Στρέφοντας το βλέμμα στην Ευρώπη – Δελτίο Δεκεμβρίου 2024

Συντελεστές

• Υπεύθυνη σύνταξης: Martina Tresca
• Συντακτική ομάδα: Ines Muñoz, Mariana Sampaio
• Υπεύθυνοι προγράμματος: Martina Tresca, Νίκος Παπακώστας
• Επιμέλεια κειμένου: Στρατής Μπουρνάζος

Τι διαμορφώνει την Ευρώπη: εσωτερικές και εξωτερικές εξελίξεις

Ο Δεκέμβριος στις Βρυξέλλες σημαδεύτηκε από συναντήσεις, συμφωνίες aλλά και ασυμφωνίες για τη συμμετοχή των νέων και την πρόσβαση σε ποιοτικές θέσεις εργασίας. Ακόμα, έγιναν βήματα για την αντιμετώπιση της έλλειψης εργατικού δυναμικού και των ανισοτήτων. Τέλος, ο  δείκτης ισότητας των φύλων για το 2024 ανέδειξε τη στασιμότητα της Ένωσης, ενώ η κατάσταση στη Συρία, τη Ρωσία και τη Λευκορωσία οδηγεί την ΕΕ να λάβει ακόμη πιο αυστηρές αποφάσεις για το άσυλο.

Έμφαση στη συμμετοχή της νεολαίας της ΕΕ για τα επόμενα δύο χρόνια

Η τελευταία συνάντηση των υπουργών Παιδείας, Νεολαίας, Πολιτισμού και Αθλητισμού πραγματοποιήθηκε στα τέλη Νοεμβρίου, με σημαντικά αποτελέσματα όσον αφορά το μέλλον της πολιτικής της ΕΕ για τη νεολαία  τα επόμενα χρόνια.

Στρατηγική και διάλογος της ΕΕ για τη νεολαία

Το Συμβούλιο EYCS (Παιδείας, Νεολαίας, Πολιτισμού και Αθλητισμού) ενέκρινε ψήφισμα με το οποίο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα του 10ου κύκλου του διαλόγου της ΕΕ για τη νεολαία, ο οποίος διήρκεσε από τα μέσα του 2023 έως το τέλος του 2024.

Ο διάλογος της ΕΕ για τη νεολαία είναι ένα εργαλείο διαβούλευσης, το οποίο συντονίζεται εκ περιτροπής από την προεδρεύουσα κάθε φορά χώρα του Συμβουλίου της ΕΕ, στη βάση κάποιων προκαθορισμένων στόχων για τη νεολαία. Για παράδειγμα, τους τελευταίους 18 μήνες, νέα άτομα που επιλέχθηκαν από διάφορες χώρες της ΕΕ προσκλήθηκαν από την εκάστοτε προεδρία του Συμβουλίου (Ισπανία, Βέλγιο και Ουγγαρία) για να συζητήσουν τον Στόχο  3 (Κοινωνίες χωρίς αποκλεισμούς) και τον Στόχο 6 (Ενδυνάμωση της αγροτικής νεολαίας) για τη νεολαία. Ο κύκλος αυτός κορυφώθηκε με τη διάσκεψη της ΕΕ για τη νεολαία στη Βουδαπέστη, τον περασμένο Σεπτέμβριο. Οι στόχοι της ΕΕ για τη νεολαία συνοψίζουν τα βασικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν τα νέα άτομα στην Ευρώπη και τις προτεραιότητές τους, ενώ αποτελούν μέρος της στρατηγικής της ΕΕ για τη νεολαία των ετών  2019-2027. Η τελευταία αποτελεί το κύριο εργαλείο πολιτικής που διαθέτει η ΕΕ για την «εμπλοκή, σύνδεση και ενδυνάμωση» των νέων Ευρωπαίων, με τη συμμετοχή όχι μόνο των νέων, αλλά και των δημόσιων αρχών, συμβούλων νέων και των νεολαιίστικων οργανώσεων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της ΕΕ.

