Η νέα γενιά έχει τις περισσότερες προκαταλήψεις

Αύριο ξημερώνει μία ακόμα από εκείνες τις διεθνείς ημέρες που θα ευχόμασταν να μη χρειάζονται καν σαν υπόμνηση. Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, λοιπόν, και για άλλη μία χρονιά η χώρα μας καταγράφει αναρίθμητα περιστατικά έμφυλης βίας. Με αφορμή την ημέρα ετούτη η ActionAid δημοσιεύει νέα έρευνα για τις έμφυλες προκαταλήψεις και τα στερεότυπα για τη θέση των γυναικών στην πολιτική, την εκπαίδευση, την οικονομική ζωή και τη σωματική τους ακεραιότητα.

Η έρευνα είναι χορηγία της qed (που εξειδικεύεται στην καταναλωτική και κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια) και αξιοποιεί τον Δείκτη Κοινωνικών Προτύπων Φύλου (GSNI, Gender Social Norms Index) που χρησιμοποιείται από το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNDP) σε αντίστοιχες έρευνες. Ο δείκτης αυτός ποσοτικοποιεί τις προκαταλήψεις κατά των γυναικών, καταγράφοντας αντιλήψεις για τους ρόλους τους στην πολιτική, την εκπαίδευση, την οικονομία και την αυτοδιάθεση του σώματός τους.

Τι ανακάλυψαν οι ερευνητές για την Ελλάδα; Σχεδόν ο μισός πληθυσμός έχει τουλάχιστον μία προκατάληψη για τη θέση των γυναικών (το 54% των αντρών έχουν τουλάχιστον μία προκατάληψη, όπως και το 34% των γυναικών, ενώ 1 στους 5 άντρες έχει τουλάχιστον 3 προκαταλήψεις. Ωστόσο το πλέον εντυπωσιακό από τα ευρήματα της έρευνας είναι πως οι νεότερες γενιές (άτομα ηλικίας 17-26, η περίφημη Gen Z δηλαδή) εμφανίζουν περισσότερες προκαταλήψεις σε σχέση με τις μεγαλύτερες (άνω των 59 ετών, οι boomers).

Παράλληλα η qed χορήγησε και μια δεύτερη έρευνα για την Action Aid, που εστιάζει στους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών σε σχέση με τις έμφυλες προκαταλήψεις στην Ελλάδα - εκεί, ο στόχος που αναφέρεται στην ισότητα των φύλων βρίσκεται στην 5η από το τέλος θέση σπουδαιότητας, καθώς μόνο το 27% των ατόμων που απάντησαν θεωρεί πως η ισότητα πρέπει να είναι αναγκαία προτεραιότητα μιας κυβέρνησης.

Οι πιο διαδεδομένες στο δείγμα της έρευνας προκαταλήψεις σχετίζονται με την ικανότητα των γυναικών να συμμετέχουν στην πολιτική: ένας στους πέντε πιστεύει πως «οι άντρες είναι καλύτεροι πολιτικοί ηγέτες από τις γυναίκες», ενώ το 15% θεωρεί ότι το να έχουν οι γυναίκες τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες δεν αποτελεί αναγκαία για τη δημοκρατία συνθήκη. Ενας στους 6 Ελληνες θεωρεί τους άντρες καλύτερα στελέχη επιχειρήσεων από τις γυναίκες, ενώ ένας στους 10 συμφωνεί με τη φράση «Οι άντρες πρέπει να έχουν περισσότερο δικαίωμα στην εργασία απ’ ό,τι οι γυναίκες».

«Οι έμφυλες προκαταλήψεις αποτελούν αυτοματισμούς που επηρεάζουν άμεσα τις ζωές των γυναικών, οι οποίες δεν τυγχάνουν αντίστοιχης εμπιστοσύνης με τους άνδρες σε θέσεις ισχύος, αλλά αντίθετα φαίνεται να θεωρείται πως μέχρι και η σωματική τους ακεραιότητα μπορεί να αμφισβητηθεί», αναφέρουν οι ερευνητές. Η δύναμη μιας προκατάληψης βρίσκεται στην ικανότητά της να λειτουργεί ως «υποδόρια βελόνα», ορίζοντας τις στάσεις και τις πράξεις μας χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Τις περισσότερες φορές δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι είναι αυτό που μισούμε, φοβόμαστε, αποκλείουμε. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος αντιμετώπισής τους είναι, επομένως, η αποκάλυψή τους ως στάσιμων, αβάσιμων και επιβλαβών. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να εστιάσουμε πρωτίστως στις πιο δημοφιλείς μορφές προκατάληψης, εκείνες σχετικές με την πολιτική συμμετοχή και με τη σωματική ακεραιότητα των γυναικών».

