Ταξιδεύοντας βόρεια της Τζούμπα και μέχρι τα έλη του Sudd

Δεν καταφέραμε να ξεκινήσουμε από την Τζούμπα παρά το μεσημέρι. Σχετικά νωρίς το απόγευμα φτάσαμε στον προορισμό μας: ένα καταυλισμό βοσκών Μουντάρι, οι οποίοι συνόδευαν μια μεγάλη αγέλη βοοειδών, που πρέπει να αριθμούσε 500 με 1000 κεφάλια. Θα κατασκηνώναμε δίπλα στους Μουντάρι και το κοπάδι τους, προσπαθώντας να πάρουμε μια ιδέα για τις δραστηριότητες, τον τρόπο ζωής τους, τις ιδέες τους κ.λπ. Στον καταυλισμό, όπου πέρναγαν την νύχτα τους μαζί άνθρωποι και βοοειδή, έκαιγαν εδώ και εκεί πολλές φωτιές, βγάζοντας ένα λευκό καπνό μέσα από τον οποίο διαγράφονταν οι μορφές των ζώων, που μόλις είχαν επιστρέψει από την βοσκή. Ήταν καλοθρεμένα, δυνατά, θα έλεγα περήφανα και επιβλητικά. Τα μεγάλα τους κέρατα σχημάτιζαν κάτι σαν δάσος και θύμιζαν απεικονιστικά μοτίβα γνωστά από την αρχαία αιγυπτιακή τέχνη. Οι άντρες ξεκουράζονταν σε εξέδρες από καλάμια. Τα παιδιά θα 'πρεπε να γίνουν 15 χρονών για να έχουν το δικαίωμα να ανέβουν σε αυτές, τα βλέπαμε να κινούνται δραστήρια δίνοντας, πριν σκοτεινιάσει,τις τελευταίες περιποιήσεις στα ζωντανά, έδεναν κάποια από αυτά σε πασσάλους ή τους γυάλιζαν τα κέρατα με στάχτη και νερό για να τα προστατεύσουν από τις παρασιτώσεις. 

 

 

Αρχίσαμε να περιφερόμαστε ανάμεσα στο κοπάδι, βγάζαμε φωτογραφίες και ανταλλάσσαμε φιλικές κουβέντες και χειρονομίες με τους βοσκούς. Συναντήσαμε τον πατέρα Άγγελο, ένα ντόπιο καθολικό ιερέα, που μας εξήγησε με δυο λόγια την σχέση των Μουντάρι με τα ζώα τους: Τα βόδια είναι σαν άνθρωποι, μας είπε, οι αγελάδες κυοφορούν το μοσχαράκι τους για εννέα μήνες το ίδιο και οι γυναίκες, το θηλάζουν για ένα χρόνο έτσι κάνουμε και εμείς με τα παιδιά μας. Δεν σφάζουμε τα βόδια για να τα φάμε εκτός και εάν πρόκειται να πεθάνουν. Δεν τα πουλάμε παρά μόνο για να πληρώσουμε φάρμακα και γιατρούς ή να καλύψουμε το κόστος σημαντικών γιορτών. Ο ίδιος μας διαβεβαίωσε πως οι Μουντάρι, τουλάχιστον αυτοί του ποιμνίου του, είναι πιστοί χριστιανοί. Αλλού διατηρούν την προγονική πίστη και κάνουν σπονδές με γάλα στο θεό Jokmial. Επιστρέφοντας στην κατασκήνωση μας συναντήσαμε μια παρέα από χαρούμενα και εξαιρετικά όμορφα κορίτσια. Πιάσαμε μαζί τους την κουβέντα για κάμποση ώρα.

 

 