Η στρατηγική για τη νεολαία υλοποιείται μέσω εξαμηνιαίων σχεδίων εργασίας. Κατά την τελευταία συνεδρίαση, το Συμβούλιο EYCS ενέκρινε ψήφισμα που καθορίζει τις προτεραιότητες και τις δράσεις που θα υλοποιηθούν την περίοδο 2025-2027. Το Σχέδιο Εργασίας καθορίζει τον στόχο για τη νεολαία στον οποίο θα επικεντρωθούν οι προσπάθειες   τους επόμενους 18 μήνες. Πρόκειται για τον Στόχο 1: σύνδεση της ΕΕ με τη νεολαία και μείωση του δημοκρατικού ελλείμματος για τη νεολαία στην ΕΕ. Προκειμένου να εργαστούμε προς την κατεύθυνση της υλοποίησης του στόχου αυτού, ένα λεπτομερές χρονοδιάγραμμα αναφέρει όλα τα συμπεράσματα και τα ψηφίσματα του Συμβουλίου, καθώς και τις συνεδριάσεις, τις πρωτοβουλίες και τις εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν για την επίτευξη των στόχων και των αποτελεσμάτων. Ορισμένες από τις βασικές ημερομηνίες που πρέπει να έχουμε κατά νου το επόμενο έτος είναι:

• 1ο εξάμηνο του 2025: Ψήφισμα του Συμβουλίου σχετικά με την ενίσχυση  του διαλόγου της ΕΕ για τη νεολαία
• 2-5 Μαρτίου 2025: Διάσκεψη της ΕΕ για τη νεολαία στο Λούμπλιν της Πολωνίας για την εφαρμογή της διαδικασίας διαβούλευσης του διαλόγου της ΕΕ για τη νεολαία
• 5-6 Μαρτίου 2025: Συνάντηση της Γενικής Διεύθυνσης Νεολαίας (τμήμα της Επιτροπής για τη νεολαία) στο Λούμπλιν για να συζητηθεί το μέλλον των προγραμμάτων της ΕΕ, όπως το Erasmus+ και το ESC
• Τουλάχιστον μία φορά το χρόνο: Συνάντηση ομάδας ενδιαφερομένων της ΕΕ για τη νεολαία, με σκοπό τη διευκόλυνση των ανταλλαγών σχετικά με τις πρωτοβουλίες πολιτικής 
• 28-30 Μαΐου 2025: 4η Ευρωπαϊκή Συνέλευση Συμβούλων Νέων στη Μάλτα, με στόχο την επεξεργασία πρότασης με αντικείμενο ένα ευρωπαϊκό στρατηγικό πλαίσιο για την εφαρμογή της πολιτικής για την εργασία των νέων και την αναγνώριση της ποιοτικής πρακτικής της εργασίας των νέων 
• 1ο εξάμηνο του 2025: Έγκριση της έκθεσης της ΕΕ για τη νεολαία
• 2ο εξάμηνο του 2025: Διάσκεψη της ΕΕ για τη νεολαία και συνεδρίαση της Γενικής Διεύθυνσης Νεολαίας με επίκεντρο τα επόμενα προγράμματα Erasmus+ και Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης και τη συμμετοχή των νέων στη δημοκρατία

Ποιο θα είναι όμως το αποτέλεσμα όλων αυτών των εργασιών; Έχουν ήδη τεθεί αρκετά ερωτήματα σχετικά με τον πραγματικό αντίκτυπο που θα έχουν η στρατηγική και ο διάλογος στις πολιτικές για τη νεολαία, δεδομένου ότι αυτές, εντέλει, αποτελούν ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων, ενώ η ΕΕ μπορεί μόνο να παρέχει καθοδήγηση και προτάσεις. Τον Απρίλιο του 2024, μια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπογράμμισε πως οι συστάσεις του διαλόγου της ΕΕ για τη νεολαία πρέπει να τεθούν σε ισχύ τόσο σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, το ακριβές περιεχόμενο και η εμβέλεια αυτής της διαδικασίας είναι ακόμη άγνωστες. 

