Περιπλανώμενοι μικροί ήρωες ζητούν φιλοξενία

Οσο ο τέως πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς πόζαρε προεκλογικά στον φράχτη του Εβρου, κομπάζοντας για τη μείωση της «λαθρομετανάστευσης» από τη Θράκη, περίπου 400 -ανήλικοι στην πλειονότητά τους- πρόσφυγες από χώρες διαλυμένες από τον πόλεμο και τη φτώχεια κρατούνταν σε στρατόπεδα και αστυνομικά κελιά, περιμένοντας να βρεθεί μια θέση σε ξενώνα φιλοξενίας.

Αρκετοί από αυτούς ενηλικιώθηκαν όντας υπό κράτηση, τα ονόματά τους αφαιρέθηκαν από τις λίστες αναμονής. Μέχρι το τέλος του Ιανουαρίου εξακολουθούσαν να βρίσκονται υπό κράτηση 227 παιδιά, αριθμός που αυξομειώνεται συνεχώς. Το 2014 παραπέμφθηκαν συνολικά στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης για προσωρινή στέγαση 2.390 ανήλικοι, οι διπλάσιοι από το 2013 και οι τριπλάσιοι από το 2012. Ομως, ενώ ο αριθμός των αιτημάτων φιλοξενίας εκτοξεύτηκε, οι θέσεις παραμένουν ελάχιστες (μόλις 313 κλίνες σε όλη την Ελλάδα), ενώ πολλές δομές βρίσκονται στον αέρα από το τέλος του Ιανουαρίου.

Ποια είναι όμως τα παιδιά αυτά που κρύβονται πίσω από τους αριθμούς των «μεταναστευτικών ροών»; Αντιμετωπίζονται, όπως ορίζουν οι διεθνείς συνθήκες προστασίας του παιδιού και δικαιωμάτων του ανθρώπου ή ως «λαθραία» σώματα που έτυχε να πέσουν στη δικαιοδοσία του κράτους -όσα δεν πνίγηκαν ή δεν χάθηκαν, συνεχίζοντας το ριψοκίνδυνο ταξίδι τους στην καρδιά της Ευρώπης-φρούριο; Οι έρευνες, από τον Συνήγορο του Πολίτη μέχρι την πρόσφατη έκθεση του Δήμου Αθηναίων για τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης ανηλίκων στην Αμυγδαλέζα, και οι καταδίκες της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για απάνθρωπη μεταχείριση -και ανηλίκων- μόνο ενθαρρυντικές δεν είναι.

Κι όμως, ακόμα και μέσα σ’ αυτό το απρόσωπο και συχνά απάνθρωπο σύστημα «διαχείρισης» των ανήλικων μεταναστών, με άθλια κρατητήρια από τη μία, ελάχιστες και υποχρηματοδοτούμενες δομές πρόνοιας από την άλλη, κρύβονται άνθρωποι με αυταπάρνηση και γνώσεις, που εργάζονται υπό αντίξοες συνθήκες, όχι για να «διαχειριστούν» ροές, αλλά για να στηρίξουν ουσιαστικά ή έστω να ανακουφίσουν προσωρινά τους χιλιάδες ανήλικους Σεβάχ στην αντίστροφη Οδύσσειά τους.

Σε ένα μικροσκοπικό γραφείο στο κτίριο του ΕΚΚΑ στους Αμπελοκήπους, τα τηλέφωνα του Χρήστου Δημόπουλου χτυπάνε ασταμάτητα. Τα περισσότερα αφορούν ανηλίκους που χρειάζονται φιλοξενία, είτε συνελήφθησαν στα σύνορα είτε βρίσκονται σε κρατητήρια είτε, σπανιότερα, εντοπίστηκαν από «streetworkers» να περιπλανιούνται στους δρόμους ή στριμωγμένοι σε ακατάλληλους χώρους μαζί με πολλούς ενηλίκους. Ο κοινωνικός λειτουργός-συντονιστής της υπηρεσίας που διαχειρίζεται τα αιτήματα στέγασης αιτούντων άσυλο και ασυνόδευτων ανηλίκων και οι συνεργάτες του δουλεύουν πολύ περισσότερο από το καθημερινό οκτάωρο.

Γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή πόσοι και ποιοι έχουν παραπεμφθεί για φιλοξενία, προσπαθώντας να ικανοποιήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα αιτήματα άμεσα. «Τι θα κάνατε εσείς, για να χωρέσουν πάνω από 2.300 παιδιά σε 313 κλίνες μέσα στο 2014; Θα κάνατε δημιουργική λογιστική», παραδέχεται αφοπλιστικά ο Χρήστος Δημόπουλος, εξηγώντας πως παραπέμπονται παιδιά ακόμα και σε πλήρεις ξενώνες, με τη βάσιμη ελπίδα ότι μέχρι να φτάσουν θα έχει αδειάσει κάποια θέση.

Ενα άλλος λόγος που παρατείνεται η κράτηση είναι η έλλειψη κονδυλίων για μεταφορά με συνοδούς και διερμηνείς. «Από το 2015 που λήγουν τα κονδύλια της ΜΚΟ Μετάδραση, η μεταφορά θα γίνεται μόνο με μεταγωγές της αστυνομίας. Αυτό προκαλεί άλλου τύπου προβλήματα. Π.χ. επειδή δεν υπάρχει απευθείας μεταγωγή από Κρήτη για ξενώνα στον Βόλο, τα παιδιά κρατούνται στο ενδιάμεσο στην Αθήνα. Η αστυνομία το αποκαλεί “προστατευτική φύλαξη”, αλλά παραμένει κράτηση, συχνά μαζί με ενηλίκους».

Ενώ ο ένας στους δύο που παραπέμπονται για φιλοξενία είναι ανήλικος, η υπηρεσία του ΕΚΚΑ που χειρίζεται τις αιτήσεις στελεχώνεται από μόλις τρία άτομα, όταν χρειάζεται 6-10 για να λειτουργήσει εύρυθμα. «Οι περισσότεροι ανήλικοι έρχονται από το Αφγανιστάν, περίπου το 60%. Ομως, όλο και περισσότεροι ανήλικοι προέρχονται πλέον από τη Συρία, με αύξηση 13%».

Οι στατιστικές αναφέρουν ότι τοποθετείται σε ξενώνες το 98% των ανηλίκων, όμως ένα σημαντικό ποσοστό (περίπου 23%) δεν φτάνει ποτέ στους ξενώνες. Επειδή οι κλίνες δεν επαρκούν (φτάνουν για περίπου 1.800 παιδιά τον χρόνο, με μέσο όρο παραμονής τις 60 ημέρες), οι τοποθετήσεις γίνονται κατά προτεραιότητα, με κριτήρια «ευαλωτότητας»: κοινωνικό ιστορικό (π.χ. παρελθόν κακοποίησης ή βασανιστηρίων), φύλο, ηλικία, αδέλφια, προβλήματα υγείας. Υψηλό είναι το ποσοστό των «άτυπων φυγών» από τον ξενώνα. Σχεδόν ο ένας στους δύο προσπαθεί να φύγει τα πρώτα 24ωρα για να συνεχίσει το ταξίδι του.

Σώζεται ένα παιδί, επειδή θα μείνει δύο μήνες στον ξενώνα; «Κατ’ αρχάς βγαίνει από την κράτηση. Επειδή υπάρχει διερμηνέας, κοινωνικός λειτουργός, ψυχολόγος θα μπορέσουν να διερευνήσουν, αν έχει υποστηρικτικό περιβάλλον, αν μπορεί να επανενωθεί νόμιμα με τους γονείς του, για να μην το εκμεταλλευτούν οι traffickers. Αν βέβαια είναι δασκαλεμένο να συνεχίσει το ταξίδι του, θα το κάνει. Ομως θα έχει μια επιλογή».

