Μελέτη φοιτητών για τη νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας

Την Παρασκευή 21/6 στην αίθουσα Α4 στο γυάλινο κτίριο του Παντείου Πανεπιστημίου διεξήχθησαν «debates» για πολλά κοινωνικά θέματα στα πλαίσια Συγκρουσιακής Πολιτικής με αφορμή το μάθημα «Πολιτική Επιστήμη», το οποίο επιμελείται και διδάσκει η αν. καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Πολιτικής Επικοινωνίας Φανή Κουντούρη.

Αυτό, όμως, που κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον εξαιτίας της πρόσφατης επικαιρότητας είναι η συζήτηση σχετικά με τη δυνητική νομική αναγνώριση του όρου «γυναικοκτονία» καθώς, λίγες ώρες πριν από την παρουσίαση, σημειώθηκε η 8η «γυναικοκτονία» για το 2024, δείχνοντας πόσο κρίσιμη, σημαντική και επίκαιρη είναι αυτή η έρευνα.

Η μελέτη

Εξι πρωτοετείς φοιτητές (Δημήτρης Μυρογιάννης, Γεωργία Μπασλή, Μάνος Ξηρουχάκης, Κυριακή Παραμερίτη, Βανέσα Ντραγκίτσιου, Κωνσταντίνος Κούκης) από το τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας μελέτησαν το θέμα σε πολλά επίπεδα, καθώς, όπως ανέφερε ο φοιτητής Δημήτρης Μυρογιάννης, «είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους κοινωνικά, πολιτικά και νομικά, για αυτό προσπαθήσαμε να καταγράψουμε σφαιρικά ποιες είναι οι απόψεις που υπάρχουν στην κοινωνία, αλλά και τις θέσεις της Πολιτείας και της Επιστήμης τόσο στο εσωτερικό πεδίο όσο και σε διεθνές».

Ο όρος «γυναικοκτονία» πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία το 1801 και ως «femicide» το 1848. Το 1976, η κοινωνιολόγος Diana E. H. Russell διαχώρισε τη γυναικοκτονία από το έγκλημα πάθους, υποστηρίζοντας ότι οι γυναίκες δολοφονούνται λόγω του φύλου τους, όχι από πάθος, αλλά από πατριαρχική βία. Ο όρος «έγκλημα πάθους» συχνά χρησιμοποιούνταν για να δικαιολογήσει τον δράστη και να ενοχοποιήσει το θύμα.

Στη συνέχεια, στο πλαίσιο τεχνητών αντιπαραθέσεων και της πολυφωνίας, εκφράστηκαν κάποιοι ενδοιασμοί από τον φοιτητή Μάνο Ξηρουχάκη καθώς το ποινικό δίκαιο στη βάση του είναι ουδετερόφιλο, όπως προβλέπει η αρχή της ισότητας ενώπιον του νόμου, που σημαίνει ότι σε συνδυασμό με την πιθανή εργαλειοποίηση του νόμου σε περίπτωση διάκρισης του όρου από την ανθρωποκτονία ως αυτοτελές ποινικό αδίκημα μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερες έμφυλες διακρίσεις και νομικές ανισορροπίες, κάτι στο οποίο εστίασε η φοιτήτρια Βανέσα Ντραγκίτσιου.

Σε αυτά τα επιχειρήματα απάντησαν οι φοιτήτριες Τζωρτζίνα Μπασλή και Κυριακή Παραμερίτη, πως τα ίδια τα στατιστικά επαληθεύουν το πόσο αναγκαίο είναι να κατοχυρωθεί ο όρος νομικά. Πιο συγκεκριμένα, θεωρούν πως ο νόμος οφείλει να ανταποκρίνεται στα αιτήματα της κοινωνίας.

Το άρθρο 299 του Π.Κ. 2 αναφέρει πως: Αν η πράξη αποφασίστηκε και εκτελέστηκε σε βρασμό ψυχικής ορμής, επιβάλλεται η ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης. Αυτό σημαίνει πως οι γυναικοκτονίες θα αντιμετωπίζονται ορισμένες φορές ως «εγκλήματα πάθους» για να λάβουν ελαφρυντικά άδικα σε σχέση με το κακούργημα που διαπράχθηκε.