Οι αιτήσεις για τον 11ο διάλογο της ΕΕ για τη νεολαία μόλις άνοιξαν. Οι διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και τα δίκτυα νεολαίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο που επιθυμούν να συμμετάσχουν σε αυτήν τη διαδικασία μπορούν να υποβάλουν αίτηση έως τις 6 Ιανουαρίου 2025 (έντυπο αίτησης σε αυτόν τον σύνδεσμο).

Ευκαιρίες για τους νέους στις αγροτικές περιοχές 

Για την ολοκλήρωση του 10ου κύκλου του διαλόγου για τη νεολαία, πραγματοποιήθηκε συζήτηση σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νέοι στις αγροτικές περιοχές. Παρουσιάστηκαν βέλτιστες πρακτικές για τον μετριασμό των περιφερειακών ανισοτήτων και την πρόληψη της ερήμωσης, αντλώντας ειδικότερα από την ανακοίνωση της Επιτροπής «Δημογραφική αλλαγή στην Ευρώπη: μια εργαλειοθήκη για δράση». Τα βασικά στοιχεία που επισημάνθηκαν είναι: επένδυση σε ποιοτικές υπηρεσίες για τα παιδιά, προώθηση της πρόσβασης σε ποιοτικές θέσεις εργασίας, στέγαση και αξιοπρεπή πρότυπα διαβίωσης, προγράμματα προσανατολισμού για τη μετάβαση από το σχολείο στην εργασία, εξειδικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα σε ψηφιακές δεξιότητες και ενθάρρυνση των νέων να συμμετέχουν ενεργά στις κοινότητές τους μέσω οργανώσεων νεολαίας. 

Εθελοντισμός των νέων

Το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης (ΕΣΑ) είναι ένα πρόγραμμα που υποστηρίζει τη συμμετοχή των νέων σε δραστηριότητες εθελοντισμού σε ολόκληρη την ΕΕ. Στον προϋπολογισμό του Σώματος Αλληλεγγύης για το 2025 διατέθηκαν 166 εκατ. ευρώ, ποσό σημαντικά αυξημένο σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Ο συνολικός προϋπολογισμός που έχει διατεθεί για τη δημοσιονομική περίοδο 2021-2027 ανέρχεται σε 1,009 δισ. ευρώ, με στόχο να προσφερθεί υποστήριξη για δραστηριότητες αλληλεγγύης σε περισσότερους από 185.000 νέους. 

Μαζί με την πρόσκληση για το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης για το 2025, η Επιτροπή δημοσίευσε έκθεση για την περίοδο 2021-2023, στην οποία αναλύεται ο αντίκτυπος του προγράμματος κατά τη διάρκεια αυτών των ετών. Το έγγραφο ανατρέχει στην ιστορία και τα επιτεύγματα του προγράμματος, τις προτεραιότητές του, τον αριθμό των νέων και των οργανώσεων που συμμετέχουν, τα χρηματοδοτούμενα έργα και τις μαρτυρίες των νέων. Η ενότητα σχετικά με την κατανομή των φύλων  δείχνει ότι, την περίοδο 2021-2023, το 63% των παρεχόμενων ευκαιριών αξιοποιήθηκε από γυναίκες. Ωστόσο, απουσιάζουν κάποια κρίσιμα δεδομένα. Για  παράδειγμα, δεν γίνεται κάποια αναφορά στην προσέγγιση και τη δέσμευση προς τους νέους με λιγότερες ευκαιρίες: δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με το προφίλ των νέων που συμμετείχαν – από ποιο κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, γεωγραφικές περιοχές, καθώς και  άλλοι δείκτες ποικιλομορφίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να εργαστούν προς την κατεύθυνση της αύξησης της προσβασιμότητας και της προβολής αυτών των ευκαιριών, ώστε να είναι διαθέσιμες σε όλα τα άτομα. Το πρώτο βήμα πρέπει να είναι η διενέργεια μιας ολοκληρωμένης αξιολόγησης και η εκ των υστέρων εκτίμηση των επιπτώσεων ,με βάση ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα.

