακοή σε έναν βασιλιά και μια βασίλισσα άλλου κόσμου και σε έναν θεό άλλου ουρανού κι ότι αυτός ο θεός είχε εφεύρει την ενοχή και το ρούχο και είχε διατάξει να καεί ζωντανός όποιος λάτρευε το φως και το φεγγάρι και τη γη και τη βροχή που τη μουσκεύει…

Κι έγινε αυτό που ο αρχιεπίσκοπος Ντέσμοντ Τούτου αναφέρει για την Αφρική, αλλά ισχύει και για την Αμερική: «Ηρθαν. Εκείνοι είχαν τη Βίβλο και εμείς είχαμε τη γη. Και μας είπαν: Κλείστε τα μάτια και προσευχηθείτε. Κι όταν ανοίξαμε τα μάτια, εκείνοι είχαν τη γη κι εμείς τη Βίβλο».

Εδουάρδο Γκαλεάνο

«Hρωες και άγιοι» ή «γενοκτόνοι και υπέρμαχοι της σκλαβιάς»; Αυτές τις ημέρες Ισπανία και Λατινική Αμερική διασταυρώνουν ξανά τα ξίφη τους για το αμφιλεγόμενο αποικιακό παρελθόν της μοναρχίας, με αφορμή τη 12η Οκτωβρίου, ημέρα που ο Κολόμβος πρωτοπάτησε στην αμερικανική ήπειρο. Ημέρα της Φυλής, της Ισπανικότητας, της Ιθαγενικής Αντίστασης, του Σεβασμού της Πολιτιστικής Διαφορετικότητας, της Απο-αποικιοποίησης, της Απελευθέρωσης, της Συνάντησης Δύο Κόσμων ή Εθνική Γιορτή... Οπως δείχνουν οι πολλές ονομασίες που στην πάροδο των χρόνων έχουν υιοθετηθεί για την επέτειο της στιγμής που ο Χριστόφορος Κολόμβος έφτασε στο νησί Γουαναχανί της Καραϊβικής κι όσα ακολούθησαν με την κατάκτηση, έχει προκαλέσει μια τεράστια ιστορική διαμάχη που ξεσηκώνει πολιτικά πάθη. Και που σχεδόν πεντέμισι αιώνες μετά απαιτεί μνήμη, δικαίωση και αποκατάσταση.

Αυτό ήταν και το νόημα της σθεναρής στάσης της νέας ηγέτιδας του Μεξικού Κλάουντια Σεϊνμπάουμ, που την 1η Οκτωβρίου δεν κάλεσε στην τελετή ανάληψης της προεδρίας της τον βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο 6ο. Ακολουθώντας με αυτή την επιλογή της τις πρωτοβουλίες του προκατόχου της, Λόπες Ομπραδόρ, ο οποίος το 2019 με γράμμα του προς στον Φίλιππο και τον Πάπα Φραγκίσκο τους κάλεσε να ζητήσουν συγγνώμη από τους γηγενείς λαούς για τις καταχρήσεις που έζησαν στη διάρκεια και μετά την κατάκτηση, για τις σφαγές, την κακοποίηση, τον αφανισμό. Ο Πάπας το έκανε το 2021. Ο ισπανικός θρόνος επέλεξε τη σιωπή.

Μόλις έφτασαν οι κατακτητές από τη Δύση άρχισε ο πόλεμος για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και τα εδάφη των γηγενών, με συνέπεια τη μεγαλύτερη γενοκτονία, λεηλασία και αφανισμό κουλτούρας ιθαγενών στην ιστορία της ανθρωπότητας, «στο όνομα των νέων αγορών και του Θεού», έγραφε ο φιλόσοφος Τσβέταν Τοντόροφ στο βιβλίο του «Η κατάκτηση της Αμερικής. Το πρόβλημα του άλλου» (εκδ. Νήσος). Αποδομώντας έτσι το σκόπιμα αφελές σενάριο ότι η Ευρώπη πήρε από τους ιθαγενείς χρυσό και ασήμι, καλαμπόκι, ντομάτες, πατάτες, σοκολάτα και σε αντάλλαγμα τους πρόσφερε τον χριστιανισμό (απανθρωπισμένο), τα καστιλιάνικα ως γλώσσα και στοιχείο ενωτικό και τον εκπολιτισμό. Σύμφωνα με το Αρχείο των Ινδιών, τον πρώτο ενάμιση αιώνα της αποικιοκρατίας οι Ισπανοί «με το σπαθί και τον σταυρό» οδήγησαν στον θάνατο περισσότερους από 60 εκατομμύρια ιθαγενείς της ηπείρου και η μοναρχία των Βουρβόνων είχε ήδη κλέψει ώς και 9.550 τόνους χρυσό και ασήμι από την περιοχή.