Νομική αναγνώριση

Η πολυπλοκότητα του θέματος καθιστά δύσκολη τη νομοθετική κατοχύρωση της γυναικοκτονίας ως αυτοτελούς όρου στον Ποινικό Κώδικα, κάτι το οποίο κλήθηκε να αναλύσει διεξοδικά ο φοιτητής Κωνσταντίνος Κούκης, ο οποίος τόνισε χαρακτηριστικά πως:

«Η ουδετερότητα του ποινικού δικαίου, η πιθανή εργαλειοποίηση του όρου και η άνοδος της ακροδεξιάς που αντιμετωπίζει τέτοια ζητήματα ως περιττά καθιστούν τη διεκπεραίωση ενός ξεχωριστού αδικήματος εξαιρετικά δύσκολη. Επιπλέον, η ποινή της ισόβιας κάθειρξης που ήδη προβλέπεται για την ανθρωποκτονία δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί, παρά μόνο να προβλεφθεί η εξάντλησή της χωρίς ελαφρυντικά και πρώιμη αποφυλάκιση του δράστη.

Ωστόσο, ως ομάδα θεωρούμε εξαιρετικά αναγκαία τη νομική υποστήριξη του όρου. Με μια ρεαλιστική προσέγγιση, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν η γυναικοκτονία αναγνωριστεί ως πρόθεση στο ήδη υπάρχον άρθρο 299 που ποινικοποιεί την ανθρωποκτονία.

Αυτή η μεταβολή, παρότι φαίνεται ασήμαντη, μπορεί να έχει τεράστια επίδραση. Η ταχύτητα απονομής δικαιοσύνης θα είναι γρηγορότερη, η υπονόμευση της διαδικασίας δυσκολότερη και η αυστηρή τήρηση των ποινών, χωρίς αναγνώριση ελαφρυντικών και πρώιμη αποφυλάκιση, θα αποτελέσει αποτροπή για τους δράστες».

Οκτώ χώρες –κυρίως από τη Λατινική Αμερική– έχουν αναγνωρίσει τη «γυναικοκτονία» ως αυτοτελές αδίκημα, ακόμη και χώρες-μέλη της Ε.Ε., που έχουν λάβει μέτρα ενάντια στην έμφυλη βία, αναγνωρίζοντας την πρόθεση της «γυναικοκτονίας», όπως η Μάλτα, η Κροατία και η Κύπρος, με αυστηροποίηση των ποινών.

Στην Ελλάδα

Το θέμα έχει προβληθεί έντονα μέσω κινηματικών δράσεων, διαδηλώσεων και μέσω σύστασης οργανισμών ιδιαίτερα μετά τον Νοέμβριο του 2018 (δολοφονία Ελένης Τοπαλούδη). Στο ελληνικό Κοινοβούλιο, τρία κόμματα του προοδευτικού χώρου (ΣΥΡΙΖΑ–Π.Σ., Νέα Αριστερά, Πλεύση Ελευθερίας) καταθέτουν συχνά επίκαιρες ερωτήσεις προς την κυβέρνηση. Οι προτάσεις τους περιλαμβάνουν την πρόβλεψη αυτοτελούς αναγνώρισης (Πλεύση Ελευθερίας) ή ειδική πρόβλεψη στο άρθρο 299 του Π.Κ. (ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., Νέα Αριστερά), με την κυβέρνηση να απορρίπτει κάθε μία εξ αυτών.

