Η επόμενη μέρα θα έρθει «προσεκτικά, σταδιακά και ελεγχόμενα»

Η κανονικότητα στην οποία όλοι επιθυμούμε να επιστρέψουμε θα είναι μία σταδιακή διαδικασία, η οποία δεν θα γίνει από τη μία μέρα στην άλλη, αλλά σε βάθος χρόνου. «Προσεκτικά, σταδιακά και ελεγχόμενα», όπως περιέγραψε τη διαδρομή αυτή ο Σωτήρης Τσιόδρας, θα αφήνουμε κάποια μέτρα ή κομμάτια τους πίσω μας, ενώ άλλα θα τα κρατάμε και κάποια ενδεχομένως θα μείνουν μαζί μας για πάντα.

Από τα πιο απλά, όπως είναι η καλή υγιεινή των χεριών και η αναπνευστική υγιεινή (θυμόμαστε: βήχουμε στο εσωτερικό του αγκώνα μας ή σε χαρτομάντιλο το οποίο πετάμε αμέσως και πλένουμε σχολαστικά τα χέρια μας για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα), κάποια μέτρα και συνήθειες είναι εδώ για να μείνουν. Αλλα, όπως είναι η προστασία των ευάλωτων πληθυσμών και η κοινωνική αποστασιοποίηση, θα κληθούμε να τηρήσουμε με «θρησκευτική» ευλάβεια για αρκετές εβδομάδες. Τα δρακόντεια μέτρα της γενικευμένης καραντίνας θα αρθούν σιγά σιγά, ίσως πρώτα για μία ομάδα του πληθυσμού, ύστερα για μια άλλη κ.ο.κ.

Είναι δεδομένο πως ελλείψει εμβολίου τουλάχιστον για τον επόμενο χρόνο και αποτελεσματικού φαρμακευτικού σκευάσματος, θα εστιάζουμε συνεχώς στην επιδημική καμπύλη, η οποία θα πρέπει να παραμένει επιπεδωμένη, με γνώμονα την προστασία του συστήματος υγείας. Αποτελεί κοινό τόπο πλέον πως η επιπέδωση της καμπύλης σχετίζεται άμεσα με την τήρηση του μέτρου της κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η καταστολή της επιδημίας ήταν η μόνη βιώσιμη στρατηγική, όπως καταδείκνυε κορυφαία ομάδα επιστημόνων του Imperial College του Λονδίνου στις 16 Μαρτίου, παροτρύνοντας τις κυβερνήσεις να πάρουν μέτρα, προειδοποιώντας για τις συνεπαγόμενες σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Ωστόσο, η μελέτη επισήμαινε ότι «δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η καταστολή θα επιτύχει μακροπρόθεσμα καθώς καμία παρέμβαση δημόσιας υγείας με τέτοια αποδιοργανωτική επίδραση στην κοινωνία δεν έχει επιχειρηθεί στο παρελθόν για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα»

Ο γενικός πληθυσμός στην Ελλάδα ανταποκρίθηκε και συμμορφώθηκε με τα μέτρα. Χρειάστηκε όμως να αλλάξουμε ριζικά σχεδόν όλα όσα κάνουμε. Μπορούμε τώρα να περάσουμε στην επόμενη μέρα; «Δεν θα τελειώσει τόσο εύκολα», λέει η ομάδα του Imperial. Από τη στιγμή που κάποιος στον πλανήτη έχει τον ιό, οι επιδημικές εξάρσεις μπορούν και θα συνεχίσουν να επαναλαμβάνονται αν δεν γίνονται αυστηροί έλεγχοι για να τις συγκρατήσουν. Οι επιστήμονες στη Βρετανία προτείνουν την επιβολή αυστηρών μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης κάθε φορά που οι εισαγωγές στις ΜΕΘ αυξάνονται και χαλάρωση όταν ο δείκτης αυτός πέφτει.

Αυξήστε τις ΜΕΘ

Η πορτοκαλί γραμμή είναι εισαγωγές σε ΜΕΘ. Κάθε φορά που ξεπερνούν ένα όριο, για παράδειγμα 100 την εβδομάδα, η χώρα θα κλείνει όλα τα σχολεία και τα περισσότερα Πανεπιστήμια και θα υιοθετεί μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης. Στη συνέχεια, όταν οι εισαγωγές πέσουν κάτω από τις 50, αυτά τα μέτρα θα αίρονται, αλλά τα άτομα με συμπτώματα ή όσοι έχουν στην οικογένειά τους κάποιον με συμπτώματα θα εξακολουθούν να περιορίζονται κατ' οίκον. Τι είναι η «κοινωνική αποστασιοποίηση»; Οι ερευνητές την ορίζουν ως «μείωση των επαφών εκτός σπιτιού κατά 75%».

