Ο «εφημεριδάνθρωπος» με τις δημοκρατικές αρετές

Σεραφείμ, φίλε μου, δεν θα σε θρηνήσω.

Ή τουλάχιστον, δεν θα σε θρηνήσω για το έργο σου, για τη μακρόχρονη παρουσία σου στα δημόσια πράγματα και για την τεράστια συμβολή σου στο κοινωνικό γίγνεσθαι της λεγόμενης μεταπολίτευσης.

Πράγματι, υπήρξες αναγκαία, θα έλεγα, παρουσία στη νέα κοινωνία, τη δημοκρατική, που προσπαθήσαμε να οικοδομήσουμε πάνω στα συντρίμμια του εμφυλίου και της δικτατορίας, και του νέου δημόσιου ήθους που καλούνταν να πάρει τη θέση του σκοταδισμού, της μισαλλοδοξίας και της καταστολής.

Και επέλεξες να δώσεις τη μάχη της δημοκρατίας στο κατ' εξοχήν ολισθηρό πεδίο, στο πεδίο της κοινής γνώμης που διαμορφώνει, καθιστά δυνατή και εγγυάται τη δημοκρατία. Τη δημοκρατία που δεν είναι ποτέ δεδομένη. Υπάρχει και καθίσταται δυνατή χάρη στη γνώμη του λαού. Και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο κατακτάται και κατοχυρώνεται μέρα με τη μέρα. Τίποτε δεν είναι πιο εύθραυστο από τη δημοκρατία. Το δημοκρατικό ιδεώδες ποτέ δεν αποκρυσταλλώνεται οριστικά. Είναι ένα ιδεώδες που χάνεται και κερδίζεται μέρα με τη μέρα, μέσα από εσωτερικές αντιθέσεις και συγκρούσεις.

Στον εφήμερο κόσμο μας, λοιπόν, η «εφημερίδα» είναι το κατ' εξοχήν πεδίο αντιπαράθεσης με τα οποιαδήποτε κακώς έχοντα που σαν Λερναίες Υδρες ξεφυτρώνουν παντού για να μας θυμίσουν τα όρια, αλλά και τις παγίδες μιας ειρωνικής πραγματικότητας. Μιας πραγματικότητας που τείνει πάντα να διαψεύδει όλες μας τις προσδοκίες.

Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ως αθεράπευτα δημοκρατικός άνθρωπος επέλεξες να δράσεις και να ζήσεις ως «εφημεριδάνθρωπος». Δημιούργησες όμως τη δική σου σχολή, εφαρμόζοντας στην καθημερινότητα τις πιο «επικίνδυνες» δημοκρατικές αρετές. Τη δημοκρατική ισηγορία και τη δημοκρατική παρρησία. Πείραμα εκρηκτικό, αλλά και ζωογόνο. Και αυτό ακριβώς επέβαλες στο τιμόνι της «Ελευθεροτυπίας». Για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού Τύπου, όλοι έγραφαν ό,τι ήθελαν, όλοι υπέγραφαν, όλοι αναλάμβαναν την ευθύνη του λόγου τους και όλοι συζητούσαν. Και παρ' όλες τις εκάστοτε δυσλειτουργίες, το κατάφερες. Εφερες σε πέρας ένα εκ πρώτης όψεως αδύνατο εγχείρημα. Πάντρεψες την απόλυτη ελευθερία της έκφρασης, την ιδεολογική συνέπεια, την ανυποχώρητη προσήλωση στις αφετηριακές αξίες, δίχως σε καμία στιγμή να εγκαταλείψεις την ευπρέπεια του ορθού μέτρου. Πήγες, δηλαδή, να τετραγωνίσεις τον κύκλο.

Και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, φίλε μου, δεν ταιριάζει το πένθος. Ο θάνατος δεν αγγίζει εκείνον που πριν από όλα αναζητά να προσδώσει σταθερό νόημα στην περιρρέουσα ρευστότητα των πραγμάτων. Δεν σταματούσες, δεν καταργούσες τον χρόνο, Σεραφείμ, πειραματιζόσουν με τα όρια του χρόνου. Γιατί και το πένθος δεν ταιριάζει σε μια ζωή που τη γεύτηκες, τη νοηματοδότησες και τη χάρηκες όσο λίγοι. Γνώριζες καλά πως μια ανθρώπινη ζωή δεν αξίζει τίποτα, αλλά και τίποτε δεν αξίζει όσο μια ανθρώπινη ζωή.

