Στα σκαριά το σχέδιο για λεπτή χειρουργική ανάπλαση

Σε ένα σύνθετο όσο και φιλόδοξο πρότζεκτ για τα Προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας θα επιχειρήσει να δώσει σάρκα και οστά η Περιφέρεια Αττικής, μετά τη μεταβίβαση 177 διαμερισμάτων στην κυριότητά της, από την Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου (ΕΤΑΔ) και την Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου (ΚΕΔ).

Πρόκειται για την τελευταία χρονικά εξέλιξη στην υπόθεση των ιστορικών προλεταριακών κατοικιών (81 ετών ζωής πλέον) που έχουν απασχολήσει διαχρονικά τη δημόσια συζήτηση.

Αποτελούνται από οκτώ πολυκατοικίες, συνολικά 228 διαμερισμάτων, με τα 51 να παραμένουν ιδιόκτητα.

Η περιφερειακή αρχή έχει θέσει στόχο τη διατήρηση και αξιοποίηση του εμβληματικού τοπόσημου της πρωτεύουσας, με άξονες την προστασία της πολιτιστικής του κληρονομιάς, την κοινωνική του χρησιμότητα, καθώς και την ισορροπημένη ένταξή του στις ανάγκες της ευρύτερης περιοχής.

H αρμόδια αντιπεριφερειάρχης, Ερμίνα Κυπριανίδου, αποσαφηνίζει παράλληλα στην «Εφ.Συν.» ότι πριν από τις τελικές αποφάσεις, θα προηγηθεί ευρύτατη κοινωνική διαβούλευση, ενώ κάθε πτυχή που άπτεται των Προσφυγικών, θα αντιμετωπιστεί με δημοκρατικό τρόπο.

Σήμερα, στα 14,5 στρέμματα (με τα 4,5 εξ αυτών να αποτελούν την έκταση των πολυκατοικιών) ανάμεσα στη ΓΑΔΑ και στο Εφετείο βρίσκεται η πιο μεγάλη, σε χώρο και άτομα, οργανωμένη κατάληψη στέγης στην Ελλάδα.

Ζωντανή γειτονιά

Η πρώτη αίσθηση που γεννάται σε όποιον κοιτάξει τις πρώτες πολυκατοικίες από τη Λ. Αλεξάνδρας, είναι ότι έχουν αφεθεί να παρακμάζουν.

Περπατώντας όμως κανείς στους χωματόδρομους ανάμεσα στα κτίρια, συναντά πολλαπλά σημεία ζωής: παιδιά που παίζουν ανέμελα στις αλάνες ή στις σκάλες, ανθισμένες γλάστρες στα παράθυρα ή στα μπαλκόνια, ρούχα σε απλώστρες, δορυφορικά πιάτα – το σύγχρονο «σύμβολο» των ευρωπαϊκών φτωχογειτονιών και συνδετικός κρίκος των μεταναστών με τις χώρες καταγωγής τους.

Στο εσωτερικό τους τα κτίρια και τα διαμερίσματα δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με την εικόνα ενός ετοιμόρροπου κτιρίου.

Συντηρήθηκαν με φροντίδα από όσους έμειναν ανά περιόδους.

Για τους ιδιοκτήτες το συναισθηματικό φορτίο παραμένει έντονο.

«Ο παππούς μου ήταν πρόσφυγας. Εμενε στις παράγκες στους Αμπελόκηπους και όταν χτίστηκαν οι πολυκατοικίες, αγόρασε σπίτι εδώ», μας λέει η 47χρονη Δήμητρα.

Μεγάλωσε στα Προσφυγικά, μετακόμισε για ένα διάστημα και επέστρεψε, νοικιάζοντας σπίτι, για να είναι δίπλα στους γονείς της.

«Είναι τύχη να μεγαλώσει ένα παιδί εδώ. Παίζαμε σε μια κούνια, σε ένα δέντρο που μας είχε φτιάξει ο παππούς μας. Ηταν μια ωραία γειτονιά. Παίζαμε όλα τα παιδιά ελεύθερα, όλη μέρα, μέχρι να πουν οι γονείς μας το βράδυ “όλοι μέσα”», περιγράφει.

Θυμάται οργισμένη τους σχεδιασμούς της περιόδου 2003-04 για το γκρέμισμα πολυκατοικιών των Προσφυγικών, οπότε και αγοράστηκε η πλειονότητα των διαμερισμάτων από το τότε ΥΠΕΧΩΔΕ.

Μας σημειώνει με έμφαση: «Ο παππούς το έλεγε: “Εστω ένας ιδιοκτήτης να μείνει, δεν μπορούν να τα απαλλοτριώσουν, γιατί εκτός από το σπίτι, του ανήκει και το οικόπεδο».

