Μια νησίδα φύσης

Ολα ξεκίνησαν όταν η συνεργάτις μου με ενημέρωσε ότι εδώ δίπλα μας στα Τουρκοβούνια φυτρώνουν τώρα την άνοιξη πολλά αγριολούλουδα και ανάμεσά τους ένα σπάνιο ενδημικό φυτό της Αττικής, το οποίο δεν το συναντάς πουθενά αλλού στον πλανήτη!

Στην αναζήτηση αυτού του μικρού χλωριδικού θησαυρού συνειδητοποίησα ότι αρκετές φορές, σχεδόν ενστικτωδώς, σήκωσα τη φωτογραφική μου μηχανή για να φωτογραφίσω σημεία που είχαν αρκετό, αναπάντεχο ενδιαφέρον.

Για δυο-τρεις μέρες περπατήσαμε κάθε σπιθαμή του μικρού βουνού και ανακαλύψαμε ότι όντως πρόκειται για έναν μικρό βοτανικό παράδεισο στον οποίο αξίζει κάθε Αθηναίος να αφιερώσει μερικές ώρες, ιδίως τώρα την άνοιξη, όπου ακόμη και οι πέτρες από τα εγκαταλειμμένα νταμάρια μοιάζουν να έχουν βγάλει λουλούδια!

Ιστορία και αρχαίες αναφορές

Τα Τουρκοβούνια, με ψηλότερη κορφή τα 338 μέτρα, αποτελούν τον μεγαλύτερο ορεινό όγκο που περικλείεται από τον αστικό ιστό της πρωτεύουσας, το άλλο βουνό, ή καλύτερα λόφος, είναι ο Λυκαβηττός με ύψος 277 μέτρα.

Πρόκειται για ένα ασβεστολιθικό ύψωμα που δεσπόζει ανάμεσα στο Γαλάτσι, τη Φιλοθέη, το Ψυχικό, τη Νέα Ιωνία και το Πολύγωνο. Προς τα τέλη του 20ού αιώνα τα νταμάρια που έχασκαν σαν ανοιχτές πληγές στα πρανή του βουνού, έκλεισαν.

Με τα έργα των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 έγινε μερική ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου με επιχωματώσεις και δενδροφυτεύσεις, κυρίως προς το πάρκο Βεΐκου και ψηλότερα. Επίσης ένα μεγάλο μέρος από τα μπάζα της διάνοιξης της Αττικής Οδού μεταφέρθηκε εδώ για να σκεπαστούν όπως όπως οι πληγές των λατομείων που έχασκαν.

Οι αρχαίοι Ελληνες ονόμαζαν αυτό το βουναλάκι Αγχεσμός και το είχαν αφιερώσει στον Ομβριο Δία, πιθανόν διότι από εδώ πήγαζαν μικρά ρυάκια τα οποία πότιζαν τα περιβόλια τους που υπήρχαν χαμηλότερα στα σημερινά Πατήσια και στους Αμπελοκήπους. Με το όνομα Αγχεσμός σημειώνεται και από τον Παυσανία στα «Αττικά», πιθανόν όμως να αναφερόταν και στο γειτονικό βουνό, τον Λυκαβηττό. Ωστόσο στα γραπτά του εντοπίζεται και αναφορά στο άγαλμα του Αγχεσμίου Διός. Η βάση του ιερού όπου βρισκόταν το άγαλμα αυτό, έχει εντοπιστεί σήμερα κοντά στην κορυφή του βουνού, πάνω από το Αλσος Βεΐκου, ενώ τα αρχαιολογικά ευρήματα από τις ανασκαφές εκτίθενται στην αρχαιολογική συλλογή της Κηφισιάς.

Στα αρχαία χρόνια το όρος Αγχεσμός ήταν κατάφυτο, γεμάτο σπηλιές και κακοτοπιές που έδιναν καταφύγιο σε διάφορα κακοποιά στοιχεία.

Αργότερα το βουνό ονομάστηκε Λυκοβούνια, ενώ η ονομασία Τουρκοβούνια πιθανόν να προήλθε από τη στρατοπέδευση εδώ του τουρκικού στρατεύματος που κατέλαβε την Αθήνα το 1456.

Πανίδα και χλωρίδα

Μέχρι και τον 20ό αιώνα τα Τουρκοβούνια θεωρούνταν ένα μικρό, αλλά δύσβατο και δασώδες βουνό. Η φύση του είχε εντυπωσιάσει ακόμα και τους ξένους περιηγητές της εποχής, που το περιγράφουν ως κατάφυτο βουνό με μεγάλη ποικιλία άγριων ζώων, πουλιών και φυτών. Μάλιστα υπάρχουν αναφορές για επιδρομές λύκων σε παρακείμενα στο σημερινό Γαλάτσι μαντριά, μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα!

Σήμερα στα Τουρκοβούνια έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από 100 διαφορετικά είδη πουλιών από τα 455 που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα· εκτός από τα άφθονα μικροπούλια, υπάρχουν και αρπακτικά όπως κουκουβάγιες και γεράκια. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο χλωριδικός πλούτος, αφού συνολικά στα Τουρκοβούνια έχουν καταγραφεί 144 είδη και υποείδη φυτών, από τα οποία τα 15 είναι ενδημικά. Ανάμεσά τους υπάρχουν διαφορετικά είδη κρόκων, αρκετές φανταχτερές ορχιδέες, καμπανούλες, ανεμώνες και φυσικά η Φριτιλάρια η πλαγία (Fritillaria obliqua), ένα σπάνιο ενδημικό φυτό που εντοπίζεται μόνο στον νομό Αττικής.