«Υποδούλωσαν λαούς, τους σκλάβωσαν, τους έβαλαν να δουλεύουν σε ορυχεία μέχρι να πεθάνουν από την εξάντληση, στους “τεμπέληδες” που δεν έβγαζαν την ποσότητα χρυσού που όφειλαν σε συγκεκριμένη προθεσμία τους έκοβαν τα χέρια και τα κρέμαγαν από τον λαιμό για παραδειγματισμό, όσους δραπέτευαν τους έκαιγαν ζωντανούς, δοκίμαζαν πόσο ακονισμένα ήταν τα σπαθιά τους διαμελίζοντας παιδιά, βίαζαν, έχυναν βραστό σαπούνι στους “απείθαρχους”, σκότωναν και αφάνιζαν κάθε έκφραση του πολιτισμού τους», γράφει η Γκαμπριέλα Κουτράλ στην πλατφόρμα ελεύθερης αντιπληροφόρησης Wüñelfe Contrainfo. Σημειώνοντας συνάμα πως οι κατακτητές προχώρησαν «στην εξολόθρευση, την πολιτιστική και θρησκευτική επιβολή, τους εκτοπισμούς, τη γενοκτονία, με στόχο να αφανίσουν την κουλτούρα των ιθαγενών ώστε να υπάρχει μόνο το δικό τους μοντέλο, της καταστροφής, του καταναλωτισμού, της αποστέρησης, του σεξισμού, της αναγωγής κάθε ανθρώπινου πλάσματος σε αντικείμενο και εμπόρευμα».

Η κατάκτηση της αμερικανικής ηπείρου δεν είναι μια ιστορία του παρελθόντος, είναι μια συνθήκη που καθόρισε καταλυτικά το μέλλον των λαών και των χωρών τους και τη λεηλασία και υπανάπτυξη στην οποία τους καταδίκασε η αποικιοκρατία και συνεχίζει να τους καταδικάζει η νεοαποικιοκρατία. Αυτό που καταγγέλλουν σήμερα τα έθνη των ιθαγενών, έλεγε στην El País ο ιστορικός Φεδερίκο Ναβαρέτε, δεν είναι μόνο τι έκανε ο Ιταλός Κολόμβος και οι έπειτα αποικιοκράτες Ισπανοί και Πορτογάλοι, «αλλά και τη μετέπειτα εγκατάσταση εθνικών καθεστώτων αδιάλλακτων, ρατσιστικών, βίαιων και αποικιακών».

Το εξέφρασε με εξαιρετική ενάργεια ο Ουρουγουανός συγγραφέας Εδουάρδο Γκαλεάνο σε κείμενό του με τίτλο «Τίποτα να γιορτάσουμε», που περιλήφθηκε στο βιβλίο του «Ser como ellos» («Να είμαστε σαν κι αυτούς»). «Επειτα από πέντε αιώνες “δουλειάς” σύσσωμης της χριστιανοσύνης, αφανίστηκε το ένα τρίτο των αμερικανικών δασών, άγονη κατάντησε γη που ήταν εύφορη και περισσότερος από τον μισό πληθυσμό δεν μπορεί να τρώει καθημερινά. […] Στην αρχή οι λεηλασίες και οι δολοφονίες του “άλλου” γίνονταν στο όνομα του Θεού των ουρανών. Τώρα γίνονται στο όνομα του Θεού της Προόδου».