«Τα εναλλασσόμενα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης μπορούν να διατηρήσουν τον έλεγχο της επιδημίας, αλλά χωρίς άλλες παρεμβάσεις, αυτά τα μέτρα μπορεί να κριθούν απαραίτητα έως το 2022», επαυξάνει ομάδα του Harvard υπό τον Marc Lipsitch σε προδημοσίευση στο MedRxiv. Και βάζει ακόμα μία παράμετρο, εκείνη της ενδυνάμωσης των συστημάτων υγείας, ιδιαίτερα στο κομμάτι της Εντατικής Φροντίδας: «Η αύξηση της ικανότητας κρίσιμης φροντίδας θα μπορούσε να μειώσει τη διάρκεια της επιδημίας του νέου κορονοϊού (SARS-CoV-2), ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζει ότι οι ασθενείς με κρίσιμη ασθένεια λαμβάνουν κατάλληλη φροντίδα».

Στο τελευταίο η χώρα μας βρίσκεται πολύ πίσω, όσο και αν διαφημίζεται καθημερινά από τους αρμόδιους της κυβέρνησης ότι μετράμε πλέον των 900 κλινών ΜΕΘ. Για να βάλουμε τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση, οι κλίνες ΜΕΘ του Εθνικού Συστήματος Υγείας είναι 565 από τις 700 και πλέον συνολικά.

Από τα περίπου 150 κλειστά κρεβάτια, τα 100 παραμένουν ανενεργά λόγω έλλειψης προσωπικού και τα υπόλοιπα λόγω έλλειψης προσωπικού και τεχνολογικού εξοπλισμού. Μέχρι τα 900, αν εξαιρέσουμε περίπου 40 που αφορούν μετατροπές κρεβατιών ΜΑΦ (Μονάδων Αυξημένης Φροντίδας) σε ΜΕΘ και κλίνες ΜΕΘ σε στρατιωτικά νοσοκομεία, τα υπόλοιπα ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα, δεν θα νοσηλεύσουν Covid-19 και θα τα ακριβοπληρώσουμε με υπερδιπλάσιο ημερήσιο νοσήλιο μετά από σχετική απόφαση του υπουργείου Υγείας.

«Οφείλουμε να φτιάξουμε ένα Εθνικό Σύστημα Υγείας ισχυρότερο, με μόνιμες προσλήψεις, Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ), κρεβάτια ΜΕΘ», τονίζει στην «Εφ.Συν.» ο Τάκης Παναγιωτόπουλος, παιδίατρος - επιδημιολόγος, καθηγητής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ) και μέλος της Επιτροπής Ειδικών Επιστημόνων για τον κορονοϊό του υπουργείου. Χρειαζόμαστε αύξηση των κρεβατιών ΜΕΘ σε πρώτη φάση αλλά και σε βάθος χρόνου και αμέσως μετά στήριξη της ΠΦΥ, συμφωνεί και ο Γκίκας Μαγιορκίνης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Υγιεινής & Επιδημιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, που επίσης συμμετέχει στην ίδια Επιτροπή.

Ας επιστρέψουμε όμως στο ερώτημα που μας καίει όλους. Πόσος χρόνος απομένει μέχρι την κανονικότητα; Ποια μέτρα θα μείνουν; Ποια θα φύγουν; Ποιες προτάσεις εξετάζουμε;

Χρειαζόμαστε δύο πράγματα, μας εξηγεί ο Τάκης Παναγιωτόπουλος: «Ψυχραιμία και περισσότερα επιδημιολογικά δεδομένα για τη χώρα μας». «Θα αξιολογηθεί από την αρχή αναλυτικά όλη η βιβλιογραφία και κυρίως τα δεδομένα που αφορούν τη χώρα μας», προσθέτει. Υπάρχει ανάγκη για μελέτες στον ελληνικό πληθυσμό για να γνωρίζουμε καλύτερα την κατάσταση στη χώρα μας, π.χ. με δειγματοληπτικό έλεγχο αντισωμάτων όταν υπάρχει αξιόπιστο τεστ. Θα ληφθούν υπόψη τα ειδικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού και θα λαμβάνονται αποφάσεις με γνώμονα τι είναι κατάλληλο για τα ειδικά χαρακτηριστικά της χώρας (π.χ. δομή της ελληνικής οικογένειας, με την εγγύτητα και συχνότερη συνύπαρξη ηλικιωμένων και μικρότερων ηλικιών)».