Δεν είναι η εργασία ανθρώπινο δικαίωμα;

Σχετικά με τους νέους και την πρακτική άσκηση

Οι υπουργοί Απασχόλησης της ΕΕ συναντήθηκαν στις αρχές Δεκεμβρίου στον σχηματισμό του Συμβουλίου EPSCO (Απασχόλησης, Κοινωνικής Πολιτικής, Υγείας και Καταναλωτών) για να συμφωνήσουν επί της «Οδηγίας για την πρακτική άσκηση». Η Οδηγία αποσκοπεί στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας για τους ασκούμενους, καθώς και στην αποτροπή της κακής πρακτικής, σύμφωνα με την οποία ένας εργοδότης εμφανίζει ως «άσκηση» μια κανονική σχέση εργασίας. 

Η νομοθετική πρόταση που υποβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάρτιο ήταν φιλόδοξη, παρόλο που διατυπώθηκαν αρκετά σημεία κριτικής (ρίξτε μια ματιά σε προηγούμενη ανάλυση εδώ). Στην πραγματικότητα, η Οδηγία θα πρέπει να κατοχυρώσει θεσμικά ότι ο ασκούμενος είναι ισότιμος με τον εργαζόμενο και, ως εκ τούτου, δικαιούται να αμείβεται και να έχει πρόσβαση στην κοινωνική προστασία. Δυστυχώς, αυτή η θετική πρόταση δεν συνοδεύτηκε από τη θέσπιση ενός ελάχιστου μισθού για τους ασκούμενους, αναθέτοντας ουσιαστικά την ευθύνη της απαγόρευσης της απλήρωτης πρακτικής άσκησης στις εθνικές αρχές. Οι τελευταίες, πάντως, σε κάθε περίπτωση, υποχρεούνται να διενεργούν ελέγχους για την πρόληψη και την τιμωρία της αδήλωτης εργασίας.

Καθώς το δεύτερο εξάμηνο του 2024 η Ουγγαρία προεδρεύει του Συμβουλίου της ΕΕ, εναπόκειτο θεσμικά στη χώρα αυτή να ηγηθεί των διαπραγματεύσεων. Για πέμπτη φορά, η προεδρία παρουσίασε μια πρόταση η οποία, σύμφωνα με πολλούς ενδιαφερόμενους (όπως η νέα Επίτροπος Κοινωνικών Δικαιωμάτων Roxana Minzatu και η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων), «διαστρεβλώνει τους στόχους της αρχικής πρότασης». Στην πραγματικότητα, η Ουγγαρία πρότεινε να περιοριστεί το πεδίο της εφαρμογής της νομοθεσίας ώστε να αφορά μόνο τους ασκούμενους σε «πρακτική άσκηση ανοικτής αγοράς». Ο όρος αυτός αναφέρεται στις μη υποχρεωτικές, διμερείς και ιδιωτικές συμφωνίες μεταξύ ενός ασκούμενου και ενός εργοδότη, χωρίς καμία επίσημη σύνδεση με την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Δεδομένου ότι μόνο το 24% των ασκούμενων στην ΕΕ βρίσκεται αυτό το καθεστώς, όλα τα υπόλοιπα άτομα θα παρέμεναν απροστάτευτα από την Οδηγία. Επιπλέον, κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στον αρχικό στόχο της καταπολέμησης των πλασματικών συμβάσεων πρακτικής άσκησης. 

Έρευνα του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Νεολαίας για την πρακτική άσκηση: Κατανόηση του αντίκτυπου της απλήρωτης πρακτικής άσκησης. Δεδομένα σχετικά με την ερώτηση της έρευνας «Θα μπορούσατε να αντέξετε οικονομικά να πραγματοποιήσετε μια απλήρωτη πρακτική άσκηση τους επόμενους έξι μήνες;» (%, μία επιλογή, ανά ηλικία, φύλο, κοινωνικές ομάδες και οικονομική κατάσταση των νοικοκυριών)

