Βήματα προς έναν πολυπολικό κόσμο

Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα στους πέντε μήνες της τρίτης του θητείας έχει καταφέρει να επιστρέψει δυναμικά η Βραζιλία στη διεθνή σκηνή, όχι μόνο αναβαθμίζοντας τη θέση της πατρίδας του στην παγκόσμια σκακιέρα, αλλά και προωθώντας μόνιμους μηχανισμούς συνεργασίας των χωρών του Νότου, τέτοιους που να μπορούν να έχουν φωνή και λόγο στον πολυπολικό κόσμο που οραματίζεται.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η σύνοδος («απόσυρση» για συζήτηση χωρίς ημερήσια διάταξη προτιμά να την αποκαλεί) που οργάνωσε στις 30 Μαΐου στην Μπραζίλια, όπου υποδέχτηκε άλλους 11 αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων της Νότιας Αμερικής για να συζητήσουν προτάσεις περιφερειακής ολοκλήρωσης.

Ο Λούλα κάλεσε τους ομολόγους του να συνδιαλεχθούν χωρίς ιδεολογικά φορτία και αγκυλώσεις – σαν αυτές που οδήγησαν σε απραξία την UNASUR (Ενωση Νοτιοαμερικανικών Εθνών). «Επιτρέψαμε να μας διχάσουν οι ιδεολογίες και σταματήσαμε τις προσπάθειες περιφερειακής ολοκλήρωσης, εγκαταλείψαμε τις διόδους διαλόγου και τους μηχανισμούς συνεργασίας. Και έτσι χάσαμε όλοι», δήλωσε ανοίγοντας αυτή τη συνάντηση (η πρώτη ύστερα από σχεδόν μία δεκαετία). Λάιτ μοτίφ του Βραζιλιάνου προέδρου ήταν πως τα στοιχεία που τους ενώνουν είναι πολλά και υπεράνω ιδεολογιών, ώστε μπορεί να υπάρξει μια σύγκλιση που θα τους επιτρέψει να διαμορφώσουν ένα ισχυρό περιφερειακό μπλοκ.

Ο Λούλα αναγνώρισε πως υπήρξαν προβλήματα στη δομή και λειτουργία της Ενωσης, αλλά πως μπορεί να προχωρήσουν στην επανενεργοποίηση της UNASUR με τις απαραίτητες αναμορφώσεις που απαιτούν πλέον η εμπειρία αλλά και η πολιτική συγκυρία. «Δεν επιλύσαμε (με την UNASUR) όλα μας τα προβλήματα, αλλά ήμασταν πρόθυμοι να τα αντιμετωπίσουμε αντί να τα αγνοήσουμε. Η Νότια Αμερική μας δεν είναι πια μια απλή γεωγραφική αναφορά, έχει μεταμορφωθεί σε μια πολιτική πραγματικότητα».

Ιδρυμένη το 2008 με πρωτοβουλία του Λούλα και του Βενεζουελάνου τότε προέδρου Ούγκο Τσάβες, η UNASUR είχε στόχο να αντισταθμίσει την επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή. Αποδυναμώθηκε και αδρανοποιήθηκε όταν δεξιοί πολιτικοί (περιλαμβανομένου του Μπολσονάρο) ήρθαν στην εξουσία και εγκατέλειψαν την Ενωση θεωρώντας την ακόμη ένα «οικοδόμημα της Αριστεράς». Με τη φετινή απόφαση των προοδευτικών κυβερνήσεων της Αργεντινής και της Βραζιλίας να επιστρέψουν στην UNASUR άλλαξε η δυναμική δημιουργώντας πολλές προσδοκίες για ένα κοινό μέτωπο.

Το πρώτο βήμα έγινε. Στην κοινή διακήρυξή τους, οι 12 ηγέτες της Νότιας Αμερικής συμφώνησαν να συνεχίσουν τον διάλογο για να προωθήσουν την περιφερειακή ένταξη και να προβάλουν τη φωνή της περιοχής στον κόσμο. Δεσμεύτηκαν να επεξεργαστούν έναν οδικό χάρτη για την επίτευξη αυτών των στόχων καθώς και να δημιουργήσουν μια ομάδα επαφής με επικεφαλής τους ΥΠΕΞ των 12 χωρών. Και προσυπέγραψαν να ξανασυναντηθούν για να αξιολογήσουν την πορεία των πρωτοβουλιών συνεργασίας στη Νότια Αμερική: από τις επενδύσεις, τη βελτίωση των υποδομών και τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής νοτιοαμερικανικής ζώνης ελεύθερου εμπορίου ώς τις κοινές πρωτοβουλίες στους τομείς της υγείας, της καταπολέμησης του διεθνικού εγκλήματος, της άμυνας και της ενεργειακής μετάβασης.

Διχασμός για Μαδούρο

Δεν έλειψαν ωστόσο ρωγμές. Διαφωνίες και επικρίσεις -κυρίως από δεξιούς ηγέτες αλλά ακόμη και από κεντροαριστερούς, όπως ο πρόεδρος της Χιλής, Γκαμπριέλ Μπόριτς- για την παρουσία του προέδρου της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο. «Είναι η αρχή της επιστροφής του Μαδούρο στην περιφερειακή σκηνή και η συνάντηση με τους άλλους ηγέτες σηματοδοτεί την ενότητα και την επιστροφή στην ολόπλευρη ολοκλήρωση της Νότιας Αμερικής», απάντησε ο πρόεδρος Λούλα, επιμένοντας στη σημασία συμμετοχής της Βενεζουέλας σε αυτή την προσπάθεια. Αλλωστε όπως σχολίαζε ο Γκουλάρτ Μενέσες, καθηγητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Μπραζίλια: «Η παρουσία του Μαδούρο ήταν σημαντική, με δεδομένο και ότι το 2024 θα γίνουν εκλογές στη Βενεζουέλα. Ο Λούλα τον ήθελε σε αυτή τη σύνοδο για να μπορεί να επηρεάσει όσο γίνεται την πολιτική μετάβαση στη Βενεζουέλα».

Βασική επιδίωξη του Λούλα είναι να αναδείξει τη χώρα του και την περιοχή σε μια περίοπτη θέση στο πλαίσιο των ανακατατάξεων που συντελούνται στη διεθνή τάξη, γράφει η Deutsche Welle. «Η πρωτοβουλία του Λούλα είναι πολιτικά σημαντική σε μια παγκόσμια συγκυρία ενός πολέμου στην Ευρώπη και στην όλο και πιο έντονη διαμάχη ΗΠΑ-Κίνας. Απέναντι σε αυτές τις παγκόσμιες δυναμικές, θα ήταν πολύ σημαντικό για τη Νότια Αμερική να μπορεί να συντονιστεί, να οργανωθεί και να διατηρήσει συλλογικά κάποια ανεξαρτησία απέναντι σε αυτές τις αλλαγές και συρράξεις παγκόσμιων διαστάσεων. Και η σημερινή διεθνής πολιτικής συγκυρία, όπου οι μεγάλες δυνάμεις αναζητούν συμμάχους σε διάφορα φόρουμ, αφήνει εν τέλει ένα περιθώριο ελιγμών για περιοχές όπως η Λατινική Αμερική συνολικά ή η Νότια Αμερική».