Το πρότζεκτ

Κοινούς στόχους με τους πολύχρονους αγώνες και τα αιτήματα κοινωνικών και περιβαλλοντικών φορέων και τοπικών συλλογικοτήτων έχει θέσει η περιφερειακή αρχή για την αξιοποίηση των προσφυγικών.

«Θα επεξεργαστούμε προτάσεις και μελέτες που έχουν κατατεθεί, θα τις επικαιροποιήσουμε και θα κινηθούμε όσο το δυνατόν πιο αποφασιστικά», εξηγεί στην εφημερίδα μας η κ. Κυπριανίδου, υπογραμμίζοντας: «Θέλουμε να έχουμε ένα σοβαρό αποτέλεσμα, με σφιχτές και τακτικές ενέργειες. Το θέμα δεν πρόκειται να παραπεμφθεί στις καλένδες».

Στο τραπέζι του σχεδιασμού αναμένεται να συμπεριληφθούν προτάσεις που παραμένουν περίπου ίδιες τα τελευταία 15 χρόνια, αλλά εξετάζονται θετικά από τον σημερινό αρμόδιο θεσμικό παράγοντα.

Ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνονται:

◾ Δημιουργία Μουσείου Μικρασιατικής Κληρονομιάς, με πιθανότερο χώρο μια από τις πολυκατοικίες που «βλέπουν» στη Λ. Αλεξάνδρας.

◾ Επαναχρησιμοποίηση διαμερισμάτων για τη στέγαση φοιτητών απόρων οικογενειών, σε περίπου 15 διαμερίσματα.

◾ Επαναχρησιμοποίηση 15 διαμερισμάτων ως ξενώνα για συγγενείς αρρώστων από την επαρχία που νοσηλεύονται στο γειτονικό νοσοκομείο «Αγιος Σάββας».

◾ Επαναχρησιμοποίηση 60 διαμερισμάτων ως κατοικίες -ίσως προσωρινά- αστέγων.

Αλλες συμπληρωματικές προτάσεις αφορούν τη δημιουργία:

◾ Χώρων πρασίνου στα 10 στρέμματα, περιλαμβανομένων υπαίθριου πάρκου, παιδικής χαράς και χώρου άθλησης.

◾ Υπόγειου γκαράζ δύο ορόφων που θα μπορεί να αποφέρει έσοδα στο Δημόσιο.

Καθώς η σοβαρή υπόθεση των Προσφυγικών δεν απαιτεί βιαστικές κινήσεις, η κ. Κυπριανίδου, επισημαίνοντας ότι θα επιδιωχθούν συνέργειες με φορείς της πολιτείας και ακαδημαϊκά ιδρύματα, εκτιμά ότι μια πιο σαφής εικόνα για το πρότζεκτ θα σχηματιστεί το φθινόπωρο.

Ως προς το κόστος των παρεμβάσεων, ενημερώνει ότι θα υπολογιστεί μέσω οικονομοτεχνικής μελέτης και θα επιδιωχθεί η αξιοποίηση όσων χρηματοδοτικών εργαλείων είναι εφικτό.

Οι παραπάνω προτάσεις έχουν συγκεντρωθεί από τον Δ. Ευταξιόπουλο, αρχιτέκτονα, κάτοικο και κάτοχο ενός εκ των 51 ιδιόκτητων διαμερισμάτων.

Επισημαίνει στην «Εφ.Συν.»: «Υπάρχουν τρεις βασικές προϋποθέσεις για να ξεκινήσει οτιδήποτε στα Προσφυγικά: να βρεθούν χρήματα, να αποφασιστεί ποια θα είναι η χρήση τους και να απομακρυνθούν οι καταληψίες».

Υπολογίζεται ότι από τα 177 διαμερίσματα, τα 150 έχουν καταληφθεί στεγάζοντας περίπου 400 ανθρώπους ασθενών κοινωνικών ομάδων.

Στεγάζονται «άστεγοι, άνεργοι, μετανάστες, πρόσφυγες, Κούρδοι, Σύροι, άνθρωποι κυνηγημένοι, στο λεγόμενο περιθώριο, με σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης. Τοξικοεξαρτημένοι που πηγαίνουν σε προγράμματα. Από το να μένουν σε δρόμους και πλατείες, έχουν εδώ μια στέγη», περιγράφει στην «Εφ.Συν.» ο Γιώργος, καταληψίας, επισημαίνοντας: «Για να μείνεις εδώ πρέπει να είσαι “καθαρός” από ποινικές και παραβατικές συμπεριφορές που είναι σε βάρος της γειτονιάς. Για παράδειγμα, δηλαδή, να μη χρησιμοποιούν τα διαμερίσματα για να κρύβουν κλοπιμαία, όπως συνέβη πριν από χρόνια».