Παρόλο που χώρες όπως η Ιταλία και η Γαλλία τάχθηκαν υπέρ αυτής της νέας πρότασης, η Ισπανία και η Γερμανία την απέρριψαν. Αυτό σημαίνει ότι εναπόκειται στην Πολωνία, η οποία είναι η επόμενη χώρα που θα προεδρεύσει στο Συμβούλιο, το πρώτο εξάμηνο του 2025, να επιλύσει τις διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών και να προωθήσει τις διαβουλεύσεις με το Κοινοβούλιο. Εκεί, η Επιτροπή EMPL (Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων) επεξεργάζεται την Οδηγία, ενώ των διαπραγματεύσεων θα ηγηθεί η Ισπανίδα σοσιαλίστρια ευρωβουλεύτρια Alicia Homs Ginel. Τα μέλη της επιτροπής EMPL θα καταλήξουν σε μια τοποθέτηση και στη συνέχεια η Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου θα ψηφίσει για την έγκριση ή την απόρριψή της. Μόνο μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας θα ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις με τα κράτη-μέλη.  Κάτι τέτοιο μπορεί να διαρκέσει μέχρι την άνοιξη του 2025. 

Σχετικά με τα υποεκπροσωπούμενα άτομα

Κατά την ίδια συνεδρίαση του Συμβουλίου EPSCO, τα κράτη-μέλη ενέκριναν συμπεράσματα για την αντιμετώπιση της έλλειψης εργατικού δυναμικού και δεξιοτήτων με την ενίσχυση της στήριξης της κατάρτισης και της εκπαίδευσης, ιδίως για τις πιο υποεκπροσωπούμενες ομάδες. Τέτοιες ομάδες είναι οι γυναίκες, οι εργαζόμενοι με χαμηλή ειδίκευση, οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας, οι νέοι και ιδίως τα άτομα που δεν βρίσκονται σε καθεστώς απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης, τα άτομα που ανήκουν εθνοτικές μειονότητες και τα άτομα με αναπηρίες.

Το κείμενο που εγκρίθηκε δεν είναι δεσμευτικό και έχει στόχο να παράσχει συστάσεις προς τις χώρες της ΕΕ. Ανάμεσά τους: ενίσχυση των ευκαιριών κατάρτισης για τους εργαζομένους σε τομείς όπου έχουν εντοπιστεί ελλείψεις εργατικού δυναμικού (κατασκευές, υγειονομική περίθαλψη, STEM [Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική, Μαθηματικά], Τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών], αντιμετώπιση των εμποδίων στη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, ιδίως του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων και των στερεοτύπων των φύλων, προώθηση δίκαιων, αξιοπρεπών και σταθερών συνθηκών εργασίας.

Το 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε έκθεση με κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση των συνεχιζόμενων ελλείψεων και των κενών δεξιοτήτων, οι οποίες οφείλονται στη δημογραφική αλλαγή, στην «πράσινη και ψηφιακή μετάβαση», καθώς και στις κακές συνθήκες εργασίας σε ορισμένους τομείς. Η έκθεση αποτελούσε παραδοτέο του Ευρωπαϊκού Έτους Δεξιοτήτων (μια πρωτοβουλία που αναλύσαμε τον Ιούνιο του 2023). Αργότερα, το 2024, η Επιτροπή δημοσίευσε ένα σχέδιο δράσης που υποδεικνύει στο Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο τους βασικούς τομείς πολιτικής στους οποίους πρέπει να παρέμβουν. Σε αυτούς περιλαμβάνονται όχι μόνο η παροχή στήριξης σε υποεκπροσωπούμενες ομάδες για την είσοδο στην αγορά εργασίας, αλλά και η παροχή στήριξης για δεξιότητες, κατάρτιση και εκπαίδευση, η βελτίωση των συνθηκών εργασίας και της κινητικότητας των εργαζομένων εντός της ΕΕ, καθώς και η προσέλκυση ταλέντων από χώρες εκτός της ΕΕ.  Το τελευταίο σημείο είναι εύγλωττο για την προσέγγιση της ΕΕ για τη μετανάστευση: την ενθαρρύνει αποκλειστικά όταν οι άνθρωποι συμβάλλουν στην οικονομική μας ανάπτυξη. 