 Τα βοοειδή βρίσκονται στο κέντρο της ζωής των Μουντάρι, αλλά και των περισσότερων λαών του Νοτίου Σουδάν, συμπεριλαμβανόμενων αυτών που επισκεφθήκαμε τις προηγούμενες μέρες. Όλοι αυτοί οι ποιμενικοί λαοί όμως δεν είναι, όπως οι κτηνοτρόφοι στα μέρη μας, απλά παραγωγοί κρέατος. Την επόμενη μέρα πήραμε περισσότερες πληροφορίες από τον Chrisbino Lodu, ένα "διανοούμενο" βοσκό που ήθελε κάποτε να αποκτήσει πανεπιστημιακή μόρφωση, αλλά δεν τα κατάφερε γιατί τον χρειάστηκε ο πατέρας του στα κοπάδια τους και έτσι αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του. Μας εξήγησε πως αγελάδες πρέπει να καταβάλει η οικογένεια του γαμπρού στον πατέρα της νύφης αλλά και η οικογένεια του φονιά στην οικογένεια του θύματος. Δεν πρόκειται, βέβαια, για χρήμα τουλάχιστον με την έννοια που έχει το χρήμα στις δικές μας κοινωνίες. Η "αποζημίωση" για φόνο ανέρχεται σε 51 αγελάδες. Στο πεθερό του ο γαμπρός πρέπει να καταβάλει 45-60 αγελάδες, ή ακόμη και 90 για τις περιζήτητες νύφες. Εάν ένας άντρας που δεν έχει αρκετά ζώα και μια κοπέλα είναι ερωτευμένοι, ο πεθερός θα μπορούσε να δεχθεί την σταδιακή καταβολή των αγελάδων. Να προσθέσουμε πως σε αυτούς τους νειλωτικούς λαούς μια ανθρώπινη ζωή μπορεί να "εξαγοραστεί" μόνο με μια ανθρώπινη ζωή. Ακριβώς αυτή η συμπλησίαση, από οντολογικής άποψης, ανθρώπων και βοοειδών, κάνει τα τελευταία το ιδανικό μέσο για να πληρωθεί η αποζημίωση για την διάπραξη ενός φόνου ή για την απόκτηση μιας νύφης. Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για αγοραπωλησία, όπως π.χ. όταν αγοράζεται μια σκλάβα.

 

Ο ίδιος πληροφοριοδότης μας έδωσε μερικές σημαντικές πληροφορίες για την "πολιτική οργάνωση" των Μουντάρι. Αρχηγός εκλέγεται όχι οπωσδήποτε ο πλουσιότερος, αλλά "αυτός που έχει την καλή καρδιά και το δυνατό μυαλό". Μπορεί να αλλάξει οποιαδήποτε στιγμή. Εάν παρεκτρέπεται τον συμβουλεύουν να συνετιστεί και αν επιμείνει τον καθαιρούν. Δίπλα στον αρχηγό υπάρχει το συμβούλιο των γερόντων που απαρτίζεται από τους άντρες άνω των 35-40 ετών.

 

 Τα ζώα του κοπαδιού ανήκουν σε 50 περίπου οικογένειες, άλλες συμμετέχουν με πολλά βοοειδή άλλες με λίγα. Τα ζώα αποτελούν λοιπόν οικογενειακή ιδιοκτησία, τη βόσκηση τους όμως αναλαμβάνει όλη η κοινότητα από κοινού

         Η ζωοκλοπή είναι πολύ διαδεδομένη. Η κυβέρνηση έχει βέβαια αφαιρέσει τα πυροβόλα όπλα από τους βοσκούς που ζουν σε περιοχές κοντινές της πρωτεύουσας, αλλά για την προστασία των κοπαδιών ή για τις αρπαγές ζώων χρησιμοποιούνται τσεκούρια, αιχμηρά όργανά κ.λπ. Για τον Chrisbino αθέμιτη είναι μόνο η ζωοκλοπή εναντίον των γειτόνων. Ένας Μουντάρι μπορεί να κλέψει τα ζώα ενός άλλου Μουντάρι εφόσον πρόκειται για μακρινά χωριά. "Εάν ο πατέρας σου έχει να δώσει αρκετές αγελάδες δεν χρειάζεται να κλέβεις, διαφορετικά πως θα καταφέρεις να παντρευτείς;" κατέληξε ο συνομιλητής μας.

