Εναρξη με διαμαρτυρίες, την ΠτΔ και ελάχιστο κόσμο

Προχθές ξεκίνησε επίσημα το 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (7-17/03). Πρόκειται για ένα ιστορικό φεστιβάλ, που μπορεί να μην φέρει επάνω του τόσα χρόνια όσα αντίστοιχα του εξωτερικού, αλλά θεωρείται και είναι (ακόμα) ένα από τα σημαντικότερα παγκοσμίως - και ως προς το κύρος της διοργάνωσης αλλά και ως προς τη φήμη του ίδιου του κοινού του φεστιβάλ: δεν έχει περάσει ούτε μία χρονιά, από τα τελευταία 16 χρόνια που προσωπικά έστω πηγαίνω, που να μην είναι στην κουβέντα κάθε ξένου καλεσμένου το πόσο ενδιαφέρον είναι το κοινό αυτού του Φεστιβάλ.

Ενός Φεστιβάλ που στήθηκε από έναν άνθρωπο, που ήξερε πολύ καλά το ντοκιμαντέρ, που είχε όραμα και τεχνογνωσία. Και που συσπείρωσε γύρω του όχι μόνο συνεργάτες με αξίες παρόμοιες με τις δικές του αλλά και κοινό με τις ίδιες αξίες. Και το "εκπαίδευσε": Ο Δημήτρης Εϊπίδης, που θα μάς λείπει πάντα, δημιούργησε το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης πριν από 26 χρόνια ως "αδερφάκι" του Κινηματογράφου και άλλαξε τον κινηματογραφικό χάρτη της χώρας.

Τα τελευταία χρόνια, ο Δημήτρης Εϊπίδης δεν είναι πια μαζί μας. Εφυγε από τη ζωη το 2021 και από καλλιτεχνικός διευθυντής του ΦΝΘ το 2016. Σταδιακά από τότε το Φεστιβάλ άλλαξε: ευτυχώς έμειναν κάποιοι άνθρωποι (όπως ο Δημήτρης Κερκινός κ.α.), διόλου λίγοι, που ακόμη διατηρούν το πνεύμα του Φεστιβάλ υψηλό και διαθέτουν τις κατάλληλες γνώσεις ώστε να το μεταφέρουν στην πράξη. Ωστόσο, η διοίκηση έχει αλλάξει και η καλλιτεχνική διεύθυνση και είναι ολοφάνερο σε όλο το κοινό του φεστιβάλ πως τελικά οι αλλαγές είναι όλο και ευρύτερες. Σαν το φεστιβάλ να απομακρύνεται από τον σκοπό του και να υπηρετεί άλλες (ή άλλων) στοχεύσεις.

Αυτό φάνηκε και στη φετινή Τελετή Εναρξης του 26ου ΦΝΘ:

• Καταρχάς, είχε τον λιγότερο κόσμο από κάθε άλλη χρονιά. Τόση ήταν η διαφορά, που για πρώτη φορά δεν άνοιξαν τον Εξώστη. Υποχρέωσαν όλους μας να καθίσουμε στην πλατεία του Ολύμπιον, μόνο και μόνο επειδή θα έρχονταν η Πρόεδρος της Δημοκρατίας (ΠτΔ) και έπρεπε να φαίνεται πως η πλατεία είναι γεμάτη στις κάμερες. Πάρα πολλοί αντέδρασαν σε αυτό, κοινό που έρχεται χρόνια και για πρώτη φορά βίωνε τέτοια "εκμετάλλευση": «Λες και είμαστε εμείς υποχρεωμένοι να γίνουμε κομμάτι της εικόνας τους! Εμείς είμαστε εδώ πριν απ' αυτούς» ακούσαμε μία κυρία που την βλέπουμε πράγματι χρόνια τώρα στο Φεστιβάλ και πράγματι ήταν πολύ πριν τη σημερινή διοίκηση, καλλιτεχνική διεύθυνση ή όποιον άλλο θεσμικό παράγοντα.

