Βολιβία: Τα πραξικοπήματα ως μοχλός πολιτικής αλλαγής

Το αποτυχημένο πραξικόπημα της 26ης Ιουνίου στη Βολιβία έφερε στο προσκήνιο το πρόσκαιρο του μετώπου της κυβέρνησης με τους ένστολους και έδειξε πως δεν μπορεί να αποσοβηθεί ο κίνδυνος μιας νέας εκτροπής. Πέντε χρόνια μετά το πραξικόπημα κατά του Εβο Μοράλες –του πρώτου ιθαγενούς προέδρου της χώρας– το ΜΑS, το κίνημα που τον έφερε στην εξουσία, βλέπει την ιστορία να επαναλαμβάνεται, αλλά αυτή τη φορά με φόντο μια κυβέρνηση αποδυναμωμένη από το σχίσμα ανάμεσα στους «εβίστας» οπαδούς του πρώην προέδρου Μοράλες και τους «αρσίστας» που στηρίζουν τον νυν προέδρου Λούτσο Αρσε.

Η αυλαία των στρατιωτικών επεμβάσεων που έχουν σημαδέψει την ιστορία της χώρας κάθε άλλο παρά έχει πέσει, όπως έλεγε ο υπουργός Εσωτερικών Εδουάρντο ντελ Καστίγιο: «Καταφέραμε να το αποτρέψουμε αυτή τη φορά. Αλλά πρέπει να πούμε στον λαό ότι ο κίνδυνος ενός πραξικοπήματος συνεχίζει να υποβόσκει». Γιατί η παράδοση των στρατιωτικών της χώρας να απεχθάνονται τις κάλπες και να προτιμούν τα τεθωρακισμένα να τους διευκολύνουν την είσοδο στο προεδρικό μέγαρο αποτελεί μια πραγματικότητα που διαιωνίζεται.

Ανατριχιαστική καταγραφή

Η Βολιβία είναι η χώρα που έχει γνωρίσει τη μεγαλύτερη πολιτική αστάθεια, με τον Μαρτίν Σιβάκ, συγγραφέα μιας βιογραφίας του Εβο Μοράλες, να σημειώνει πως από 83 κυβερνήσεις που είχε από την ανεξαρτητοποίησή της το 1825, οι 36 δεν διήρκεσαν περισσότερο από έναν χρόνο και οι 37 ήταν de facto. Οπως είναι και η χώρα με τα περισσότερα πραξικοπήματα ή απόπειρες πραξικοπημάτων στον κόσμο από το 1950 ώς σήμερα: περίπου 40.

Σε ένα ακαδημαϊκό κείμενο της οικονομολόγου και πολιτικής αναλύτριας Λορέτα Τεγερία Εσκομπάρ συμπυκνώνεται ο ρόλος που έχουν παίξει οι Ενοπλες Δυνάμεις στη Βολιβία. «Τη δεκαετία του 1970 μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν την ατιμωρησία για να “υιοθετήσουν” τους δημοκρατικούς κανόνες, ιδρύοντας ακόμη και πολιτικά κόμματα για να φτάσουν στην κυβέρνηση. Τη δεκαετία του 1990, προσαρμόστηκαν με ρεαλισμό σε νέους ρόλους όπως η καταπολέμηση των ναρκωτικών και η ασφάλεια των πολιτών. Το 2000 συμβιβάστηκαν με ένα αριστερό αντιαποικιακό πολιτικό σχέδιο εθνικής απελευθέρωσης». Αλλά «το αυγό του φιδιού συνέχιζε να εκκολάπτεται στα σπλάχνα τους και δεν δίστασαν (το 2019) να αγνοήσουν μια νόμιμη κυβέρνηση μέσω της χρήσης βίας και κοινωνικής καταστολής, φέρνοντας τους Βολιβιανούς πίσω στις πιο γκρίζες σελίδες της ιστορίας τους».

