Ανοιγμα στην Ιστορία με το βλέμμα στο σήμερα

Ενα σημαντικό επιστημονικό συνέδριο για τις εβραϊκές κοινότητες στην Ελλάδα ξεκινάει σήμερα στα Γιάννενα και ολοκληρώνεται στις 23 Μαΐου. Διοργανώνεται από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων σε συνεργασία με την Ισραηλιτική Κοινότητα Ιωαννίνων στο Συνεδριακό Κέντρο «Κάρολος Παπούλιας» της πανεπιστημιούπολης υπό την αιγίδα του υπουργείου Παιδείας και με θέμα «Εβραϊκές Κοινότητες ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, 15ος-20ός αιώνας: οικονομία, πολιτική, πολιτισμός».

«Το συνέδριο, με τις εισηγήσεις κορυφαίων ιστορικών και όχι μόνο, θα επικεντρωθεί στην επισήμανση των οικονομικών και κοινωνικών όρων που σε όλη την τρικυμιώδη διαδρομή των ετερόκλητων εβραϊκών κοινοτήτων του ελλαδικού χώρου (Σεφαραδιτών, Ρωμανιωτών) διαμόρφωσαν σε κάθε περίπτωση την αποδοχή ή την απόρριψη, την ένταξη και με ποιους όρους ή την αποβολή και με ποιο τίμημα. Τόσο για τον εβραϊκό πληθυσμό όσο και για τους τόπους υποδοχής. Και τούτο, στη λογική ότι το είδος της πρόσμιξης των λαών τελικά συνδέεται άμεσα και με το πολιτιστικό επίπεδο των ίδιων των λαών. Είναι, θα λέγαμε, το πολιτιστικό βαρόμετρο που έγκαιρα και έγκυρα προειδοποιεί για το είδος του συνανήκειν που θα επακολουθήσει», σημειώνει μιλώντας στην «Εφ.Συν.» ο καθηγητής Ιατρικής και πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων, Μωυσής Ελισάφ.

Η σηματοδότηση του συνεδρίου είναι εμφανής για όποιον βλέπει την κοινωνική και πολιτική συγκυρία μέσα στην οποία έρχεται. Πέραν της έξαρσης του αντισημιτισμού, όμως, αναδεικνύεται από την άλλη πλευρά και η δυναμική της αναζήτησης μιας συλλογικής ταυτότητας, η οποία περνάει πλέον από την αναγνώριση του πολυπολιτισμικού υπόβαθρου ελληνικών πόλεων όπως τα Ιωάννινα.

Και δεν είναι τυχαίο ότι η ηπειρωτική πρωτεύουσα αναδεικνύεται τα τελευταία χρόνια ως μία πόλη που θέλει και μπορεί να κοιτάξει στον καθρέφτη το παρελθόν της. Μέσα από πλήθος εκδηλώσεων, συνεδρίων, εκδόσεων, τα Γιάννενα όχι μόνο αναγνώρισαν την κομβική σημασία που είχε η εξόντωση της γιαννιωτοεβραϊκής κοινότητας και 1.800 ψυχών τον Μάρτιο του 1944 από τους ναζί, αλλά αναζητούν πλέον τη δική τους ταυτότητα ως πόλη μέσα από τη συνάντηση των κοινοτήτων που διαμόρφωσαν την ιστορική τους διαδρομή.

Το συνέδριο έρχεται ακριβώς ως ένα άνοιγμα στην ιστορία, με το βλέμμα όμως στο σήμερα σε μία χρονική στιγμή που το ερώτημα «ποιοι είμαστε και πού πάμε» μοιάζει κορυφαίο για την ελληνική κοινωνία. «Θα αναδειχθούν οι ιδιαιτερότητες των επιμέρους εβραϊκών κοινοτήτων του ελλαδικού χώρου, στις οποίες κεντρικό ρόλο διαδραμάτισε η κοινότητα της Θεσσαλονίκης που αποτέλεσε για αιώνες το κέντρο του σεφαραδίτικου ισπανόφωνου εβραϊκού κόσμου της διασποράς. Αλλά και της εβραϊκής κοινότητας της μικρής μας πόλης, της μητρόπολης του ρωμανιώτικου εμβραϊσμού (της Ιερουσαλήμ επί της Παμβώτιδας), μιας πόλης στην οποία ανάγλυφα αναδεικνύονται οι πολυεπίπεδες αλληλεπιδράσεις, ωσμώσεις αλλά και αντιθέσεις των διαφορετικών εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων διαμέσου των αιώνων», αναφέρει ο κ. Ελισάφ.

Από τη μεριά της η Λήδα Παπαστεφανάκη, επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και μέλος της οργανωτικής επιτροπής, αναφέρει: «Το πεδίο έχει ανθήσει τα τελευταία χρόνια διεθνώς και στην Ελλάδα και είναι πλέον η στιγμή να “ανοίξει” και στα Γιάννενα η συζήτηση για τα ζητήματα αυτά, με συστηματικότητα και με όλα τα εχέγγυα της ειδικής επιστημονικής γνώσης. Να “ανοίξει” η συζήτηση με πρωτοβουλία του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας σε μια πόλη που είχε άλλοτε, ώς τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια όχι αμελητέα εβραϊκή κοινότητα με ιδιαίτερη ταυτότητα, τη ρωμανιώτικη. Σήμερα πλέον η Κοινότητα της πόλης μετά βίας αριθμεί πενήντα ανθρώπους, αλλά τα υλικά ίχνη της ιστορικής διαδρομής των Γιαννιωτών Εβραίων είναι ακόμα ανιχνεύσιμα στον αστικό ιστό. Εχει σημασία, επομένως, η έρευνα και η διδασκαλία που γίνεται στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στα άλλα πανεπιστημιακά-ερευνητικά ιδρύματα της χώρας και του εξωτερικού να παρουσιαστεί εδώ».

Στις τρεις μέρες του συνεδρίου (το πρόγραμμα στη σελίδα του πανεπιστημίου www.uoi.gr) συναντιούνται μερικοί από τους σημαντικότερους Ελληνες επιστήμονες (Χάγκεν Φλάισερ, Οντέτ Βαρών Βασάρ, Γιώργος Μαργαρίτης κ.ά.) μαζί με νεότερους ερευνητές (Ι. Χανδρινός, Αννα Μαρία Δρουμπούκη, Στρ. Δορδανάς κ.ά.) ενώ θα γίνουν και δύο ομιλίες από τη Ρίκα Μπενβενίστε και τον Σταύρο Ζουμπουλάκη.