• Πράγματι, για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού, ήρθε Πρόεδρος της Δημοκρατίας για να κηρύξει την έναρξη του Φεστιβάλ. Στα 65 χρόνια Φεστιβάλ Κινηματογράφου και στα 26 του Ντοκιμαντέρ, μόνο μία φορά ήρθε ο Κ. Σημίτης ως πρωθυπουργός τότε, για να δει ταινία (δεν μίλησε - προς τιμήν του τότε), τον Νοέμβριο του 2022 είχε έρθει ο Κ. Μητσοτάκης μόνο και μόνο για να μιλήσει για το Netflix και τα 65 χρόνια του θεσμού ευχαρίστησε έναν τηλεοπτικό σκηνοθέτη και μόνο (ούτε ο ίδιος ούτε ο τότε υφυπουργός Πολιτισμού, κ. Γιατρομανωλάκης είχαν μείνει για οτιδήποτε αλλο, αν και είχαμε δει τον υφυπουργό να ψωνίζει ρούχα στο κέντρο της πόλης - προφανώς το να ενισχύει μεγάλες αλυσίδες ρούχων ήταν πιο σημαντικό από το να παραβρεθεί στην προβολή κάποιας ταινίας του Φεστιβάλ, που γίνεται υπό την αιγίδα του υπουργείου του). Και τώρα ήρθε για πρώτη φορά η ΠτΔ: Δυστυχώς μάς απογοήτευσε. Εμεινε μεν (και ήταν η μόνη απ' όσους θεσμικούς παράγοντες μίλησαν στην Τελετή Εναρξης) που έμεινε να δει την ταινία του Φερνάντο Τρουέμπα «Πυροβόλησαν τον πιανίστα», ωστόσο τόσο ο λόγος της όσο και οι δεκάδες αστυνομικοί με πολιτικά και μη, που τη συνόδευαν ήταν εντελώς παράταιρη εικόνα για μία φεστιβαλική έναρξη.

• Η ομιλία της ήταν περιττώς κανονιστική, στον μέγιστο βαθμό. Ξεκίνησε πάρα πολύ σοβαρά, σχεδόν θυμωμένα, λέγοντας «Με χαρά κηρύσσω την έναρξη του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης...» με τον κόσμο να γελάει, καθώς μόνο «χαρά» δεν έδειχνε ούτε το πρόσωπό ούτε το ύφος ούτε οι λέξεις της. Οσο για το τι είπε για το ίδιο το ντοκιμαντέρ, αυτό προκάλεσε σχόλια κυρίως από τη μεριά όσον κινηματογραφιστών ήταν στην αίθουσα, αφού μίλησε με κανονιστικό τρόπο, περιορίζοντας ως αυθεντία κάθε ορίζοντα που ανοίγει αυτό το είδος και κάθε καλλιτεχνική ελευθερία: «Καλλιτεχνική αναπαράσταση της πραγματικότητας ή δημιουργική διαχείριση μιας αθέατης πλευράς της, ποιητική αποτύπωση μιας τεκμηριωμένης αλήθειας ή υποκειμενική καταγραφή κάποιων διαστάσεών της, το ντοκιμαντέρ είναι κινηματογραφικό είδος που προϋποθέτει πολιτισμική ευαισθησία, δημοσιογραφική αυθεντικότητα, ηθική ακεραιότητα, νοηματική καθαρότητα και πολιτική ευθυκρισία»... «Αυτά τα τέσσερα τελευταία τι σχέση έχουν με την ίδια και τα όσα η κυβέρνηση που στηρίζει εκπροσωπεί;» ακούστηκε από έναν κύριο στο κοινό.