Με βάση τα έγγραφα και τα συμπεράσματα που έχουν παραχθεί τα τελευταία χρόνια, η προσέγγιση που ακολουθούν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ για τα κοινωνικά ζητήματα και τα εργασιακά δικαιώματα ακολουθεί ένα αναπτυξιακό παράδειγμα που βασίζεται στην ανταγωνιστικότητα, την ευελιξία, την οικονομική ανάπτυξη και την έννοια της ανθεκτικότητας που βασίζεται στη στρατηγική αυτονομία και την ασφάλεια. Παρά τα πολλά σημαντικά βήματα που έχουν γίνει για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των υποεκπροσωπούμενων ομάδων, ιδίως των γυναικών, των νέων, των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων από μειονεκτούσες περιοχές, όλα αυτά έχουν διαμορφωθεί στο πλαίσιο μιας προοπτικής προσανατολισμένης στην αγορά, και όχι στο πλαίσιο ενός αυτοτελούς «πυλώνα της ΕΕ».

Ισότητα των φύλων: Ακόμα υπολειπόμαστε

Ο Δεκέμβριος σημαδεύτηκε από μια υψηλή θεσμική εστίαση στην ισότητα των φύλων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οργάνωσε την τέταρτη Εβδομάδα Ισότητας των Φύλων, ενώ το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (ο οργανισμός της ΕΕ για την ισότητα των φύλων) οργάνωσε τη δεύτερη συνάντηση του Φόρουμ για την Ισότητα των Φύλων. Κατά τη διάρκεια αυτών των εκδηλώσεων, εμπειρογνώμονες, ακτιβιστές, υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων και ακαδημαϊκοί διερεύνησαν τις πολλαπλές διαστάσεις ενός μεγάλου ερωτήματος: Πώς κάνουμε την ισότητα των φύλων πραγματικότητα; 

Οι συζητήσεις διεξάγονται σε μια περίοδο κατά την οποία ο δείκτης 2024 για την ισότητα των φύλων στην ΕΕ αποκαλύπτει στασιμότητα ως προς την πρόοδο σε «εργασία, χρήμα, γνώση, χρόνο, εξουσία και υγεία», δηλαδή σε έξι βασικές πτυχές της καθημερινής ζωής. Τα στοιχεία που περιλαμβάνει ο δείκτης θα πρέπει να τροφοδοτήσουν τις εργασίες της Επιτροπής για την προετοιμασία του χάρτη πορείας με θέμα τα δικαιώματα των γυναικών και τη στρατηγική για την ισότητα των φύλων μετά το 2025.

Ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων δίνει στην ΕΕ και στα κράτη-μέλη βαθμολογία από το 1 (καμία ισότητα) έως το 100 (πλήρης ισότητα). 

Η βαθμολογία για την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 71 στους 100 βαθμούς. Αυτό σηματοδοτεί μια σχεδόν ανεπαίσθητη βελτίωση (κατά 0,8 μονάδες), σε σχέση με τη βαθμολογία του δείκτη για το 2023,  αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τον μακρύ δρόμο που πρέπει να διανυθεί για την επίτευξη της πλήρους ισότητας.

Ο Δείκτης δίνει επίσης έμφαση στη βία κατά των γυναικών, καθώς και στον αντίκτυπό της στην ελευθερία και τις δυνατότητες των γυναικών σε όλες τις πτυχές της ζωής. Συγκεκριμένα στοιχεία για τον τομέα της βίας θα δοθούν αναλυτικά σε μια θεματική έκδοση του Δείκτη Ισότητας των Φύλων, η οποία θα δημοσιευθεί το 2025. Εντωμεταξύ, αξίζει να αναφερθεί πως το ζήτημα της πρόσβασης στα δικαστήρια και της απόδοσης δικαιοσύνης για τις γυναίκες που υπέστησαν βία λόγω φύλου είναι κρίσιμο· εδώ χρησιμοποιούνται διοικητικές στατιστικές που αναφέρουν τα καταγεγραμμένα από την αστυνομία αδικήματα, τις διώξεις και τις δικαστικές αποφάσεις. Αυτός ο ερευνητικός τομέας είναι θεμελιώδης για να κατανοήσουμε συγκεκριμένα κενά  στις χώρες της ΕΕ: πού λείπουν οι επενδύσεις, η εκπαίδευση και η κατάρτιση των αρμόδιων αρχών, τα μέτρα πρόληψης της βίας και, τέλος, η πρόσβαση σε δικαστικές διαδικασίες και η άσκηση αυτών. Η πατριαρχία και η βία εξακολουθούν να είναι βαθιά ριζωμένες στην κουλτούρα των θεσμών και των μηχανισμών τους, ενώ τα περιστατικά βίας εξακολουθούν να μην καταγγέλλονται ή, ακόμη χειρότερα, να υποβαθμίζονται. Το φαινόμενο αυτό εμποδίζει την πλήρη ποινικοποίηση της βίας κατά των γυναικών, τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο.

Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος για τον οποίο η πρόσφατα εκδοθείσα Οδηγία της ΕΕ για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών δεν περιλαμβάνει έναν κοινά αποδεκτό ορισμό του βιασμού. Οι χώρες της ΕΕ δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν στην ποινικοποίηση του βιασμού ως εγκλήματος της ΕΕ, με αποτέλεσμα να τον αφαιρέσουν από το τελικό κείμενο, αφήνοντας την ευθύνη για την υιοθέτηση ενός νομικού ορισμού του βιασμού στα επιμέρους κράτη-μέλη. Εντωμεταξύ, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA) της ΕΕ παρουσίασε στις δημόσιες αρχές τα ευρήματα έρευνας σχετικά με τη βία λόγω φύλου στην ΕΕ. Ο FRA υπογράμμισε πως, αν και η έκθεσή του βασίζεται στον γενικό πληθυσμό, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ειδικότερα και οι διοικητικές στατιστικές κατά την εξέταση της έκτασης και της φύσης της βίας κατά των γυναικών. 

Το Συμβούλιο αποφασίζει να αναστείλει την αίτηση ασύλου για Σύρους

Στις 7 Δεκεμβρίου το  δικτατορικό καθεστώς, με ηγέτη τον Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία έλαβε τέλος μετά από 53 χρόνια στην εξουσία. Στον απόηχο της πολιτικής αναταραχής, πολλές ευρωπαϊκές χώρες ανακοίνωσαν την αναστολή όλων των αιτήσεων ασύλου για άτομα από τη Συρία, επηρεάζοντας τόσο τις νέες αιτήσεις όσο και εκείνες που βρίσκονται σε εξέλιξη.

Το 2015 η Γερμανία άνοιξε τις πόρτες της στους Σύρους αιτούντες άσυλο, στο αποκορύφωμα του εμφυλίου πολέμου. Ωστόσο, σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, το κράτος που κάποτε αγκάλιασε τους πρόσφυγες τώρα εφαρμόζει περιοριστικές μεταναστευτικές πολιτικές. Στο Βερολίνο, το Υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε ότι δεν θα επεξεργάζεται αιτήσεις ασύλου έως ότου υπάρξει μεγαλύτερη σαφήνεια σχετικά με τις πολιτικές εξελίξεις στη Συρία. Η εξέλιξη αυτή είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς η Γερμανία φιλοξενεί σήμερα τον μεγαλύτερο αριθμό καταγεγραμμένων Σύρων προσφύγων – περίπου 716.000 σύμφωνα με την έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

Άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Αυστρία, η Δανία, η Νορβηγία, η Ιταλία, το Βέλγιο και η Ελλάδα, έχουν λάβει παρόμοιες αποφάσεις. Σύμφωνα με το Al Jazeera, αυτό σημαίνει ότι οι Σύροι που βρίσκονται σήμερα σε διαδικασία χορήγησης ασύλου θα πρέπει να περιμένουν περισσότερο και να αντιμετωπίσουν μια περίοδο αβεβαιότητας για το μέλλον τους. Αντίθετα, οι συνθήκες παραμένουν αμετάβλητες για τα άτομα στα οποία έχει ήδη χορηγηθεί άσυλο.

