Βροντερό «όχι» στο δικαστικό πραξικόπημα

«Είμαστε εδώ για να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία, να υπερασπιστούμε την ψήφο, γιατί δεν θέλουμε ένα πραξικόπημα. Είμαστε εδώ γιατί ο λαός επέλεξε. Είμαστε εδώ γιατί δεν θέλουμε το διεφθαρμένο σύμφωνο μιας δικτατορίας».

Με αυτή τη διακήρυξη ως πλαίσιο κινητοποίησης χιλιάδες πολίτες διαδήλωσαν στην πρωτεύουσα και άλλες μεγάλες πόλεις της Γουατεμάλας την Κυριακή αλλά και τη Δευτέρα, απαιτώντας να γίνει σεβαστό το αποτέλεσμα των εκλογών της 20ής Αυγούστου που έδωσε τρανή νίκη με 59% στον σοσιαλδημοκράτη Μπερνάρντο Αρέβαλο.

Η νίκη του απειλείται από ακόμη μία επίδειξη lawfare, του νομικού πολέμου που διεφθαρμένοι δικαστικοί και πολιτικοί χρησιμοποιούν τόσο συχνά στη Λατινική Αμερική για την ανατροπή προοδευτικών ηγετών. Δεν είναι γι’ αυτό τυχαίο που στο στόχαστρο των διαδηλωτών βρίσκονται η γενική εισαγγελέας Κονσουέλο Πόρας και ο εισαγγελέας Ραφαέλ Κουρουτσίτσε, των οποίων την παραίτηση ζητούν ως ενορχηστρωτών της απαγόρευσης του κινήματος Semilla, με το οποίο ο διπλωμάτης και κοινωνιολόγος Αρέβαλο κέρδισε τις εκλογές.

Την Παρασκευή ο εκλεγμένος πρόεδρος (και μάλιστα με τις περισσότερες ψήφους που έχει λάβει πρόεδρος από την πτώση της δικτατορίας του Εφραϊν Ρίος Μοντ το 1983) κατήγγειλε ότι εξελίσσεται μια απόπειρα πραξικοπήματος για να αποτρέψουν να αναλάβει την προεδρία στις 14 Ιανουαρίου, κατηγορώντας ευθέως τους δύο δικαστικούς ως εκτελεστές αυτής της μεθόδευσης. Λίγες μέρες πριν, ο επικεφαλής του Μητρώου Πολιτών του Ανώτατου Εκλογοδικείου αποφάσισε να ακυρώσει τη νομική υπόσταση του κινήματος Semilla για κάποιες υποτιθέμενες παρατυπίες στις υπογραφές των μελών του κατά την ίδρυσή του.

Ο Αρέβαλο κατήγγειλε «τον μηχανισμό της δικαιοσύνης που χρησιμοποιείται για να παραβιάσει την ίδια τη δικαιοσύνη», αφού αγνοεί την απόφαση της κάλπης και κάλεσε τον λαό σε ενότητα και εγρήγορση «για να ηττηθούν οι δυνάμεις που επιδιώκουν να μας αφήσουν βυθισμένους στη διαφθορά, την ατιμωρησία και τη φτώχεια».

Την Κυριακή τελικά το Ανώτατο Εκλογοδικείο ακύρωσε αυτή την απόφαση προσωρινά, έως τις 31 Οκτωβρίου, όταν επίσημα λήγει η εκλογική διαδικασία, όπως προβλέπεται στο Σύνταγμα. Είναι άγνωστο αν τον Νοέμβριο το κόμμα θα μπορεί να υπάρχει, καθώς αναμένεται απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου.

Ακροδεξιό πρόσημο

Η απόφαση αναστολής λειτουργίας του Semilla έγινε κατόπιν αιτήματος του εισαγγελέα Ραφαέλ Κουρουτσίτσε, επικεφαλής της Ειδικής Εισαγγελίας κατά της Διαφθοράς (FECI), διορισμένου από τη γενική εισαγγελέα Κονσουέλο Πόρας. Και οι δύο περιλαμβάνονται στην αμερικανική λίστα Ενγκελ των προσώπων που θεωρούνται διεφθαρμένοι και «παράγοντες υπονόμευσης της δικαιοσύνης». Το έργο τους αποκαλύπτει τη βαθιά συμπαιγνία του πολιτικού και δικαστικού συστήματος της χώρας.

Ο Κουρουτσίτσε διορίστηκε το 2021 ως αντικαταστάτης του Χουάν Φρανσίσκο Σαντοβάλ, του νομικού που ηγήθηκε των σημαντικότερων ερευνών κατά της διαφθοράς στην ιστορία της χώρας. Ανάμεσά τους, κάποιες που αφορούσαν τον πρόεδρο Αλεχάντρο Γιαματέι, με σημαντικότερη την υπόθεση δωροδοκίας του από Ρώσους επιχειρηματίες του εξορυκτικού τομέα για να εξασφαλίσουν την παραχώρηση του λιμανιού Πουέρτο Σάτο Τομάς, ώστε να μεταφέρουν απρόσκοπτα τόνους νικελίου και σπάνιων μετάλλων από τα ορυχεία στα βορειοδυτικά της χώρας, όπως αποκάλυψε και η μαχητική εφημερίδα El Periódico.