♦ Ταυτότητα των ερευνών

*Η έρευνα για τις προκαταλήψεις διενεργήθηκε διαδικτυακά από την εταιρεία qed τον Ιούνιο 2023, σε δείγμα 1.021 ενήλικων ατόμων.

**Η έρευνα για την κατάταξη αναγκαιότητας των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (SDGs) πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά από την εταιρεία qed σε δείγμα 500 ενήλικων ατόμων, τον Οκτώβριο 2023.

Συνέντευξη του Ιάσονα Μαντινειού, πολιτικού επιστήμονα, social & market analyst της qed

«Δυστυχώς υπάρχει ένα 18% του πληθυσμού που θεωρεί τη βία κατά των γυναικών δικαιολογημένη»

● Ποια είναι η γενική εικόνα της χώρας μας σε σχέση με τις έμφυλες προκαταλήψεις όπως αναδύεται μέσα από την έρευνα που δημοσίευσε η ActionAid; Να ανακουφιστούμε ή να θορυβηθούμε;

Το βασικό εύρημα της έρευνάς μας είναι ότι το 44% των Ελλήνων εκφράζει έστω μια προκατειλημμένη, βάσει φύλου, άποψη, νούμερο το οποίο είναι ανησυχητικό. Οι προκαταλήψεις per se μπορεί να μην αποδεικνύουν κάτι, αποτελούν όμως γόνιμο έδαφος για παραβιαστικές στάσεις και συμπεριφορές. Το ερμηνεύουμε και το δημοσιεύουμε ως «καμπανάκι» για το πόση δουλειά έχουμε να κάνουμε, τόσο συλλογικά όσο και με τους εαυτούς μας. Το πιο ανησυχητικό γεγονός είναι ότι οι πιο «διάσημες» στην έκφρασή τους προκαταλήψεις είναι εκείνες που σχετίζονται με την επιβολή κυριαρχίας, ενισχύοντας το στερεότυπο του ικανότερου άνδρα ηγέτη στη δημόσια σφαίρα (πολιτική και οικονομική ζωή) και νομιμοποιώντας τη χρήση βίας στην ιδιωτική.

● Παράλληλα «τρέξατε» και δεύτερη έρευνα για την κατάταξη αναγκαιότητας των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, μέσα από τις σχετικές τοποθετήσεις των πολιτών μπορούμε να δούμε τις αγωνίες και τις προτεραιοποιήσεις της ελληνικής κοινωνίας. Πώς «διαβάζετε» τις απαντήσεις τους;

Πράγματι, η πραγμάτωση της ισότητας, τόσο στην έμφυλή της διάσταση όσο και εν γένει, κατατάσσεται πολύ χαμηλά ως προς τη αναγκαιότητά της (ως η 5η λιγότερο αναγκαία). Εδώ θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε λίγο τη θέση μας. Από τη μια κανείς θα έλεγε ότι είναι λογικό να βρίσκεται στη θέση αυτή, δεδομένου ότι η αναγκαιότητά της εξετάζεται παράλληλα με τους στόχους για την υγεία, το καθαρό νερό και την ηλεκτροδότηση. Παράλληλα όμως δεν εξετάζεται συγκριτικά, δεν υπήρξε δηλαδή κάποιος περιορισμός ώστε τα ζητήματα ισότητας να θεωρηθούν εξίσου αναγκαία. Τόσο από αυτό όσο και από άλλες έρευνες, όπου το υψηλό κόστος ζωής και η οικονομική επισφάλεια αποτελούν την κύρια πηγή προβληματισμού, παρατηρούμε μια διολίσθηση της κοινωνίας στην επιβίωση, κατάσταση που κάνει ορισμένα ζητήματα βολικά να φαίνονται «δευτερευούσης σημασίας».

● Σταθερά στις απαντήσεις φαίνεται ότι οι άντρες έχουν περισσότερες προκαταλήψεις από τις γυναίκες –κι αυτό σε μια ευρωπαϊκή χώρα που έχει κατοχυρώσει νομικά την ισότητα φύλων από τη δεκαετία του 1980. Πώς το ερμηνεύετε;