Οξύ πρόβλημα χρηματοδότησης αντιμετωπίζουν οι δομές φιλοξενίας που καλύπτονται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσφύγων, το οποίο καταργείται από την 1η Φεβρουαρίου και συγχωνεύεται σε ενιαίο ταμείο, κάτι που όμως δεν θα ολοκληρωθεί πριν από τον Ιούνιο.

Ομως ακόμα και αν λυθεί περιστασιακά το θέμα της χρηματοδότησης, το βήμα θα είναι μισό όσο δεν υπάρχουν επαρκείς, ανθρώπινες, μόνιμα στελεχωμένες υπηρεσίες στέγασης, ασύλου και πρώτης υποδοχής. «Αν συνεχιστούν οι ροές με τον ίδιο ρυθμό, σε λίγο δεν θα μπορούμε να δουλέψουμε», λέει ο συνομιλητής μας, όταν έχει πια τελειώσει η συνέντευξη και έχει κλείσει το κασετόφωνο. «Βλέπουμε πού θα βομβαρδίζει κάθε χρόνο ο δυτικός κόσμος, για να καταλάβουμε από πού θα έρθει το επόμενο κύμα».

Μια μέρα στο ξενώνα της στέγης Plus: η ιστορία του 17χρονου Μουζαφάρ από το Αφγανιστάν

Αποφασισμένος να φτάσει στην Ελβετία πάση θυσία

O ξενώνας Στέγη Plus, τον οποίο διαχειρίζεται η ΜΚΟ Praksis με τον Ερυθρό Σταυρό, στεγάζεται σε ένα ανακαινισμένο τριώροφο σε μια πολύβουη γειτονιά της Αθήνας και μπορεί να φιλοξενήσει 30 ανήλικα αγόρια, σε φωτεινά δωμάτια με κουκέτες. Διαθέτει μεγάλους κοινόχρηστους χώρους ψυχαγωγίας, μελέτης, ίντερνετ, τραπεζαρία, ατομικά υπνοδωμάτια για παιδιά που θέλουν ιδιαίτερη φροντίδα, χώρο προσευχής. Οταν επισκεφτήκαμε τη Στέγη Plus, φιλοξενούσε 27 παιδιά, τα 15 από το Αφγανιστάν, 12-17 ετών. Οι περισσότεροι έφτασαν στον ξενώνα από κρατητήρια ή κέντρα κράτησης στα νησιά, έχοντας τελικό προορισμό κάποια χώρα της Κεντρικής Ευρώπης.

«Οι περισσότεροι έχουν πληρώσει μια περιουσία, για να έρθουν εδώ, 3.000 ώς 6.000 ευρώ, στον smuggler ή τον trafficker», μας λέει ο Αλκης Σουλιώτης, υπεύθυνος του ξενώνα και των στεγαστικών δομών της Praksis. Ο smuggler, ο οδηγός στο παράνομο ταξίδι, συχνά τυχαίνει να είναι πρόσωπο εμπιστοσύνης του παιδιού και της οικογένειας, ενώ ο όρος trafficker ταιριάζει περισσότερο στον χαρακτηρισμό του δουλέμπορου. «Εχω ακούσει ιστορία με smuggler που κράταγε ένα μωρό όλη νύχτα στη θάλασσα για πάνω από 8 ώρες πάνω από το κεφάλι του, για να μην πνιγεί, επειδή είχε δώσει τον λόγο του στους γονείς».