 

Ο επόμενος σταθμός μας ήταν το φεστιβάλ των Μουντάρι στην Terekeka, την πόλη που είναι η πρωτεύουσα της περιοχής τους. Επρόκειτο για ένα ξέφρενο πανηγύρι με την συμμετοχή πολλών χιλιάδων ανθρώπων κάθε ηλικίας, μια σπάνια ευκαιρία να δούμε πως διασκεδάζουν οι ντόπιοι και ακόμα καλύτερα να πάρουμε μέρος στην γιορτή τους. Ο σκοπός της εκδήλωσης ήταν η συμφιλίωση μεταξύ των Μουντάρι και των γειτόνων τους. Παρόντες ήταν εκπρόσωποι της κυβέρνησης, η ηγεσία των τοπικών κοινοτήτων κ.λπ.  Την κεντρική ομιλία εκφώνησε η πρόεδρος του συλλόγου γυναικών Terekeka με θέμα τα μέτρα για την καταπολέμηση της βίας. Συνεχίσαμε την πορεία μας βόρεια και ύστερα από πολλές καθυστερήσεις λόγω των γραφειοκρατικών διατυπώσεων, δικών μας οργανωτικών αστοχιών κ.α. επιτέλους φτάσαμε στους καταυλισμούς των Ντίνκα.

 

 

 

Στήσαμε τις σκηνές μας δίπλα σε ένα καταυλισμό Ντίνκα, οι οποίοι πρόσεχαν ένα κοπάδι βοοειδών σαφώς μικρότερο από αυτο που επισκεφτήκαμε στους Μουντάρι. Η ζέστη ήταν αφόρητη. Χρειάστηκε να καθαριστεί το έδαφος από αγκάθια, θάμνους και ξερόχορτα. Το χώμα είχε την χαρακτηριστική τραχειά υφή και τις βαθιές ρηγματώσεις, που έχει στην καρδιά της περιόδου της ξηρασίας η γη που πλημμυρίζει την περίοδο των βροχών. Γυρω μας υπήρχαν, όπως αντιληφθήκαμε αργότερα, πολλοί ακόμη καταυλισμοί και αγέλες βοοειδών. Επισκεφτήκαμε τον καταυλισμό. Μας καλωσόρισαν με τον χαρακτηριστικό χαιρετισμό των Ντίνκα: σηκώνοντας τα χέρια ψηλά και κάνοντας με αυτά το σχήμα των κεράτων των βοοειδών. Στα δικά μας μάτια τουλάχιστον, οι εργασίες με τα ζώα τους δεν διέφεραν και πολύ από αυτές στους Μουντάρι. Τα βόδια ήταν λιγότερο εντυπωσιακά, οι Ντίνκα όμως ξεχώριζαν για το ύψος τους, μας περνούσαν ένα κεφάλι ή και περισσότερο (θεωρούνται ο ψηλότερος λαός στον κόσμο). Οι Ντίνκα είναι ο πιο πολυάριθμος λαός του Σουδάν (αποτελούν το 40% του πληθυσμού). Σε αυτούς ανήκει ο πρόεδρος της χώρας, ο οποίος τους έσπρωξε στον εμφύλιο που κυριολεκτικά ρήμαξε την χώρα για να κρατήσει την εξουσία.

 

Το βράδυ μερικοί Ντίνκα ήρθαν στον καταυλισμό μας. Πιάσαμε την κουβέντα. Έλεγαν διάφορες τερατολογίες, από αυτές που τραβάν το ενδιαφέρον των Δυτικών(καθένας τους υποτίθεται πως είχε δυο έως δέκα γυναίκες και 30-40 αδέλφια). Στις πιο "δύσκολες" ερωτήσεις μας απαντούσαν στερεότυπα πως είναι πιστοί χριστιανοί και έχουν αφήσει πίσω τους τις παλιές δοξασίες και πρακτικές. Ξαφνικά κάτι έγινε, δεν αντιληφθήκαμε το τι ακριβώς, και έγιναν λαλίστατοι. Μας μίλησαν για τους περίφημους γιατρούς-θεραπευτές τους, οι οποίοι επικοινωνούσαν με τα πνεύματα των προγόνων και έπαιρναν οδηγίες για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων, προβλημάτων, συμφορών κ.λπ. (π.χ. τι να κάνουν όταν τα βόδια άρχιζαν να ψοφάνε μαζικά). Πλέον δεν υπάρχουν γιατροί- θεραπευτές εκτός από αυτούς που ασκούν κρυφά την τέχνη τους, συνήθως σε απομακρυσμένα χωριά. Οι νεκροί δεν μπορούν πια να επικοινωνήσουν εύκολα με τους ζωντανούς. Εάν υπάρχει κάποια σημαντική ανάγκη, επικοινωνούν με την επανάληψη πολλές φορές του ίδιου ονείρου σε χαρισματικούς ανθρώπους. Οι Ντίνκα αναγκάστηκαν να προσχωρήσουν στον χριστιανισμό, βαθιά μέσα τους πιστεύουν στην παραδοσιακή θρησκεία. Παρ' όλα αυτά, κατά τους συνομιλητές μας η υιοθέτηση του χριστιανισμού βελτίωσε τις ζωές των Ντίνκα, καθώς η χριστιανική αρχή της συγχώρεσης εισήγαγε την επιείκια στις ανθρώπινες σχεσεις και καταργήθηκαν οι περιορισμοί και οι διακρίσεις που προέβλεπε το σύστημα των κλαν. 