Μιλήσαμε με υπουργούς, πολιτικούς αρχηγούς, βουλευτές, υποψηφίους ευρωβουλευτές, κοινωνιολόγους, ποινικολόγους και την κοινωνία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ώστε να αποκτήσουμε μία επαρκώς σφαιρική άποψη για το θέμα. Ετσι, λοιπόν, στον παρακάτω σύνδεσμο θα βρείτε αποσπάσματα από τις συζητήσεις μας μαζί τους:

https://youtu.be/N4bqIHEfj7I?si =Gtcg3lQxHp6EotX4

Το μήνυμα

Ας σταματήσουμε να μένουμε αδρανείς περιμένοντας να γίνει κάποια αλλαγή, ας γίνουμε εμείς μέτοχοι αυτής της αλλαγής. Στις πόσες «γυναικοκτονίες» θα αποδεχτούμε τον όρο «γυναικοκτονία»;

Οι θέσεις των κομμάτων

Νέα Δημοκρατία: Ο κ. Θάνος Πλεύρης, αν. κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος και βουλευτής της Ν.Δ., θεωρεί ότι κοινωνικά ο όρος πρέπει να είναι αποδεκτός. Ωστόσο, αμφιβάλλει αν ο όρος μπορεί να σταθεί νομικά καθώς το σημαντικότερο προστατευόμενο αγαθό είναι η ανθρώπινη ζωή, και αν αυτή τη διακρίνεις σημαίνει πως κάποια ζωή πρέπει να προστατεύεται περισσότερο ή λιγότερο.

Οπως ο ίδιος μετέφερε, ίσως κάποια στιγμή θα μπορούσε να συζητηθεί στο άρθρο 82Α του Π.Κ. ως προς το κακούργημα κατά παθόντος, λόγω συγκεκριμένων χαρακτηριστικών, π.χ. φύλο, μια πιθανή διεύρυνση του όρου. Ωστόσο, θεωρεί ότι λόγω των θεμελιωδών αρχών του Π.Κ. είναι δύσκολο να σταθεί νομικά και πιστεύει ότι ο δημόσιος λόγος σε ορισμένες περιπτώσεις περισσότερο αδικεί παρά ευαισθητοποιεί επί του θέματος. «Ας εστιάσουμε στις πράξεις, ώστε να μη συμβαίνει ένα αδίκημα, παρά να διαμορφώσουμε ένα νέο αδίκημα» είναι αυτό με το οποίο ολοκλήρωσε το επιχείρημά του.

ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.: Τον Μάιο η υποψήφια ευρωβουλεύτρια με τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. αλλά και υποψήφια διδάκτωρ στον τομέα Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, Λυδία Βενέρη, είχε πει στο Ράδιο Πάντειον και στο «ΕΥ ΠΟΛΙΤΕΥΕΣΘΑΙ» πως κοινό σημείο σε όλες τις αναφορές για τις γυναικοκτονίες είναι ακριβώς το γεγονός της δολοφονίας μιας γυναίκας απλώς και μόνο επειδή είναι γυναίκα. Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά σε σχέση με την ευρύτερη έννοια της ανθρωποκτονίας...

Αυτή τη θέση επιβεβαίωσε και ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., Γιάννης Σαρακιώτης, ο οποίος ανέφερε την κατάθεση σχετικής πρότασης του κόμματος, ώστε ο όρος «γυναικοκτονία» να ενταχθεί στο Ποινικό Δίκαιο, καθώς δεν πρέπει απλώς να έχει έναν ρόλο συμβολικό αλλά και παιδευτικό, όπως ο ίδιος επισημαίνει, κάτι το οποίο η κυβέρνηση όχι απλά δεν φέρει προς συζήτηση, αλλά φροντίζει ώστε να μην αναφερθεί ούτε ως όρος από αρμόδιους υπουργούς.

Νέα Αριστερά: Σε πρόσφατη συζήτηση με φοιτητές, η Εφη Αχτσιόγλου, βουλεύτρια της Νέας Αριστεράς, ανέφερε ότι η ρίζα του προβλήματος της γυναικοκτονίας βρίσκεται στην πατριαρχία. Οπως εξήγησε, η πατριαρχία προάγει την αντίληψη του άνδρα ως ισχυρού και της γυναίκας ως αντικειμένου, στερώντας της έτσι την υποκειμενικότητα.