• Γενικά το κοινό (που ούτως ή άλλως δεν ήταν μεγάλο όπως είπαμε) δεν χειροκρότησε σχεδόν κανένα, σχολίαζε διαρκώς και μάλιστα κάποια στιγμή ο Ορέστης Ανδρεαδάκης μάς κάλεσε να χειροκροτήσουμε, καθώς ήταν πραγματικά αστείο: ανέβαιναν ένας ένας να μιλήσουν (δήμαρχος, πρόεδροι, αντιπεριφερειάρχης, ΠτΔ κ.α.) και σχεδόν ήταν σαν να μην υπάρχει κόσμος από κάτω. Ειδικά ο υφυπουργός Πολιτισμό, κ. Δήμας, έλαβε χειροκρότημα από πέντε ανθρώπους; Μάλιστα ο ίδιος δεν "αμέλησε" να αναφέρει ως κάτι "το καλό" το νομοσχέδιο που έρχεται και θα επιφέρει το τελειωτικό χτύπημα στον ελληνικό κινηματογράφο, με την συνένωση ΕΚΟΜΕ και ΕΚΚ (ουσιαστικά πρόκειται για τον υποβιβασμό του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, σε έναν οργανισμό δίχως τη δυνατότητα να μπορεί να επιτελέσει το έργο του): «Το επόμενο χρονικό διάστημα θα φέρουμε νόμο στη Βουλή, συνεχίζοντας να στηρίζουμε ακόμη πιο δυναμικά τις οπτικοακουστικές παραγωγές στη χώρα μας» είπε συγκεκριμένα.
• Τέλος, ο ίδιος προκάλεσε τη θυμηδία του κοινού, καθώς κλείνοντας είπε: «Κλείνοντας, θα ήθελα να συγχαρώ την πρόεδρο και όλα τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ για την εξαιρετική δουλειά που κάνουν, όλους τους παραγωγούς, τους σκηνοθέτες, τους ηθοποιούς, τους τεχνικούς, οι οποίοι πολύ καιρό τώρα προετοιμάζονται για τη σημερινή αλλά και τις επόμενες ημέρες»... Ποιους ηθοποιούς; Μιλάμε για Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ! Δεν ήταν λίγοι όσοι γέλασαν...
• Ηταν προφανές πως οι περισσότεροι απ' όσους μίλησαν στη βραδιά ίσως να μην έχουν δει ούτε ένα ντοκιμαντέρ στη ζωή τους. Και οι περισσότεροι πάντα μπερδεύονταν ακόμη και σαν ήταν να πουν τη λέξη «ντοκιμαντέρ», με την πρόεδρο του ΔΣ του Φεστιβάλ, κ. Θανούλη να μένει σιωπηλή λέγοντας «Καλώς ήρθατε στο.... (σιωπή, προφανώς τα έχασε...) 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης». Αυτό βέβαια μπορεί να συμβεί στον καθένα. Δεν θα κρίνουμε την κ. Θανούλη επειδή αγχώθηκε επί σκηνής. Ωστόσο έχουμε ήδη γράψει ρεπορτάζ για τη συμπεριφορά της ως καθηγήτρια στο τμήμα Κινηματογράφου (με τους φοιτητές να περιγράφουν ακραία περιστατικά, σχεδόν φασίζουσας συμπεριφοράς εκ μέρους της) από το οποίο πραγματικά «έφυγε νύχτα» κι έγινε Πρόεδρος του φεστιβάλ.

Εν συνόλω, στην τελετή έναρξης, την οποία κήρυξε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, παρευρέθησαν, επίσης, ο Υφυπουργός Πολιτισμού, αρμόδιος για θέματα Σύγχρονου Πολιτισμού, Χρίστος Δήμας, ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Στέλιος Αγγελούδης, και η Αντιπεριφερειάρχης Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Κεντρικής Μακεδονίας, Μελίνα Δερμεντζοπούλου, τους οποίους υποδέχτηκαν εκ μέρους του Φεστιβάλ η Ελίζ Ζαλαντό, γενική διευθύντρια, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής, η Ελευθερία Θανούλη, πρόεδρος του ΔΣ, και μέλη της διοίκησης. Η ΠτΔ ήταν αυτή που απένημε και στον τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο στον σκηνοθέτη Φερνάντο Τρουέμπα, του οποίου η πολιτική ταινία animation «Πυροβόλησαν τον πιανίστα» άνοιξε το Φεστιβάλ.

Μία ακόμη από τις «ιδιαίτερες» στιγμές της Εναρξης ήταν η εξής: στο πλαίσιο του Φεστιβάλ θα προβληθούν 251 ταινίες. Συνεχώς αναφορά γίνονταν σε 250 στους λόγους των θεσμικών παραγόντων, με τμήμα του κοινού να σχολιάζει γελώντας πως «250 σκηνοθέτες θα πιστεύουν πως για τη δική τους ταινίας δεν γίνεται αναφορά»... Γενικά, υπήρχαν αρκετοί λόγοι πικρής θυμηδίας σε αυτή την Τελετή Εναρξης.

Εντονες διαμαρτυρίες και bulling

• Τέλος, στα πιο σοβαρά: Εξω από τον Ολύμπιον είχε στηθεί το καθιερωμένο κόκκινο χαλί. Φοιτητές και φοιτητικοί σύλλογοι είχαν ανοίξει πανό ενάντια στο νομοσχέδιο για την ιδιωτικοποίηση της δημόσιας Παιδείας, ενάντια στον πόλεμο στην Παλαιστίνη. Δυνάμεις των ΜΑΤ ήταν παρατεταγμένες μπροστά τους με τους ένστολους να έχουν πλησιάσει σε απόσταση αναπνοής από τα πανό. Και όλα αυτά, ακριβώς δίπλα από την είσοδο του Ολύμπιον.
• Η κ. Σακελλαροπούλου μπήκε στο Ολύμπιον (θυμίζουμε ότι το φεστιβάλ έχει ειδικό αφιέρωμα για τα 50 χρόνια από τη Μεταπολίτευση), με δεκάδες φανερούς και κρυφούς αστυνομικούς γύρω της, ενώ λίγο πριν, ακούσαμε την γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό να αναρωτιέται με ανησυχία μήπως υπάρξει κάποια δράση και μέσα στην αίθουσα υπέρ της Παλαιστίνης, καθώς «ήδη έχουμε αντιδράσεις για την αφίσα του Φεστιβάλ» όπως την ακούσαμε να λέει (σ.σ. η αφίσα του Φεστιβάλ είναι έργο του Δημήτρη Παπαϊωάννου, για το έργο του οποίο το Φεστιβάλ έχει σχετικό αφιέρωμα, και δείχνει δύο άνδρες σε μια τρυφερή αγκαλιά να φιλιούνται.