 

 

Οι Ντίνκα αναγκάστηκαν να προσχωρήσουν στον χριστιανισμό, βαθιά μέσα τους πιστεύουν στην παραδοσιακή θρησκεία. Παρ' όλα αυτά, κατά τους συνομιλητές μας η υιοθέτηση του χριστιανισμού βελτίωσε τις ζωές των Ντίνκα, καθώς η χριστιανική αρχή της συγχώρεσης εισήγαγε την επιείκια στις ανθρώπινες σχέσεις και καταργήθηκαν οι περιορισμοί και οι διακρίσεις που προέβλεπε το σύστημα των κλαν.

  Μετά μας περιέγραψαν την θυσία του ταύρου, που την διέπρατταν όλοι μαζί οι άνδρες με ομόθυμη  βία χρησιμοποιώντας μόνο τα γυμνά χέρια τους και όχι αιχμηρά όργανα. Το ζώο στην πραγματικότητα πέθαινε από πνιγμό, ενώ χρησιμοποιούσαν πέτρες και κλαδιά για να σκίσουν το δέρμα του και να το τεμαχίσουν. Ο διασπαραγμός αυτός του ταύρου στους Ντίνκα είναι, κατά τον Ρενέ Ζιράρ, παρόμοιος με την θυσία της καμήλας στους αρχαίους Άραβες, που επιτελείτο με γυμνά χέρια και με συμμετοχή όλης της κοινότητας. Μέσω αυτής της αναφοράς του Ρενέ Ζιράρ, άκουσα πρώτη φορά να γίνεται λόγος για τους Ντίνκα πριν 25 χρόνια. Κατά τον συγγραφέα, η εν λόγω θυσία αποτελεί τελετουργική επανάληψη του ιδρυτικού φόνου, δηλαδή του διασπαραγμού του μυθικού ηρωα- ιδρυτή, τον οποίο η κοινότητα σκότωσε με την συμμετοχή όλων και μετά θεοποίησε( στην φροϋδική εκδοχή πρόκειται για τον φόνο του πρωτοπατέρα). Αυτός ο φόνος και η τελετουργική επανάληψη του συνιστά τον πυρήνα του θρησκευτικου φαινομένου γενικά. Η θυσία των Ντίνκα αποτελεί απλά μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση, που βοηθάει στην κατανόηση της θυσίας και της θρησκείας συνολικά. Πάντως, σύμφωνα με τους πληροφοριοδότες μας, η θυσία αυτή γινόταν κατά την αναχώρηση ή την επιστροφή από τον πόλεμο και για να αποφύγουν κάποια επιδημία. Μετά το 2000 σταμάτησαν να γίνονται τέτοιες θυσίες.

Η κοινωνία των Ντίνκα ήταν μια τυπικά ακέφαλη κοινωνία που δεν γνώριζε ούτε την διάκριση σε τάξεις ουτε το κράτος. Πλέον είναι καθοριστικός ο ρόλος αρχηγών, άλλοτε κληρονομικών άλλοτε εκλεγμένων, που μεσολαβούν την σχέση ανάμεσα στο κράτος και τις κοινότητες, χειραγωγούν την ψήφο των Ντίνκα κ.λπ. Ωστόσο η εξουσία τους περιορίζεται από το συμβούλιο των αρχηγών των κοινοτήτων της περιοχής τους. Οι πληροφορητές μας επανέλαβαν λίγο πολύ όσα ισχύουν και στους Μουντάρι για τα βοοειδή τους. Δεν τα σφάζουν παρά μόνο όταν πρόκειται να πεθάνουν ή σε μεγάλη ανάγκη.

