Καταδίκες και υποψήφιοι πρόεδροι

Ρικάρντο Μαρτινέλι. Παναμέζος. Πολυεκατομμυριούχος επιχειρηματίας. Πρώην στέλεχος της Gold Mills και της Global Bank. Φανατικά συντηρητικός. Παρεμπιπτόντως και πολιτικός: πρώην υπουργός για θέματα Διώρυγας (1999-2003), πρώην πρόεδρος του Παναμά (2009-2014) και νυν υποψήφιος για την προεδρία. Υπό αίρεση –εάν και η εκλογική Δικαιοσύνη λειτουργήσει συνταγματικά– αφού είναι κατάδικος για ξέπλυμα χρήματος: τελεσίδικη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου τον υποχρεώνει να εκτίσει ποινή κάθειρξης 10 ετών και 8 μηνών και να καταβάλει πρόστιμο 19,2 εκατομμυρίων δολαρίων.

Το 2010 εξαγόρασε πλειοψηφικό πακέτο του εκδοτικού ομίλου Panamá América, ιδιοκτήτη σημαντικών μίντια της χώρας, με κονδύλια (43,9 εκατ. δολάρια) από μίζες (10%) που έπαιρνε από αναθέσεις δημόσιων συμβάσεων. Εξασφαλίζοντας εκτός από ξέπλυμα του παράνομου χρήματος που καρπωνόταν και την απαραίτητη μιντιακή προπαγάνδα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που απασχολεί τη Δικαιοσύνη. Εφυγε από τον Παναμά τον Ιανουάριο του 2015, αμέσως μετά το τέλος της θητείας του, κι ενώ τον διερευνούσε το Ανώτατο Δικαστήριο για αγορά παράνομου κατασκοπευτικού προγράμματος για παρακολούθηση περίπου 150 πολιτικών αντιπάλων και ανταγωνιστών επιχειρηματιών. Μια υπόθεση για την οποία φυλακίστηκαν οι πρώην επικεφαλής των υπηρεσιών ασφαλείας του Μαρτινέλι, ένας από τους οποίους είναι και συμπέθερός του και κατηγορείται για κατάχρηση 45 εκατ. δολαρίων από πρόγραμμα σχολικής σίτισης. Εγκαταστάθηκε στο Μαϊάμι, όπου έπειτα από διεθνές ένταλμα συνελήφθη το 2017, φυλακίστηκε και εκδόθηκε το 2018 στον Παναμά για να δικαστεί. Κρίθηκε γι’ αυτό το σκάνδαλο «μη ένοχος» λόγω ελλιπών αποδείξεων.

Δύο γιοι του έμειναν δυόμισι χρόνια φυλακή στις ΗΠΑ για αποδοχή μιζών σχεδόν 19 εκατ. δολαρίων από τη βραζιλιάνικη κατασκευαστική Odebrecht, ενώ και ο ίδιος είναι υπόδικος γι’ αυτό το σκάνδαλο, μαζί με τον επίσης πρώην πρόεδρο και διάδοχό του Χουάν Κάρλος Βαρέλα (2014-2019): όλοι τους επιχειρηματίες κυβερνώντες και πολιτικοί που θεωρούν εαυτούς «επικαρπωτές» της δημόσιας περιουσίας.

Παρά τις διακηρύξεις του «Μπερλουσκόνι του Παναμά», όπως τον αποκαλούν, και των διαδόχων του –περιλαμβανομένου του απερχόμενου προέδρου Λαουρεντίνο Κορτίσο, επίσης πολυεκατομμυριούχου επιχειρηματία–, η χώρα δεν έπαψε ποτέ να είναι φορολογικός παράδεισος, επισημαίνει η Σουσάνα Ρουίς, επικεφαλής θεμάτων φορολογικής δικαιοσύνης της Oxfam Internacional, «επιτρέποντας ακόμη να ιδρύονται «συνοπτικά» ανώνυμες εταιρείες, χωρίς να είναι γνωστό ποιοι είναι οι τελικοί δικαιούχοι τους». Το κατέδειξαν και τα Panama Papers το 2016, η έρευνα της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων που αποκάλυψε το παράνομο δίκτυο εξωχώριων εταιρειών δεκάδων νυν και πρώην αρχηγών κρατών και εκατοντάδων πολιτικών.