Για σταδιακή άρση των μέτρων κάνει λόγο και ο καθηγητής Γκίκας Μαγιορκίνης. «Όχι ακόμα όμως», λέει, «γιατί μπορεί να έχουμε μεν χαμηλά επίπεδα διαγνώσεων, αλλά η έκταση της επιδημίας στην κοινότητα είναι μεγαλύτερη. Σημασία δεν έχει μόνο ο αριθμός των νέων κρουσμάτων αλλά και τα επιμέρους στατιστικά, όπως πόσα κρούσματα είναι "ορφανά", δηλαδή δεν συνδέονται με ταξίδι στο εξωτερικό ή άλλο επιβεβαιωμένο κρούσμα. Επιπλέον παρατηρούμε ακόμα κινητικότητα σε ευαίσθητους πληθυσμούς (οίκους ευγηρίας, Ρομά, πρόσφυγες) που προέκυψαν την τελευταία εβδομάδα καθώς σε αυτούς διαπιστώνεται ότι ο ιός φτάνει σε δεύτερο χρόνο σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Ακόμα περιμένουμε να δούμε αν θα φτάσει στην επαρχία - και εκεί με διαφορά φάσης δεδομένου ότι μεσολαβεί το Πάσχα. Χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο».

Το καλοκαιράκι... χωρίς ακρογιαλιά;

Το καλοκαίρι θα πάμε διακοπές; Οχι όπως άλλες χρονιές. «Δεν είμαστε στο τέλος, χρειάζεται πάρα πολύ προσοχή. Μην εφησυχάσουμε. Τίποτα δεν έχει λήξει» υπογραμμίζει ο Τάκης Παναγιωτόπουλος. «Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι φέτος το καλοκαίρι θα είναι διαφορετικό από τα άλλα. Δεν είναι σώφρον να πιστεύουμε ότι θα φύγει ο κορονοϊός και εμείς θα κάνουμε ό,τι κάναμε κάθε καλοκαίρι. Από τη στιγμή που ο ιός κυκλοφορεί στις άλλες χώρες, μπορεί να κυκλοφορήσει και στη δική μας», λέει. Υπό αίρεση είναι ακόμα και το δεδομένο για τους άλλους κορονοϊούς, ότι δηλαδή η υψηλή θερμοκρασία του καλοκαιριού μειώνει τη διασπορά τους. «Δεν πρέπει να περιμένουμε ότι η εξάπλωση του ιού θα φτάσει σε μηδενικά επίπεδα, και έτσι το καλοκαίρι θα παραμείνουν στη θέση τους μέτρα και προφυλάξεις», σημειώνει.

Ο Γκίκας Μαγιορκίνης συμφωνεί, ωστόσο βλέπει μία πιθανότητα αν και εφόσον η επιδημία έχει περάσει σε καταστολή να μπορεί να κινηθεί ο εσωτερικός τουρισμός, σε αντίθεση με τον εξωτερικό τουρισμό. «Για τους Ελληνες δεν θα είναι τόσο δύσκολο. Για τον εξωτερικό τουρισμό χρειάζονται πολλά και δύσκολα logistics για να δουλέψει», εξηγώντας ότι χρειάζονται τεστ με την άφιξη, 7 μέρες καραντίνα, επανεξέταση και στη συνέχεια ελευθερία κινήσεων ανάλογα με το αποτέλεσμα. «Δεν είμαι σίγουρος ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Αν τώρα δεν ληφθούν τα μέτρα αυτά για τον εξωτερικό τουρισμό, σημειώνει, «εν μέσω τουριστικής περιόδου θα ήταν πολύ δύσκολο να μπορούμε να επιβάλουμε μέτρα γενικευμένης καραντίνας» προσθέτει.

Οι επιδόσεις μας ως χώρας

Κατά γενική ομολογία ως χώρα φαίνεται ότι έχουμε πάει πολύ καλά. Αυτό οφείλεται στην έγκαιρη λήψη μέτρων στην Ελλάδα καθώς και στη συνειδητή εφαρμογή τους από τη μεγάλη πλειονότητα των πολιτών, επισημαίνουν. «Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Σε σχέση με τη Γερμανία, που επίσης είναι ευρύτερα αποδεκτό ότι τα έχει πάει καλά, η χώρα μας φαίνεται να τα έχει πάει τέσσερις φορές καλύτερα», ισχυρίζεται ο Γκ. Μαγιορκίνης. Η Ελλάδα μετρά 10 θανάτους ανά εκατομμύριο πληθυσμό (κάτω από τον διεθνή μέσο όρο, 18η στην ΕΕ), η Γερμανία 40, το Ηνωμένο Βασίλειο 180, η Ιταλία 350, το Βέλγιο 360, η Ισπανία 390. Η Κίνα είναι σε ακόμα καλύτερη θέση με 2 θανάτους ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Είναι ενδιαφέρον, αναφέρει ο Τ. Παναγιωτόπουλος, ότι βρισκόμαστε σε παρόμοια επίπεδα θνησιμότητας με αυτά πολλών βαλκανικών χωρών, καθώς και σε αυτές υπήρξε καθυστερημένη εμφάνιση του επιδημικού κύματος και ο παράγοντας αυτός αξιοποιήθηκε για τη λήψη δραστικών μέτρων κοινωνικών αποστάσεων, όπως και στην Ελλάδα.

H ανοσία της αγέλης θέλει χρόνο

Επόμενος στόχος η ανοσία της αγέλης. Ελλείψει εμβολίου η πανδημία πρέπει να κρατηθεί σε χαμηλά επίπεδα. Μπορούμε όμως να κατακτήσουμε τη συλλογική ανοσία σε μία χώρα που έχει την ιδιομορφία να έχουν νοσήσει - ευτυχώς - πολύ λίγοι; «Αν με το πρώτο κύμα του ιού μολύνθηκε το 0,5% του πληθυσμού, θέλουμε ακόμα περίπου 100 κύματα αντίστοιχης έντασης για να φτάσουμε το 50% όπου αρχίζει και μειώνεται η επίδραση της μεταδοτικότητας» απαντάει ο Γκίκας Μαγιορκίνης. «Μου φαίνονται πολλά», προσθέτει. Στη χώρα μας, εξηγεί, «έχουμε κάτω από το 1% (0,2-0,3%) του πληθυσμού μολυσμένο. Για να φτάσουμε το 70%, δηλαδή 7 εκατομμύρια ανθρώπους που απαιτεί η ανοσία της αγέλης ή έστω το 50%, απαιτείται μεγάλο βάθος χρόνου».

Ούτε όμως τα επαναλαμβανόμενα lockdown είναι για τον επιδημιολόγο η βιώσιμη λύση. Η οικονομία, λέει, πρέπει να κινηθεί. Δεν μπορούμε να περιμένουμε μέχρι να βρεθεί εμβόλιο, μέχρι τότε η οικονομία θα έχει... βουλιάξει. Υποστηρίζει πως «το πιο βιώσιμο σενάριο είναι το κλείσιμο των συνόρων ή ο αυστηρός έλεγχος στις πύλες εισόδου κάθε χώρας. Αυτό όμως απαιτεί παγκόσμια συνεργασία». Μεταξύ των σχεδιασμών είναι και εκείνος της επιστροφής των παιδιών - του νηπιαγωγείου και του δημοτικού - στις τάξεις και των γονιών τους στην εργασία. Και αυτό, εξηγεί ο Τ. Παναγιωτόπουλος, γιατί η καραντίνα σε αυτή την ομάδα του πληθυσμού είναι διαλυτική για την κοινωνία: «Μπορείς να αφήσεις ένα παιδί 15 χρονών στο σπίτι, αλλά το μικρό παιδί κρατάει και τον γονιό πίσω από τη στιγμή που οι γιαγιάδες και οι παππούδες παραμένουν προστατευμένοι».

Για τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς σχεδιάζεται η εφαρμογή ενός μέτρου που θα ορίζει ότι θα κυκλοφορούν τα μέσα με μισή πληρότητα και οι επιβάτες θα κάθονται σε απόσταση.

Η μάσκα θα βοηθήσει; «Στην Ιαπωνία, η οποία πηγαίνει πολύ καλά, ενώ δεν πέρασε ποτέ σε lockdown, ίσως η μάσκα να έπαιξε ρόλο», λέει ο Γκ. Μαγιορκίνης. «Οι Ιάπωνες έχουν μεγάλη παράδοση στη χρήση μάσκας και, το πιο σημαντικό, ξέρουν πώς να τη φοράνε, δεν τους ενοχλεί, δεν την κρεμάνε στο λαιμό, δεν την ανεβάζουν στο μέτωπο, καλύπτουν μύτη και στόμα. Χρειάζεται τεράστια εξοικείωση για να πεις ότι είναι αποτελεσματική»

Υπομονή. Αυτό είναι το βασικό συστατικό, συμφωνούν οι επιδημιολόγοι. Μέχρι τα τέλη Απριλίου, αρχές Μαΐου, να ξεκαθαρίσει η εικόνα για την ύφεση της επιδημίας στη χώρα μας, να έχουμε μελέτες δικές μας και δεδομένα. Όμως θυμόμαστε το δεύτερο κύμα της γρίπης το 2010 να επιστρέφει πιο ισχυρό από το πρώτο του 2009. Μπορεί άραγε να συμβεί το ίδιο και με τον νέο κορονοϊό; Να επιστρέψει δηλαδή το φθινόπωρο πιο δυναμικά; Πιθανώς, λέει ο Τ. Παναγιωτόπουλος, υπάρχει και αυτό το ενδεχόμενο: «Είναι η μεγάλη μεταδοτικότητα του ιού που φοβίζει, πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη». Βήμα βήμα, λένε οι επιδημιολόγοι, όλα θα γίνουν στην ώρα τους.