Αυτή η παρεμβατικότητα, γράφει η Prensa Grafica, σχετίζεται με το περιφερειακό στρατιωτικό δόγμα: μια ιδεολογία που αναπτύχθηκε πριν από από μισό αιώνα και περισσότερο, σύμφωνα με την οποία ο στρατός λειτουργεί ως κρατικός μοχλός κατά της εξέγερσης αλλά και για να εγγυηθεί τον εσωτερικό έλεγχο. Μια αντίληψη τόσο διεστραμμένη που επί δεκαετίες χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για την ανατροπή δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων και συχνά επιχείρησε να εμφανίσει τον στρατό ως «ύστατη εγγύηση» του κράτους δικαίου... «Υπάρχει μια ισχυρή αυταρχική τάση που επικρατεί σε αυτό τον θεσμό από τις απαρχές του, γιατί σε αντιλήψεις όπως τιμή, πειθαρχία, θρησκευτική ζέση, αυταπάρνηση, πατριωτισμός που του αποδίδονται, συχνά έρχονται να προστεθούν η αδιάψευστη παράδοση βαναυσότητας, αδιαλλαξίας, προνομίων και διαφθοράς. Ο κίνδυνος είναι ότι μπροστά σε σοβαρές κρίσεις οι στρατιωτικοί μπορεί να μετατραπούν σε στοιχεία αποσταθεροποίησης ή σε πρωταγωνιστές μιας πολιτικής σύρραξης».

Αυτό συνέβη και τώρα. Στη Βολιβία οι Ενοπλες Δυνάμεις, με οικονομικά συμφέροντα και βολεμένες με κάθε πολιτική συγκυρία, υπήρξαν πάντα απειλή για τη δημοκρατική ομαλότητα, γράφει ο Γουστάβο Βέιγα στην Página12, αποκαλύπτοντας πως όσο περνούν οι μέρες τόσο συζητείται το σενάριο μιας στρατιωτικής επέμβασης που είχε οικονομικούς στόχους (και οφέλη για τους πραξικοπηματίες) και «έξωθεν» συνενοχή. Μια άποψη που υιοθέτησε ο πρόεδρος Αρσε (θυμίζοντας πως στη χώρα του υπάρχουν τα μεγαλύτερα αποθέματα λιθίου στον κόσμο) και μοιράζεται και ένας από τους άλλοτε συντρόφους του και νυν πολέμιός του, ο πρώην υπουργός Προεδρίας Χουάν Ραμόν Κιντάνα: «Η Βολιβία θα μπορούσε να είναι το επίκεντρο μιας μάχης για τη Λατινική Αμερική, γιατί εκφράζει έντονα τη γεωπολιτική διαμάχη της περιοχής. Λόγω του λιθίου, των πλουτοπαραγωγικών πηγών, της παρουσίας της Κίνας και της Ρωσίας».

Δυστυχώς σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία «στη Βολιβία εκφράζεται παραδειγματικά αυτό που ο Βέμπερ σημείωνε: οι τεράστια δυσχέρεια μεταφοράς και μετάλλαξης του χαρίσματος. Αυτή είναι και η παραδοσιακή δυσκολία που αντιμετωπίζουν τα εθνικά λαϊκά κινήματα της Λατινικής Αμερικής την ώρα που πρέπει να επιλέξουν για διαδόχους στην ηγεσία τους», γράφει ο Αρτούρο Ντούκα, ερευνητής του FLACSO (Λατινοαμερικανική Σχολή Κοινωνικών Επιστημών).

Ο Εβο Μοράλες και ο (καθ’ υπόδειξή του) διάδοχός του Λούτσο Αρσε αντιπαρατίθενται δημόσια, σκληρά, προσβλητικά, έχοντας προκαλέσει σοβαρή ρωγμή στο κίνημά τους για το ποιος το εκπροσωπεί «αυθεντικότερα» και ποιος θα είναι υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές του 2025, φτάνοντας τώρα ο μεν πρώτος να κατηγορεί τον πρόεδρο για «αυτοπραξικόπημα», ο δε Αρσε να κατηγορεί τον Μοράλες ότι συντάσσεται με τους φασίστες που αρνούνται πως έγινε πραξικόπημα.

Η ρήξη ανάμεσα στις δύο τάσεις δείχνει να μην έχει επιστροφή. Κάτι που θα δυναμώσει τη Δεξιά, ιδίως την πιο ριζοσπαστική μεταφασιστική Ακροδεξιά της Σάντα Κρους (της πλουσιότερης επαρχίας της χώρας) με τις ομάδες κρούσης και τους ναζιστικούς χαιρετισμούς των μελών της, που βλέπει έτσι την πιθανότητα –με ένα διασπασμένο MAS– να επιστρέψει στην εξουσία όχι μόνο με τη βία αλλά ίσως και μέσω της κάλπης την επόμενη χρονιά.