Και στο πλαίσιο αυτό, δεν σταμάτησες σε καμία στιγμή να αναλαμβάνεις τις ευθύνες σου. Δεν κουκούλωνες τις αντιφάσεις και δεν απέφευγες τις συγκρούσεις. Σε γνώρισα όταν, αρνούμενος να υποταγείς στα κελεύσματα της εξουσίας και της σωφροσύνης, προτίμησες να μπεις φυλακή περιφρουρώντας τις αξίες που πρέσβευες. Και διεκπεραιώνοντας τη σύγκρουση με την αξιοπρεπή κομψότητα εκείνου που είναι βέβαιος για την αγνότητα των προθέσεών του. Ποτέ ίσως κανείς δεν χάρηκε τόσο με τη φυλάκισή του. Ηξερες πως η προσωπική σου δοκιμασία θα ήταν λυτρωτική, όχι για σένα τον ίδιο, αλλά για την εμβάθυνση μιας δημοκρατίας που από τότε βρισκόταν σε αναζήτηση των ορίων της. Και γι' αυτό ίσως στο βάθος και να απολάμβανες την εμπειρία της σύγκρουσης με το κατεστημένο σύστημα.

Ομως, πολύ σημαντικότερο ίσως ακόμα και από αυτά που πέτυχες να κάνεις, ήταν το ότι έζησες, αγάπησες, χάρισες, πειραματίστηκες με τα όριά σου και τα όρια των άλλων, προσφέροντας αφειδώλευτα τον εαυτό σου. Ακόμα και όταν όπως όλοι μας, πικραινόσουν από τους άλλους, δεν άφηνες ποτέ την πίκρα να σε κυριεύσει. Και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, σε αγάπησαν τόσο πολλοί. Και δεν μιλώ μόνο για τους δικούς σου ανθρώπους, για την οικογένειά σου, δεν μιλώ μόνο για την αγαπημένη σου Βιργινία, τις κόρες σου Κάτια και Κλεοπάτρα και τον Λευτεράκη, που μπορεί να είναι μόλις 10 χρόνων, είναι όμως ήδη αρκετά μεγάλος για να νιώθει με τον δικό του τρόπο, τον μοναδικό τρόπο που τα παιδιά γνωρίζουν να μαντεύουν κι ας μην καταλαβαίνουν, όπως εμείς οι μεγάλοι, πόσο σημαντική είναι η κληρονομιά που του αφήνει ο πατέρας του, ο μπαμπάς του.

Ολοι όσοι είχαν την τύχη να συνεργαστούν μαζί σου στην εφημερίδα και αλλού, έμαθαν ότι όπως η δημοκρατία, έτσι και η συλλογικότητα δεν θεσπίζεται εφάπαξ. Κατακτάται μέρα με τη μέρα, ως επίπονο και έωλο προϊόν μιας συνεχώς ανανεούμενης και κλυδωνιζόμενης αβεβαιότητας, που ελπίζουμε, μάταια ίσως, να τιθασεύσουμε.

Και έτσι διάλεξες την κατάλληλη ίσως στιγμή να φύγεις. Οι ανθρωποφαγικές μέρες που σηματοδοτούν το τέλος της αισιόδοξης και εύφορης μεταπολίτευσης, την οποία υπηρέτησες, δεν προσφέρονται αυτήν τη στιγμή για απολογισμούς. Η στενάχωρη, ασφυκτική πραγματικότητα που μας κατακλύζει ολούθε, δεν σου επέτρεπε ίσως πια να χαίρεσαι όπως άλλοτε, προφέροντας την αστείρευτη καλοσύνη σου τυλιγμένη στο πάντα καλοπροαίρετο χιούμορ σου.

Ανήμερα Χριστούγεννα, επέλεξες να μας υπενθυμίσεις ότι ένας άλλος κόσμος, λιγότερο ανάλγητος και αποκρουστικός, είναι πάντα δυνατός. Για εκείνους που αγαπούν έτσι τη ζωή, το γίγνεσθαι δεν είναι ούτε προκαθορισμένο ούτε ευθύγραμμο. Τις φωτεινές μέρες που ίσως, λέω ίσως, έλθουν, θα τις γευτούμε ελπίζω όπως μας έμαθες εσύ, με τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο απολάμβανες τα δώρα της ζωής.