Ο Παναμάς διαφημίζεται ως η πλουσιότερη και σταθερότερη χώρα της Κεντρικής Αμερικής. Αλλά σύμφωνα με τον Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας, το 2023 η χώρα μείωσε τη βαθμολογία της στο 35 στα 100, το χαμηλότερο επίπεδο από το 2012, «κάτι που ευνοήθηκε από την έλλειψη ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης (που εγγυάται την ατιμωρησία) αλλά και τους «ελαστικούς» κανόνες επιχειρηματικής, επενδυτικής και χρηματοπιστωτικής δράσης». Η οικονομική μεγέθυνση (συνήθως άνω του 5% από το 2000), δεν φτάνει στον λαό, επισημαίνει έρευνα του Διεθνούς Κέντρου Πολιτικών και Κοινωνικών Ερευνών (CIEPS), με τον Παναμά να είναι η τρίτη πιο άνιση χώρα στη Λατινική Αμερική και το 76,2% να εκτιμά πως η κατάσταση της οικονομίας είναι κακή ή πολύ κακή. To 21% των πολιτών ζούσε στη φτώχεια το 2021. Και σήμερα το 10% των πλουσιότερων κατέχει το 37,3% του εθνικού εισοδήματος, σχεδόν 13 φορές περισσότερα από το 40% των φτωχότερων.

Αυτή η «σταθερότητα» και «ευημερία» είναι ευφημισμοί χωρίς αντίκρισμα για τον λαό, όπως έδειξαν οι μαζικές διαδηλώσεις του 2022 κατά του πακέτου λιτότητας που συμφωνήθηκε με το ΔΝΤ. Και επιβεβαίωσαν και οι μεγάλες κινητοποιήσεις του 2023, όταν οι πολίτες παρέλυσαν τη χώρα διαμαρτυρόμενοι για την παραχώρηση σύμβασης στη θυγατρική της καναδέζικης εταιρείας First Quantum Minerals (FQM) για εκμετάλλευση του μεγαλύτερου ορυχείου χαλκού ανοιχτού τύπου στην Κεντρική Αμερική, σχεδόν χωρίς κρατικό έλεγχο. Κινητοποιήσεις που μετατράπηκαν σε γενικότερη έκφραση της κοινωνικής δυσαρέσκειας για τη φτώχεια, την ακρίβεια και τη διαφθορά του πολιτικού συστήματος. Και που πέτυχαν να κηρύξει το Ανώτατο Δικαστήριο άκυρη ως αντισυνταγματική τη σύμβαση με την FQM.

Αλλά η FQM (όπως και άλλες εξορυκτικές) έχει κάθε λόγο να αισιοδοξεί, όπως δείχνουν ο βίος και η πολιτεία των προεδρικών υποψηφίων. Ο Ρικάρντο Μαρτινέλι (που παραμένει προς στιγμή διεκδικητής της προεδρίας και σύμφωνα με δημοσκοπήσεις έχει σημαντικό προβάδισμα) επιχείρησε το 2011 να «ελαστικοποιήσει» τον Μεταλλευτικό Κώδικα, προκαλώντας τεράστιο κύμα διαδηλώσεων με νεκρούς και τραυματίες και κατηγορείται ότι έχει κρυφά μεταλλευτικά συμφέροντα, όπως αποκάλυψε το σκάνδαλο «Financial Pacific».

Ο κυβερνητικός υποψήφιος και νυν αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Χοσέ Γκαμπριέλ Καρίσο, είναι νομικός σύμβουλος της Petaquilla Gold, της εξορυκτικής χρυσού που εξαγοράστηκε με ευνοϊκούς όρους από την FQM. Ο πρώην ΥΠΕΞ Ρόμουλο Ρου, τρίτος στις δημοσκοπήσεις, είναι συνεργάτης της Morgan & Morgan, που εκπροσωπεί νομικά την καναδική εταιρεία. O πρώην πρόεδρος Μαρτίν Τορίχος, γιος του επίσης πρώην προέδρου Ομάρ Τορίχος, αρνήθηκε να ακυρώσει την αντισυνταγματική σύμβαση, παρότι επί προεδρίας του έγιναν προσφυγές. Ακόμη ένας υποψήφιος κατεβαίνει με αντιπρόεδρο τον άνθρωπο που ενέκρινε τη σύμβαση εκ μέρους του Εμπορικού Επιμελητηρίου του Κολόν.

Η μόνη προεδρική υποψήφια που αντιτάσσεται σε αυτές τις πολιτικές και συμμετείχε στις κινητοποιήσεις είναι η Μαριμπέλ Γκορντόν, μέλος του αποκλεισμένου από τις εκλογές εξωκοινοβουλευτικού Πλατιού Μετώπου για τη Δημοκρατία, η οποία κατεβαίνει ως ανεξάρτητη. Αλλά δεν έχει καμία τύχη.