Οι Ντίνκα, με σειρά τους, έθεσαν και αυτοί ερωτήματα για τις συνήθειες μας, τον πολιτισμό μας και τις κοινωνίες μας. Ότι τους εντυπωσίαζε περισσότερο ήταν ότι έχουμε λίγα ή καθόλου παιδιά. Το ότι σε 12 άτομα αντιστοιχούσαν μόλις 6 παιδιά τους προκάλεσε σχεδόν πολιτισμικό σοκ. "Πως τόλμησες να αναλάβεις την ευθύνη να τερματίσεις την γενιά σου" ρώτησε ένας Ντίνκα κάποιον από εμάς. Το επόμενο πρωί διασχίσαμε με βάρκες τον Νείλο, στο σημείο μετασχηματίζεται στο έλος του Sudd, για να πάμε στο Μπορ. Σε αυτή την πόλη, στις 15 Νοεμβρίου 1991, εσφάγησαν 2000 άνθρωποι και 25000 ακόμη επρόκειτο να πεθάνουν τα επόμενα χρόνια από την πείνα, καθώς διώχθηκαν από την γή τους και κλάπηκαν ή σκοτώθηκαν τα βοειδή τους. Την μεγαλύτερη ευθύνη για το έγκλημα είχαν οι Νουέρ. Το ξενοδοχείο μας ήταν άθλιο και πανβρώμικο, πάντως μετά από την πολυήμερη διαμονή στις σκηνές, μας έδινε τουλάχιστον την δυνατότητα για ένα κρύο μπάνιο, κάτι που έμοιαζε πολυτέλεια μετα από μέρες απλησιάς, τις ατέλειωτες διαδρομές στους χωματόδρομους, τον ιδρώτα από τις υψηλές θερμοκρασίες, την σκόνη κ.α. Με αφετηρία το Μπόρ θα επιχειρούσαμε δυο εξορμήσεις με βάρκες στο έλος για να πάρουμε μια ιδέα για την χλωρίδα και την πανίδα του και να επισκεφτούμε τα ψαροχώρια του, όπου ζουν Ντίνκα ψαράδες. Την ίδια ώρα διεξαγόταν οι φημισμένοι αγώνες πάλης των Ντίνκα. Αμφιταλαντευτήκαμε λίγο αλλά προτιμήσαμε το έλος. Την επόμενη μέρα μάθαμε πως οι αγώνες κατέληξαν σε σοβαρά επεισόδια με ένα νεκρό και τέσσερις σοβαρά τραυματίες.

 

 

Το έλος του Sudd, την περίοδο των βροχών, αποκτά έκταση όσο η Ελλάδα. Αποτέλεσε για χιλιετίες τον φυσικό φραγμό που προστάτευε την υποσαχάρια Αφρική από την εισβολή των λευκών. Κάποτε υπήρχαν τακτικά δρομολόγια Τζούμπα- Χαρτούμ με ποταμόπλοια τα οποία διέσχιζαν το έλος.  Τα τελευταία χρόνια, λόγω του μεγάλου όγκου των βροχοπτώσεων, τα νερά δεν μπορούν να αποστραγγιστούν την περίοδο της ξηρασίας. Μεγάλες εκτάσεις φαίνεται πως έχουν καλυφθεί οριστικά από το νερό. Υπολογίζεται ότι θα χρειάζονταν τέσσερα χρόνια ανομβρίας για να αποδοθούν εκ νέου στην ανθρώπινη χρήση. Το αποτέλεσμα είναι 700.000 περιβαλλοντικοί πρόσφυγες, στους οποίους πρέπει να προστεθούν 475000 πρόσφυγες, μέσα στο 2023, λόγω του εμφυλίου στο Βόρειο Σουδάν και πολλές εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες του νοτιοσουδανικού εμφυλίου, που αρνούνται να επιστρέψουν στα σπίτια τους και παραμένουν σε στρατόπεδα τα οποία συντηρούνται από την ξένη βοήθεια και τον ΟΗΕ.

     Πήραμε το δρόμο της επιστροφής για την Τζούμπα. Το ταξίδι επρόκειτο να αποδειχθεί ιδιαίτερα επεισοδιακό. Φτάσαμε στην πόλη ενώ είχε πια νυχτώσει. Την επομένη θα πετούσαμε με το μονοκινητήριο, που είχαμε νοικιάσει, στο Ακόμπο για να συναντήσουμε τους Νουέρ

      

 

*Συγγραφέας