Κυρίαρχα δασικά δέντρα είναι η χαλέπιος πεύκη και το κυπαρίσσι, ενώ έχουν φυτευτεί και αλλά ξενικά είδη. Από τους θάμνους, εδώ συναντώνται τα περισσότερα είδη της μεσογειακής μακίας που βλέπουμε και στην υπόλοιπη Αττική. Από τα μικρά ζώα που επιβιώνουν ακόμη στην περιοχή, να αναφέρουμε αρκετά είδη μυών, σκαντζόχοιρους, χελώνες, νυφίτσες, σαύρες και ίσως μια-δυο αλεπούδες. Περισσότερα σχετικά με την ιστορία και την οικολογία του βουνού αναζητήστε στο ενδιαφέρον ψηφιακό βιβλίο «Η βιοποικιλότητα στα Τουρκοβούνια» του Νίκου Νικητίδη. Η εφαρμογή είναι δωρεάν.

Η πρότασή μας για περιπάτους

Στα Τουρκοβούνια θα έρθετε εύκολα χρησιμοποιώντας βασικούς οδικούς άξονες, όπως είναι η λεωφόρος Γαλατσίου, η Πρωτοπαπαδάκη, η λεωφόρος Βεΐκου. Στην περιοχή του Αττικού Αλσους θα έρθετε μέσω του περιφερειακού Τουρκοβουνίων, όμως εδώ το περιβάλλον λόγω της οικιστικής δραστηριότητας είναι σαφώς πιο υποβαθμισμένο και τα οικιακά απόβλητα και τα σκουπίδια σε όλους τους χώρους αναψυχής αποτελούν μια τραγική πραγματικότητα.

Η πρότασή μας για μια ευχάριστη βόλτα είναι να κατευθυνθείτε προς το Αλσος Βεΐκου και να σταθμεύσετε το όχημά σας στον δημόσιο ελεύθερο χώρο του κινηματογράφου. Στη συνέχεια εύκολα με τα πόδια θα πάτε στην άκρη της περίφραξης του Αλσους και μετά θα ακολουθήσετε κάποιο από τα φαρδιά μονοπάτια που ανηφορίζουν προς την κορυφή του βουνού. Η πορεία, χαλαρή και ευχάριστη, θα σας φέρει σε περίπου 30 λεπτά στην κορυφή του λόφου όπου υπάρχει κιόσκι και ένα-δυο παγκάκια. Δημοφιλές είναι και το αρκετά ανηφορικό και σημαδεμένο μονοπάτι που ξεκινά από την οδό Μάρκου Μπότσαρη στη Φιλοθέη και βγάζει κατευθείαν στην κορυφή μετά από 15 λεπτά σχετικά απότομης ανηφόρας. Από την κορυφή η θέα είναι περιφερειακή σε όλο το λεκανοπέδιο.

Βορειοανατολικά θα δείτε πλήρη την κορμοστασιά της Πάρνηθας. Ανατολικά και νότια θα εντοπίσετε το Ποικίλο όρος, το όρος Αιγάλεω, τη Σαλαμίνα και τον Σαρωνικό. Βόρεια ξεχωρίζουν οι εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού Σταδίου και η Πεντέλη ενώ δυτικά ο Υμηττός.

Επίσης στην κορυφή θα δείτε τη βάση όπου βρισκόταν το άγαλμα του Ομβρίου Διός.

Σε αυτό το σημείο αυτήν την εποχή θα βρείτε και τη μεγαλύτερη ποικιλία αγριολούλουδων. Θυμίζουμε ότι τα άγρια λουλούδια δεν τα κόβουμε διότι άθελά μας μπορεί να ξεκληρίσουμε κάποιο σπάνιο και ενδημικό είδος από αυτά που είπαμε ότι επιβιώνουν ακόμα στα Τουρκοβούνια.

Επίσης καλό θα ήταν, αν έρθετε βόλτα στην περιοχή, να έχετε μαζί σας και μια σακουλίτσα ώστε να μαζεύετε τα σκουπίδια που «ξεχνούν» διάφοροι απρόσεκτοι συμπολίτες μας. Με τον τρόπο αυτό προστατεύουμε το αττικό περιβάλλον και δίνουμε το παράδειγμα και στους υπόλοιπους που περπατούν στην περιοχή.

Η περιοχή γύρω από το Αλσος Βεΐκου ενδείκνυται και για ορεινή ποδηλασία, καθώς υπάρχουν αρκετοί χωμάτινοι δρόμοι με σχετικά ήπιες κλίσεις, κατάλληλοι για αρχάριους. Αν έχετε καλή φυσική κατάσταση μπορείτε να ανεβείτε και ψηλότερα.

ℹ️ Ολο τον 20ό αιώνα το βουνό λόγω των πετρωμάτων του τροφοδοτούσε με αδρανή υλικά, που προέρχονταν από τα νταμάρια της περιοχής, τα έργα για την ανοικοδόμηση, επέκταση και τσιμεντοποίηση της Αθήνας. Ομως οι συνεχείς εκβραχισμοί άλλαξαν ριζικά τη μορφολογία του βουνού και τα Τουρκοβούνια παραδόθηκαν πληγωμένα οικτρά στις επόμενες γενιές.

📍 www.viewsofgreece.com