Η γυναίκα, σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, δεν θεωρείται πρόσωπο με επιθυμίες, επιλογές και ελευθερίες, αλλά αντικείμενο του ισχυρού άνδρα, ο οποίος μπορεί να την καθοδηγήσει, να της επιβληθεί ή να την τιμωρήσει ανάλογα με τη βούλησή του.

Αναφερόμενη σε δήλωση του βουλευτή και υφυπουργού Υγείας Δημήτρη Βαρτζόπουλου, η κυρία Αχτσιόγλου κατηγόρησε τον ίδιο ότι νομιμοποιεί την πατριαρχία, καθώς ισχυρίστηκε ότι οι γυναικοκτονίες οφείλονται σε βιολογικά κίνητρα. Τόνισε ότι το πρόβλημα είναι πολιτικό και εξέφρασε την άποψη ότι μια τέτοια δήλωση θα έπρεπε να αποδοκιμαστεί δημόσια με την αποπομπή του προσώπου που την εξέφρασε.

Παράλληλα, υπογράμμισε ότι η κατοχύρωση του όρου «γυναικοκτονία» δεν θα έλυνε οριστικά το πρόβλημα, καθώς χρειάζεται δομική οργάνωση και ιδεολογική μάχη. Ωστόσο, χαρακτήρισε την κατοχύρωση αυτή ως ένα πολύ σημαντικό βήμα, διότι θα αναδείκνυε τη γενεσιουργό αιτία και τον κοινωνικά δομημένο λόγο που οδηγεί σε αυτό το έγκλημα.

Σύμφωνα με την ίδια, η γυναικοκτονία δεν είναι ίδια με την κοινή ανθρωποκτονία, καθώς περιλαμβάνει κοινωνικά δομημένα στερεότυπα που πρέπει να γίνουν ορατά. Τέλος, αναφερόμενη στο θέμα των ποινών, η κυρία Αχτσιόγλου εξέφρασε την άποψη ότι η αύξησή τους δεν θα περιορίσει τα εγκλήματα, όπως δεν συνέβη και σε άλλες περιπτώσεις όπου εφαρμόστηκε αυτό το μέτρο από τη δεξιά κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας.

Πλεύση Ελευθερίας: Η πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας, Ζωή Κωνσταντοπούλου, κατά τη συζήτηση που είχαμε μαζί της, θεωρεί πως πρέπει να σταλεί ένα μήνυμα αντεγκληματικής πολιτικής, καθώς η άρνηση ποινικοποίησης του όρου καταλήγει στο να είναι μια πρόσκληση ολοκλήρωσης του κακουργήματος το οποίο σχεδιάζει ο δράστης.

«Αλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι τα θύματα τις περισσότερες φορές έχουν υπάρξει ξανά θύματα κακοποιητικής συμπεριφοράς και έχουν καταγγείλει σε προηγούμενο στάδιο. Είναι κορυφαίο μήνυμα πολιτικής, ώστε η κοινωνία να αντιληφθεί ότι η πολιτεία θέλει να πατάξει το φαινόμενο. Είναι σημαντικό να περιγραφεί ένα έγκλημα, το οποίο δεν εμπίπτει στη γενική κατηγορία της ανθρωποκτονίας, καθώς έχει κάποια επιπλέον ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία το ποινικό δίκαιο έχει την υποχρέωση να τα ονοματίσει.

Η αξία είναι ευρύτερα κοινωνική, αφού εκτός από την ποινικοποίηση του όρου χρειάζεται η λήψη μέτρων αποτελεσματικών για την προστασία της καταγγέλλουσας, καθώς έχουμε συνειδητοποιήσει πως δεν μπορούν να προστατευτούν ούτε αυτές που καταγγέλλουν. Η κακοποίηση δεν είναι ανεκτή, και τον “κακοποιητή” οφείλουμε να τον απομονώνουμε». Εν κατακλείδι: «Εμείς ως Πλεύση Ελευθερίας έχουμε καταθέσει 21 επίκαιρες ερωτήσεις που ζητάμε τη διάκριση του όρου “γυναικοκτονία” από την “ανθρωποκτονία” στον Π.Κ.».