Στον χώρο στεγάζεται η αυτο-οργανωμένη συλλογικότητα Κατειλημμένων Προσφυγικών Λ. Αλεξάνδρας.

Σε ένα τμήμα της η γειτονιά λειτουργεί με όρους κοινοκτημοσύνης.

Ολες οι αποφάσεις λαμβάνονται με απόλυτα συλλογικό τρόπο.

Πραγματοποιούνται εβδομαδιαία τρεις οργανικά συνδεδεμένες και ταυτόχρονα αυτόνομες μεταξύ τους συνελεύσεις: η Συνέλευση Κατειλημμένων Προσφυγικών (ΣΥΚΑΠΡΟ), η Ανοιχτή Συνέλευση Αγώνα Κοινότητας και Αλληλέγγυων (ΑΣΑΚΑ) και η συνέλευση των φιλοξενουμένων (μεταναστών-προσφύγων).

Λειτουργούν εβδομαδιαίο παιδικό στέκι, συλλογικός φούρνος και συλλογική κουζίνα.

«Κάτω τα χέρια»

Η «Εφ.Συν.» απευθύνθηκε στη Συνέλευση Κατειλημμένων Προσφυγικών, η οποία μας παρέπεμψε σε δημόσια ανακοίνωσή της.

Εχει ήδη φωνάξει «κάτω τα χέρια από τα Προσφυγικά», βλέποντας πίσω από το πρότζεκτ της Περιφέρειας μια «ποιοτική αναβάθμιση της καταστολής» γιατί «αντιπαρατίθεται ευθέως πολιτικά εναντίον των κομματιών της κοινωνίας που αυτο-οργανώνονται έμπρακτα» και συνδέει την εξέλιξη με τις εκκενώσεις των τριών καταλήψεων στη Θεσσαλονίκη.

Οπως σχολιάζει στην «Εφ.Συν.» οργανωμένος κάτοικος, οι εξελίξεις «αφήνουν αβάντα σε μια επόμενη κυβέρνηση, που γι’ αυτή δεν θα έχει πολιτικό κόστος, να προχωρήσει σε ωμή καταστολή. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο πόλεμος εναντίον μας έχει ήδη ξεκινήσει. Οποιαδήποτε παρέμβαση θα σημάνει απώλεια της ελευθερίας μας. Θα πεταχτούν άνθρωποι στον δρόμο».

Σε ερώτηση της «Εφ.Συν.» για το ζήτημα της στεγαστικής κατάληψης διαμερισμάτων, η κ. Κυπριανίδου απάντησε κατηγορηματικά ότι «θα υπάρξει διάλογος και δημοκρατική διαχείριση».

Η απάντηση της Συνέλευσης προκύπτει από την ανακοίνωση: «Το μόνο αρμόδιο σώμα να αναπτύξει, να αναπλάσει και να αξιοποιήσει τη γειτονιά αυτή, είναι το σώμα της κοινότητας των Προσφυγικών».

Δύσπιστοι ως προς την αναβάθμιση της περιοχής είναι ένοικοι των ιδιόκτητων διαμερισμάτων.

«Εχω βαρεθεί να ακούω 47 χρόνια ότι αυτό το μέρος θα φτιαχτεί. Πληρώνουμε φόρους και τέλη όπως όλοι, έρχονται να μαζέψουν τα σκουπίδια, αλλά και πάλι τα μαζεύουμε εμείς και οι δρόμοι παραμένουν χωματόδρομοι. Δεν περιμένω από το κράτος τίποτα πλέον», διαμαρτύρεται η Δήμητρα.

Από τους πρόσφυγες, στις σφαίρες των Δεκεμβριανών και μετά στις καταλήψεις

Τα Προσφυγικά της Λ. Αλεξάνδρας συγκαταλέγονται στα 130 σπουδαιότερα δείγματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής για τον 20ό αιώνα.

Κατασκευάστηκαν την περίοδο 1933-35, σε δύο φάσεις, από τους αξιόλογους μηχανικούς Κίμωνα Λάσκαρη και Δημήτρη Κυριακό, υπαλλήλους της νεοσύστατης, τότε, Τεχνικής Υπηρεσίας του υπουργείου Πρόνοιας.

Αποτέλεσαν την πρώτη οργανωμένη προσπάθεια της πολιτείας να στεγάσει τους Μικρασιάτες πρόσφυγες.

Τα 228 διαμερίσματα των οκτώ πολυκατοικιών αγοράστηκαν έναντι περίπου 80.000 δραχμών από προσφυγικές οικογένειες.

Τα σχέδια των κτιρίων, λιτά και ταυτόχρονα μοντέρνα. Κατασκευάστηκαν σε στιλ Bauhaus, μακρόστενα, χωρίς κανένα εξωτερικό μορφολογικό στοιχείο, με απολύτως λειτουργικό και χρηστικό χαρακτήρα.