Αμέσως μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του ο Κουρουτσίτσε φρόντισε να θωρακίσει τον πρόεδρο Γιαματέι από τις έρευνες του διεξάγονταν εναντίον του: από την πρώτη εβδομάδα ζήτησε από τις εισαγγελίες της πρωτεύουσας να του προσκομίσουν όλους τους φακέλους που αφορούσαν έρευνες για τον πρόεδρο. Κι έπειτα και από τις παρεμβάσεις της γενικής εισαγγελέως Πόρας, οι σχετικές έρευνες έκλεισαν πανηγυρικά.

Ο Κουρουτσίτσε μετέτρεψε την FECI σε μονάδα ειδικευμένη στη δίωξη όσων ερευνούν δίκτυα διαφθοράς ισχυρών πολιτικών και επιχειρηματιών: ανάμεσα στις πολλές διώξεις που έχει ασκήσει εξέδωσε τρία εντάλματα σύλληψης κατά του Σαντοβάλ αλλά και εναντίον πέντε πρώην εισαγγελέων και έστειλε στη φυλακή τον Χοσέ Ρουμπέν Σαμόρα, ιδρυτή και διευθυντή της El Periódico που αποκάλυψε –ανάμεσα στα πολλά άλλα– και το σκάνδαλο που εμπλέκει τον Γιαματέι με τους Ρώσους επιχειρηματίες.

Σε αυτές τις δολοπλοκίες ο Κουρουτσίτσε και η Πόρας είχαν την αμέριστη συνδρομή του Ιδρύματος κατά της Τρομοκρατίας (FCT), μιας ακροδεξιάς οργάνωσης που συχνά εμφανίζεται ως ενάγουσα σε υποθέσεις δίωξης έντιμων δικαστών, ερευνητικών δημοσιογράφων και ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο διευθυντής της, επιχειρηματίας Ρικάρντο Μέντες Ρουίς, περιλαμβάνεται επίσης στη λίστα Ενγκελ, ενώ εναντίον του είχε ξεκινήσει έρευνα για σχέσεις με δίκτυο ναρκωτικών που διακινούσε μεταμφεταμίνες ανάμεσα στην Ασία, τη Νικαράγουα και τη Γουατεμάλα.

Οι ελίτ

Εκτιμάται πως η διαφθορά αφαιμάσσει το 30% του προϋπολογισμού της χώρας. Και η απρόσμενη ανάδυση του Μπερνάρντο Αρέβαλο στην προεδρία, με το ισχυρό του μήνυμα κατά της διαφθοράς και της ατιμωρησίας και με υποσχέσεις ότι θα σταματήσει τα δίκτυα διαπλοκής όσων πλουταίνουν εξαπατώντας ένα κράτος με τεράστια κοινωνικά ελλείμματα και μια κοινωνία με το 54,6% των πολιτών στη φτώχεια, έχει ανησυχήσει τις κάθε είδους ελίτ.

«Είναι αυτές οι δυνάμεις που στις εκλογές έδειξαν πως διαθέτουν τους δικαστικούς μηχανισμούς για να προσπαθήσουν να σταματήσουν μια εναλλακτική κυβέρνηση που θα τους έδιωχνε από την εξουσία», λέει η Ούρσουλα Ρολντάν, διευθύντρια του Ινστιτούτου Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Ραφαέλ Λαντίβαρ. «Χρειάζεται μια επανατοποθέτηση των ελίτ: ή είναι με τη δημοκρατία ή διατηρούν τα οφέλη τους χάρη στην άλωση των θεσμών».

Προς το παρόν, αυτό που βλέπουμε είναι πως «πιέζουν αναμένοντας μια διαπραγμάτευση με την οποία ξανά θα κρατήσουν ένα σημαντικό μέρος αυτών των αλωμένων θεσμών προς όφελός τους», λέει η Ρολντάν, εκτιμώντας πως σε αυτές τις συνθήκες «θα είναι επίτευγμα άξιο εγκωμίων το να φτάσει ο Αρέβαλο στην προεδρία».

Δεν είναι η μόνη που αναρωτιέται αν θα υπάρξει προεδρική μετάβαση, καθώς τα πιο ακραία σενάρια που συζητιούνται αυτές τις μέρες λένε πως μπορεί ακόμη και να ακυρωθούν οι εκλογές ή το νέο Κοινοβούλιο να διορίσει έναν «προσωρινό» κυβερνήτη. Ενέργειες που, όπως σημειώνει η El Pais, «μπορεί να είναι αντισυνταγματικές, αλλά δεν είναι τόσο τραβηγμένο το σενάριο, αν αναλογιστεί κανείς τις τόσες εξωφρενικές δικαστικές αποφάσεις που έχουν φέρει τη Γουατεμάλα στο χείλος αυτού που κάποιοι αναλυτές ονομάζουν “τεχνικό πραξικόπημα”».