Τα πρόσφατα γεγονότα μπορεί να οδηγήσουν στην επιστροφή των Σύρων προσφύγων στις εστίες τους, αλλά είναι επικίνδυνο για τα ευρωπαϊκά κράτη να ενεργήσουν τόσο πρόωρα, ανακαλώντας τους νόμους προστασίας για τους πρόσφυγες και πιέζοντας για επιστροφές πριν να επιβεβαιώσουν ότι η χώρα θα είναι όντως ασφαλής. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες επισημαίνει ότι οι επιστροφές μπορούν να γίνουν μόνο όταν οι συνθήκες χαρακτηριστούν «ουσιώδεις, διαρκείς και ασφαλείς». 

Η Ύπατη Εκπρόσωπος για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, η Εσθονή Kaja Kallas ηγήθηκε της αντίδρασης της ΕΕ για τις εξελίξεις στη Συρία. Δήλωσε ότι οι κυρώσεις κατά της Συρίας δεν θα αρθούν προτού οι νέοι κυβερνώντες διασφαλίσουν ότι οι μειονότητες δεν θα διώκονται και ότι τα δικαιώματα των γυναικών θα προστατεύονται στο πλαίσιο μιας ενιαίας κυβέρνησης που θα αποκηρύσσει τον θρησκευτικό εξτρεμισμό. Επιπλέον, ο Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων και Μετανάστευσης, ο Αυστριακός Magnus Brunner, σημείωσε ότι η κατάσταση είναι «ασταθής» και απαιτεί καλύτερη κατανόηση των συνθηκών που διαμορφώνονται επιτόπου. 

Μια νέα στρατηγική της Επιτροπής για την ενίσχυση της ασφάλειας της ΕΕ και την αντιμετώπιση της εργαλειοποίησης της μετανάστευσης

Οι παράτυπες διελεύσεις των συνόρων, ιδίως στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας, αυξήθηκαν κατά 66% το 2024, με πολλούς ανθρώπους να αναζητούν καταφύγιο εισερχόμενοι με ρωσική βίζα. Η ΕΕ ενίσχυσε τις οικονομικές, επιχειρησιακές και διπλωματικές προσπάθειες στον τομέα αυτό, ενώ εισηγήθηκε νέα νομοθετικά μέτρα για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου και της παράνομης μετανάστευσης. Αυτά θα εξεταστούν από τους υπουργούς Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων, προκειμένου να ξεκινήσουν διαβουλεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η τρέχουσα τοποθέτηση  του Συμβουλίου έχει επικριθεί, με το σκεπτικό ότι εντείνει ακόμα περισσότερο την ποινικοποίηση της μετανάστευσης και της αλληλεγγύης.

Στο πλαίσιο αυτό, στις 11 Δεκεμβρίου, η Επιτροπή ενέκρινε μια σειρά μέτρων για την υποστήριξη των κρατών-μελών ώστε να αντιμετωπίσουν τις υβριδικές απειλές από την εργαλειοποίηση της μετανάστευσης από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία και να ενισχύσουν την ασφάλεια στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.

Αυτές περιλαμβάνουν:

• Καταδίκη της Ρωσίας και της Λευκορωσίας για την εκμετάλλευση των ευάλωτων μεταναστών με σκοπό την αποσταθεροποίηση της ΕΕ, που εγκυμονεί κινδύνους για τον χώρο Σένγκεν και την ενότητα της ΕΕ. 
• Ενίσχυση της ασφάλειας των συνόρων με τη χρηματοδότηση της Εσθονίας, της Φινλανδίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Πολωνίας και της Νορβηγίας με 170 εκατ. ευρώ για την αναβάθμιση της επιτήρησης, τη βελτίωση των τηλεπικοινωνιών και την αντιμετώπιση των εισβολών μη επανδρωμένων αεροσκαφών. 
• Προστασία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ με σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της αρχής της μη επαναπροώθησης. Δεδομένων των απειλών ασφαλείας στα σύνορα της ΕΕ με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, μπορεί να γίνει επίκληση στις διατάξεις της Συνθήκης για τη λήψη έκτακτων μέτρων, πέραν της δευτερογενούς νομοθεσίας της ΕΕ. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά πρέπει να πληρούν αυστηρές προϋποθέσεις, να είναι αναλογικά, απολύτως αναγκαία, προσωρινά και να σέβονται τις απαιτήσεις του Χάρτη, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος ασύλου.