Εξέφραζαν την καθημερινότητα ενός υποβαθμισμένου τμήματος της εργατικής τάξης.

Οι πολυκατοικίες είναι χτισμένες εξωτερικά από πέτρα πάχους 60 εκατοστών. Δεν υπάρχουν κολόνες, αλλά πλάκες και δοκάρια από μπετόν.

Κάθε πολυκατοικία έχει 30 διαμερίσματα, εκτός από τις δύο μπροστινές που έχουν 24.

Στις ταράτσες υπάρχουν δύο πλυσταριά-αποθήκες για κάθε τρία διαμερίσματα.

Ολα τα διαμερίσματα είναι διαμπερή (σε κατεύθυνση Βορρά-Νότου), με παράθυρο ή μπαλκόνι σε κάθε χώρο και φυσικό φωτισμό καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.

Η διαρρύθμισή τους ήταν πρωτοποριακή για την εποχή: ένα μεγάλο καθιστικό με ξύλινο δάπεδο στην είσοδο του διαμερίσματος, ένα μεγάλο υπνοδωμάτιο επίσης με ξύλινο δάπεδο, μια μεγάλη κουζίνα, ένα WC και ένα μικρότερο χολ με πλακάκια, ενώ υπήρχε υποδομή για προσαρμογή σόμπας με «μπουρί» σε κάθε δωμάτιο.

Σήμερα είναι γεμάτα μνήμες. Ακόμα υπάρχουν στους εξωτερικούς τοίχους των πολυκατοικιών τρύπες από σφαίρες από τις μάχες που σημειώθηκαν στην περιοχή στη διάρκεια των Δεκεμβριανών του 1944.

Αποτέλεσαν καταφύγιο για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ.

Στην αρχή των πολυκατοικιών, στη Λ. Αλεξάνδρας, υπάρχει η μαρμάρινη πλάκα που γράφει: «Τιμή και Δόξα στους Ηρωικούς Μαχητές του ΚΚΕ και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που πολέμησαν τον Δεκέμβρη του 1944 ενάντια στην αστική τάξη και τον Εγγλέζικο Ιμπεριαλισμό».

Δεν είναι επικίνδυνα

Ποτέ τα κτίρια δεν επισκευάστηκαν εξωτερικά. Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παρουσίασε ο αρχιτέκτονας Δ. Ευταξιόπουλος, τον Νοέμβριο του 1967, επί χούντας, εκδόθηκε ΦΕΚ που προέβλεπε την κατεδάφιση των τεσσάρων πρώτων πολυκατοικιών, ώστε να αποτελέσουν υπαίθριο χώρο για το υπό ανέγερση Δικαστικό Μέγαρο.

Ο χώρος δεν χρειάστηκε ποτέ (υπήρχε τεράστιος χώρος πίσω από το μέγαρο), «το ΦΕΚ όμως ίσχυε απειλητικό μέχρι το 2003, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να ζουν επί χρόνια σε τεράστια αβεβαιότητα και να μη ρισκάρουν την επισκευή των σπιτιών», λέει ο κ. Ευταξιόπουλος τονίζοντας, επικαλούμενος μελέτη του Τμήματος Στατικής των Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, ότι «δεν είναι επικίνδυνα, δεν χρειάζονται ιδιαίτερες επισκευές, δεν χρειάζονται ενισχύσεις και μπορούν εύκολα και με λίγα χρήματα να ανακαινιστούν και να αποκατασταθούν πλήρως».

Την περίοδο 2003-04, 177 διαμερίσματα αγοράστηκαν από το τό­τε ΥΠΕΧΩΔΕ.

Το υπουργείο σχεδίαζε να τα γκρεμίσει και, σε συνδυασμό με τη «βύθιση» ενός τμήματος της Λ. Αλεξάνδρας, να εξασφαλίσει χώρο στο νέο γήπεδο του Παναθηναϊκού.

Ξεσηκώθηκαν όμως η Ενωση Σμυρνιών και η Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου, με πρωτοστατούσα την πρόωρα χαμένη καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής και αγωνίστρια της Αριστεράς, Αννυ Βρυχέα.

Τα υπουργικά σχέδια ακυρώθηκαν. Το Συμβούλιο της Επικρατείας, έπειτα από προσφυγές κατοίκων και δεκάδων φορέων, χαρακτήρισε τις οκτώ πολυκατοικίες διατηρητέες και μπλόκαρε την κατεδάφισή τους.

Η απόφασή του δεν απαγορεύει την αλλαγή χρήσης.

Οι καταλήψεις υπολογίζεται ότι ξεκίνησαν τη δεκαετία του ‘80 ως στέγη ανάγκης, από μεμονωμένους ανθρώπους.

Η μορφή των σημερινών καταλήψεων άρχισε να σχηματίζεται το 2003.