Αυτό δεν μας εκπλήσσει. Αρχικά το 1980 ως έτος θέσπισης της τυπικής ισότητας είναι πολύ μεταγενέστερo από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η τυπική ισότητα, παρότι θεμέλιος λίθος, δεν συνεπάγεται αυτομάτως την ουσιαστική κατοχύρωση οποιασδήποτε μορφής ισότητας. Οι άντρες είμαστε σταθερά πιο προκατειλημμένοι από τις γυναίκες σε όλες τις υπό εξέταση παραμέτρους απλώς διότι οι απόψεις αυτές δημιουργούν προνόμια για εμάς και επομένως δεν θα μπούμε τόσο εύκολα σε διαδικασία αμφισβήτησής τους. Αντίθετα, κοιτάζοντας τα δεδομένα μας, βλέπουμε ότι τα ποσοστά συμφωνίας των γυναικών με τις λιγότερο διαδεδομένες μορφές προκατάληψης (οικονομική και εκπαιδευτική) είναι μηδαμινά, ενώ στις πιο διαδεδομένες (πολιτική και σωματικής ακεραιότητας) εκφράζονται από σχεδόν το 1/5 των γυναικών, γεγονός που δείχνει τη δύναμη του αυτοματισμού στο να πείθει ακόμα και τον μη επωφελούμενο.

● Με έκπληξη βλέπουμε το εύρημα πως η Gen-Z έχει περισσότερες προκαταλήψεις ακόμα κι από τους παππούδες της, τους babyboomers. Σε ποιες απαντήσεις τους το ανιχνεύετε; Και πώς το ερμηνεύετε;

Διακρίνουμε ότι η Gen-Z εκφράζει σταθερά εντονότερα τέτοιες απόψεις σε όλες τις υπό εξέταση παραμέτρους. Είναι ένα γεγονός το οποίο μας σοκάρει, χωρίς όμως να μας εκπλήσσει ιδιαίτερα. Εδώ έχουμε 2 ερμηνείες, όπου η πρώτη αφορά τον παράγοντα της γενιάς και η δεύτερη αυτόν της ηλικίας. Οι zoomers γεννήθηκαν και (κάποιοι από αυτούς) ενηλικιώθηκαν μέσα σε συνθήκες κρίσης, αβεβαιότητας και πολιτικής απομάγευσης. Ως τέτοι@ ανήκουν στη γενιά η οποία εκφράζει το μικρότερο πολιτικό ενδιαφέρον και τη μεγαλύτερη απογοήτευση από συλλογικές διαδικασίες. Η συνθήκη της απογοήτευσης μπορεί να φέρει την αντίσταση και συνεπώς δράση, φέρνει όμως συχνά τη στροφή στον εαυτό, την αβεβαιότητα και τον κυνισμό, πολύ γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια προκαταλήψεων.

Είναι επίσης και μια γενιά νέων ανθρώπων. Κανείς δεν γεννήθηκε απαλλαγμένος από προκαταλήψεις. Οι προκαταλήψεις είναι εξαρχής γνωσιακοί αυτοματισμοί και η όποια πορεία εναντίον τους αποτελεί πορεία καταστροφής βεβαιοτήτων και αυτοκριτικής. Δεδομένων αυτών, θα ήθελα να αντιστρέψω το ερώτημα και να ρωτήσω γιατί να περιμένουμε από όσους μεγάλωσαν σε αυτές τις συνθήκες και έχουν αντικειμενικά τη μικρότερη τριβή με την πολιτική και τους εργασιακούς χώρους να μην είναι πιο προκατειλημμένοι;

● Η έμφυλη βία τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει διαστάσεις επιδημίας. Πώς την αντιλαμβάνονται οι ερωτώμενοι; Και πώς να ερμηνεύσουμε τις απαντήσεις τους, διαβάζοντάς τες παράλληλα με εκείνες για τις αμβλώσεις και την υψηλή αποδοχή του όρου γυναικοκτονία;

Στο σύνολο του δείγματος εκφράζεται κατά 29% κάποια δυνητικά επιβλαβής για τη σωματική ακεραιότητα των γυναικών άποψη. Στην πιο άμεση διάσταση, υπάρχει ένα 18% του πληθυσμού που θεωρεί τη βία κατά των γυναικών δικαιολογημένη υπό περιπτώσεις, ενώ στην πιο έμμεσα επιβλαβή ένα 13% θεωρεί την έκτρωση αδικαιολόγητη πράξη. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι απόψεις αυτές εκφράζονται από 2 διαφορετικά κοινά.

Μία αισιόδοξη νότα έρχεται ωστόσο από μια πρόσφατη έρευνα που κάναμε τον Οκτώβριο, βάσει των αποτελεσμάτων της οποίας το 63% των Ελλήνων αποδέχεται τον όρο γυναικοκτονία. Παρότι το ποσοστό διαφωνίας δεν μπορεί να αγνοηθεί, εντούτοις η αποδοχή ενός μη κατοχυρωμένου νομικά όρου και εν πολλοίς άγνωστου στο γενικό κοινό πριν από λίγα χρόνια όρου σε αυτά τα επίπεδα μαρτυρά πως, παρά την ύπαρξη των προκαταλήψεων που συζητήθηκαν προηγουμένως, η κατάσταση μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο.