Για μια κριτική εγκληματολογία

«Το σινεμά προετοιμάζει δολοφόνους» είπε πρόσφατα στην «Εφ.Συν.» ο Ρώσος σκηνοθέτης Αλεξάντερ Σοκούροφ.

Με την προβολή του εγκλήματος να κατακλύζει τον δημόσιο λόγο και όχι μόνο τα προϊόντα του λαϊκού πολιτισμού -αρκεί κανείς να αναλογιστεί τα δελτία ειδήσεων- μπορεί να φαίνεται λογικό που η ελληνική είναι μια από τις πιο εγκληματοφοβικές κοινωνίες.

Μία λεπτομέρεια όμως ανατρέπει τη γενική εικόνα: ότι διατηρεί από τα χαμηλότερα, συγκριτικά, ποσοστά εγκληματικότητας στην Ευρώπη.

Μετανάστευση, προσφυγική κρίση, παραβατικότητα του δρόμου, ναρκωτικά, οργανωμένο έγκλημα, κρατικό έγκλημα, διαφθορά, ποινικός νόμος, απονομή δικαιοσύνης, δόγμα της ασφάλειας, στρατιωτικοποίηση της αστυνομίας, σωφρονιστική μεταχείριση, φυλακές: αν κάτι λείπει από τη δημόσια συζήτηση γύρω από όλα αυτά που μας απασχολούν είναι ένας συγκροτημένος επιστημονικός λόγος.

Υπό αυτό το πρίσμα το τετραήμερο συνέδριο «Εξουσίες, επιστημονική ουδετερότητα και εγκληματολογικός λόγος», που ξεκινά αύριο Τρίτη (9 π.μ., αμφιθέατρο ΕΒΕΑ, Ακαδημίας 18) και διοργανώνει η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης του Εγκλήματος και του Κοινωνικού Ελέγχου, είναι όχι απλώς επίκαιρο, αλλά αναγκαίο.

«Ενα από τα θέματα που θα μας απασχολήσει στο συνέδριο είναι πώς πρέπει να διαμορφώνεται ένας επιστημονικός κλάδος στην Ελλάδα. Εχοντας την εμπειρία και την παράδοση της εγκληματολογίας για το πώς έχει διαμορφωθεί στο εξωτερικό, διαπιστώνουμε ότι εδώ είναι περιθωριοποιημένος ο επιστημονικός λόγος: όχι μόνο μιλάει για το έγκλημα ο καθένας και η προβολή του θέματος γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργεί φόβο, αλλά και όλη η ερευνητική επεξεργασία των θεωρητικών και πρωτογενών δεδομένων, παρά το μέγεθος της αξιόλογης δουλειάς από πλήθος και νέων επιστημόνων, δεν εισακούγεται ποτέ, μένει αναξιοποίητη.

Ακόμη κι αν κληθούν να καταθέσουν τις απόψεις τους ή να δώσουν κάποια μελέτη, στην πραγματικότητα η εμπλοκή των εγκληματολόγων με την εφαρμογή της αντεγκληματικής πολιτικής είναι ανισοκατανεμημένη, με αποτέλεσμα αυτά που λέμε να μένουν στα αμφιθέατρα. Θέλουμε να ξαναδώσουμε έμφαση στη δημόσια εγκληματολογία. Δεν μπορούμε να είμαστε κλεισμένοι σε ένα εργαστήριο και να λέμε τις θεωρίες μας και δίπλα μας να καίγεται ο κόσμος» μας λέει για τους σκοπούς του συνεδρίου η καθηγήτρια στο ΔΠΘ και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης του Εγκλήματος και του Κοινωνικού Ελέγχου - ΕΕΜΕΚΕ, Σοφία Βιδάλη.

Νέοι και ενήλικες

Με διακηρυγμένη την κριτική στάση απέναντι στην «επιστημονική ουδετερότητα», το συνέδριο είναι αφιερωμένο σε έναν ριζοσπάστη στοχαστή, τον Χάουαρντ Μπέκερ, επαναφέροντας έτσι τον προβληματισμό για το θεμελιώδες ζήτημα που είχε θέσει πριν από 50 χρόνια ότι: 

«Το ερώτημα δεν είναι εάν θα πρέπει να παίρνουμε θέση, δεδομένου ότι αυτό γίνεται αναπόφευκτα, αλλά μάλλον ποια θέση παίρνουμε, δηλαδή με τίνος το μέρος είμαστε».