«Δυστυχώς» οι φόβοι της κ. Ζαλαντό έγιναν πραγματικότητα, καθώς ομάδα φεμινιστικών οργανώσεων και κινηματογραφιστών άνοιξαν πανό ενάντια στην γενοκτονία στην Παλαιστίνη και μίλησαν εξαιρετικά, ως καλλιτέχνες που παίρνουν θέση ενάντια στα όσα γίνονται στη Γάζα και όχι μόνο. Ο Ορέστης Ανδρεαδάκης έμεινε κυριολεκτικά ασάλευτος (αργότερα, διαβάζοντας το λόγο του, μίλησε για την ελευθερία του καλλιτέχνη και για τη σημασία του να είναι ελεύθερος και είπε κάτι και για την Παλαιστίνη, καθώς και για την ειρήνη και τη δημοκρατία, αλλά την ώρα της δράσης των κινηματογραφιστών δεν είχε φτάσει ακόμη εκεί ο λόγος του, οπότε φανταζόμαστε γι' αυτό δεν είπε απολύτως τίποτα - βασικά, δεν κουνήθηκε καν!).

Οι κρυφοί αστυνομικοί της Προέδρου «συνόδευσαν» τους ακτιβιστές-κινηματογραφιστές εκτός της αίθουσας (αν και είχαν βγάλει κανονικά εισιτήριο και δεν καταλαβαίνουμε γιατί έπρεπε να αποχωρήσουν - ήταν εξαιρετικά ειρηνική η δράση τους, στα όρια της ενημέρωσης) και μάλιστα από το ρεπορτάζ προέκυψε πως ακολούθησαν τις κοπέλες για ώρα, τις πλησίασαν απειλητικά και δίχως κανένα διακριτικό επάνω τους, τούς ζήτησαν τα στοιχεία τους, μην αφήνοντάς τους να φύγουν! Αλλά και όταν ο κόσμος έβγαινε από την προβολή στο Ολύμπιον, άλλοι αστυνομικοί δεν επέτρεψαν σε ομάδα κινηματογραφιστών να δώσουν ενημερωτικό υλικό υπέρ του Παλαιστινιακού λαού και κατά των εγκλημάτων που συντελούνται εις βάρος του, στους θεατές...

... Γενικά, μπορεί να είδαμε μια πολιτική ταινία (όπου παρακρατικές οργανώσεις και δικτατορικά καθεστώτα στην Λατινική Αμερική εξαφάνιζαν ανθρώπους και δη καλλιτέχνες - αυτό έδειχνε η ταινία), ωστόσο το ίδιο είδαμε να συμβαίνει και μπροστά στα μάτια μας, καθώς στο πλαίσιο του Φεστιβάλ, καλλιτέχνες δεν μπόρεσαν να ενημερώσουν καν το κοινό και σαν το έκαναν μέσα στο Ολύμπιον, το ίδιο το Φεστιβάλ δεν απέτρεψε μεν τη δράση (αυτό έλειπε δα) αλλά ήταν απών μέσω των εκπροσώπων του - σαν να μην έγινε τίποτα!

Το ΦΝΘ συνεχίζει έως τις 17.03 με εξαιρετικά αφιερώματα για τα οποία ήδη έχουμε γράψει. Ολό το πρόγραμμα είναι στο www.filmfestival.gr. Αξίζει το χρόνο όλων μας και τη στήριξή μας... ακόμη κι αν είναι πλέον έμπλεο περιστατικών ακραιφνούς υποκρισίας κατ' ελάχιστο. Αλλο η σπουδαιότητα του θεσμού, την οποία θα υποστηρίζουμε πάντα, άλλο η εργαλειοποίησή του κατά το δοκούν όσων πιστεύουν ότι τούς ανήκει.