Με το πηγαίο και επινοητικό κέφι με το οποίο στόλιζες τις δικές σου στιγμές, μεταδίδοντας τη χαρά σου σε όσους είχαν την τύχη να παρευρίσκονται. Αντλώντας από την απέραντη δεξαμενή των τραγουδιών που ήξερες, έβρισκες πάντα τον τρόπο να επινοείς την κατάλληλη υπόκρουση. Δεν θα ξεχάσω ποτέ, Αύγουστος του 2001 στην Τήνο, 64 αναμμένα κεράκια πάνω σε ένα ψάρι. Τα ωραιότερα και τα πιο αναπάντεχα γενέθλια της ζωής μου, Βιργινία.

Και τώρα έφυγες. Και έμεινε η θάλασσα, όχι εκείνες που ώς τα πέρατα του κόσμου και ως πολίτης του κόσμου είχες ταξιδέψει, αλλά η δική σου θάλασσα, η θάλασσα της Ελλάδας και της Τήνου. Και στα αυτιά μου αντηχεί πάντα ένα από τα αγαπημένα σου τραγούδια, του Ζαμπέτα. Ακούω τη δική σου φωνή να με καλεί στη χαρά της ζωής, και μιαν επίφαση ανεμελιάς που, όπως και το χιούμορ σου, ακροβατούσε πάνω στην άβυσσο και σε όπλιζε ενάντια σε κάθε κακό και σε κάθε μιζέρια.

Πάρε και τον Αυγερινό / δικό σου καμαρότο / και το φεγγάρι τ' αργυρό / για τιμονιέρη πρώτο.

Πάρε ναυτάκι / ναυτάκι Συριανό / λοστρόμο Πειραιώτη / μηχανικό Μυτιληνιό / τιμόνι Καλαματιανό / και καπετάνιο Χιώτη.

Κι εγώ θα φέρω Τηνιακό / μάστορα στα σκαλιά σου / για να σου χτίσει μια χρυσή / φωλιά μες στη φωλιά σου.

Αρμένιζε, λοιπόν, φίλε μου, αγέρωχος, συνάμα και ελαφρύς.

Και δώσε μας τη δύναμη να αρμενίζουμε κι εμείς στη δική μας θάλασσα, στην κλυδωνιζόμενη θάλασσα της Ελλάδας που τόσο αγαπούσες.

Ο τελευταίος αποχαιρετισμός

Κόσμος πολύς κι από όλους τους χώρους το πρωί του Σαββάτου στο Α΄Νεκροταφείο για τον τελευταίο αποχαιρετισμό στην εμβληματική δημοσιογραφική προσωπικότητα του Σεραφείμ Φυντανίδη, που έφυγε... όρθιος. Τον τίμησαν με σεμνότητα άνθρωποι της πολιτικής και της δημόσιας ζωής από τη Δεξιά έως την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά και παραπέρα. Ανθρωποι του πολιτισμού, δημοσιογράφοι όλων των ηλικιών, απλοί αναγνώστες του, που τον γνώρισαν στα εξήντα τόσα χρόνια του στη δημοσιογραφία.

Πολίτες που τον είχαν παραδεχτεί για τα τόσα που έπραξε, προσπάθησε και ενέπνευσε στον Τύπο και κυρίως οι πάρα πολλοί αληθινά συγκινημένοι εργαζόμενοι (και άνεργοι πολλοί πια) στην αγαπημένη του «Ελευθεροτυπία», που έλεγαν ότι δεν γνώρισαν ποτέ και πουθενά έναν τόσο σπουδαίο, εγκάρδιο και δημοκράτη διευθυντή μιας πρωτόγνωρα ελεύθερης εφημερίδας, η οποία πέθανε ουσιαστικά με την άδικη απομάκρυνσή του το 2007 και οριστικά λίγες εβδομάδες πριν από το δικό του ταξίδι.

Επικήδειους εκφώνησαν ο παιδικός του φίλος και συνοδοιπόρος του στα 31 χρόνια της «Ελευθεροτυπίας» Μάκης Γιομπαζολιάς, η πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ Μαρία Αντωνιάδου και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, τον αποχαιρετισμό του οποίου δημοσιεύουμε.