«Ενα καταλυτικό κείμενο που άλλαξε τον τρόπο σκέψης στην προσέγγιση της κοινωνιολογίας και της εγκληματολογίας το ‘60 γιατί αμφισβήτησε τον καθιερωμένο τρόπο που γινόταν η έρευνα και τα δεδομένα της, ανοίγοντας ένα πεδίο έρευνας πέρα από τον επίσημο λόγο, βάζοντας τον θεμέλιο λίθο στην εξέλιξη της κριτικής εγκληματολογίας» μας εξηγεί η κ. Βιδάλη και συνεχίζει:

«Για παράδειγμα, συζητάμε για το πώς και γιατί οι νέοι εμπλέκονται με την παραβατικότητα και έχουν στάση εξέγερσης, αλλά δεν θέτουμε το ερώτημα γιατί οι ενήλικες έχουν πρόβλημα με τους νέους. Το να βλέπουμε από διαφορετική οπτική την εγκληματικότητα για να έχουμε κατά το δυνατόν σφαιρική διερεύνησή της, όχι μόνο όπως την καταγράφουν τα επίσημα στοιχεία, αλλά όπως βιώνεται από τους ανθρώπους, μπαίνει επίσης ως ζήτημα και ζητούμενο στις προσεγγίσεις μας».

Μοντέλα αντίδρασης

Ποια είναι τα ερωτήματα στα οποία θα κληθούν να απαντήσουν επιστήμονες, πανεπιστημιακοί, νέοι εγκληματολόγοι και ερευνητές με αφορμή τις 74 εισηγήσεις τους;

Δεν αφορούν μόνο θεωρητικές προσεγγίσεις, αλλά και τις σύγχρονες διαστάσεις του εγκλήματος, τους προβληματισμούς που εγείρει, καθώς και τις «αθέατες» εκφάνσεις του που συνήθως μένουν στο «απυρόβλητο», μας επισημαίνει η εγκληματολόγος:

«Πώς επιλεκτικά έχει επικρατήσει να μιλάμε για συγκεκριμένα θέματα και όχι για άλλα; Για ποιο έγκλημα μιλάμε; Δεν υπάρχει πουθενά το Ολοκαύτωμα, που είναι ένα διεθνές έγκλημα. Είναι ο πόλεμος έγκλημα, οι μαζικές ωμότητες, αυτά που συμβαίνουν στη Συρία; Δεν έχουμε τίποτα να πούμε;

Η επιλεκτικότητα των θεμάτων, η σχέση με την ακαδη­μαϊκή εξουσία, ο επιστημονικός λόγος που έχει καθιερωθεί και πρέπει να ξαναδούμε, το αρχείο της αστυνομίας που ανοίγει ένα νέο πεδίο για την ιστορία του εγκλήματος που δεν υπάρχει, οι επικίνδυνες τάξεις, τα εγκλήματα που έχουν να κάνουν με την οικονομία, τα ζητήματα της κλασικής προσέγγισης, ναρκωτικά, βία κ.λπ. είναι μερικά από τα θέματα που θα μας απασχολήσουν.

Το ζήτημα είναι να θέσουμε ένα άλλο μοντέλο αντίδρασης σε αυτό που εμείς ορίζουμε ως έγκλημα και γι’ αυτό η έννοια της αποκαταστατικής δικαιοσύνης είναι αντικείμενο επεξεργασίας και το ενδιαφέρον είναι να αναδειχθούν ο εγκληματολογικός λόγος, η εγκληματολογία ως κοινωνική επιστήμη, δεν μιλάμε για τον εγκληματία άνθρωπο. Και φυσικά ο προβληματικός τρόπος που προβάλλονται και δημοσιοποιούνται τα δεδομένα γύρω από αυτά τα θέματα…»

Για το πλήρες πρόγραμμα του συνεδρίου, με αφορμή και τον έναν χρόνο ίδρυσης της ­ΕΕΜΕΚΕ, που εκτείνεται σε τέσσερις καθημερινές συνεδρίες, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της «Εφημερίδας των Συντακτών».