Δεκαέξι παιδιά έχουν καταθέσει αίτημα ασύλου, μεταξύ τους και τρία αδέλφια από τη Συρία που βρέθηκαν στο Σύνταγμα τις ημέρες της διαμαρτυρίας των Σύρων προσφύγων, και τα 15 πάνε σχολείο. Τα υπόλοιπα 11 θεωρούν την Ελλάδα χώρα-τράνζιτ και θέλουν πάση θυσία να συνεχίσουν το ταξίδι τους. «Πολλά παιδιά αλλάζουν γνώμη μετά την ενημέρωση που γίνεται στον ξενώνα, συνειδητοποιώντας τους κινδύνους του ταξιδιού και το νομικό πλαίσιο της χώρας όπου θέλουν να φτάσουν».

Στον ξενώνα παραδίδονται μαθήματα ξένων γλωσσών και σεμινάρια από εθελοντές, εργάζονται 2 κοινωνικοί λειτουργοί, 3 φύλακες, 2 μαγείρισσες, καθαριστής, δικηγόρος και διερμηνέας-κοινωνικός μεσολαβητής. Εκτός από το σχολείο, τα παιδιά πηγαίνουν εκδρομές, επισκέψεις σε μουσεία, σινεμά, θέατρο, όμως ο διαχειριστικός φορέας (τα EEG grants από Λουξεμβούργο-Νορβηγία-Λιχτενστάιν) δεν καλύπτει τη μετακίνηση, ούτε καν τα εισιτήρια για το λεωφορείο. Τα παιδιά κυκλοφορούν ελεύθερα, όμως πρέπει να ενημερώνουν πριν βγουν και να επιστρέφουν πριν από το βραδινό, που σερβίρεται στις 9.30.

Ενας ανήλικος από τους 11 που δεν έχουν καταθέσει τα χαρτιά τους, χτυπάει την πόρτα με ένα σακίδιο στην πλάτη: «Φεύγω», ανακοινώνει. Είναι άλλη μία από τις «άτυπες φυγές». Δεν μπορούν να τον σταματήσουν. «Περίμενε λίγο να συζητήσουμε», του λέει ο Αλκης. Κάποιους τους πιάνει η αστυνομία. Ο ξενώνας τούς ξαναδέχεται. Κάποια παιδιά είναι θύματα τράφικινγκ, με τους διακινητές να καραδοκούν πιθανόν και γύρω από τον ξενώνα. Οι υπεύθυνοι γνωρίζουν από πρώτο χέρι ότι το εμπόριο οργάνων είναι πραγματικότητα: «Είχαμε φιλοξενήσει προσωρινά δύο Κουρδάκια από το Ιράκ, που τα είχε σταματήσει το Λιμενικό σε ένα αυτοκίνητο και βρήκε στο πορτμπαγκάζ χειρουργικά εργαλεία. Πιο πρόσφατα είχαμε έναν πεντάχρονο που ήταν θύμα τράφικινγκ. Πλέον προσέχουμε πάρα πολύ».

Ο 17χρονος Μουζάφαρ είναι ένας από τους 17 εφήβους από το Αφγανιστάν που φιλοξενούνται στη Στέγη Plus. Μοιράζεται την ιστορία του μιλώντας στα αγγλικά: «Ηρθα στην Ελλάδα πριν από 4 μήνες, στη Μυτιλήνη. Με έβαλαν στη φυλακή, στην Πέτρου Ράλλη, 25 μέρες. Ηταν άσχημα. Είχε πολύ επικίνδυνους ανθρώπους. Στον ξενώνα μένω δυόμισι μήνες. Θέλω να πάω στην Ελβετία όπου βρίσκονται οι γονείς και τα τέσσερα αδέλφια μου. Δυστυχώς απέρριψαν το αίτημά μου. Δεν ξέρω γιατί, μάλλον φταίει η ηλικία μου». Ο Μουζάφαρ έχει καταγραφεί ως ανήλικος, όμως στην Ελβετία οι γονείς του τον δήλωσαν ως ενήλικο. Είναι σχεδόν αδύνατον να αλλάξει η αρχική καταγραφή.

«Μαθαίνω αγγλικά και γερμανικά, για να ζήσω στην Ελβετία, αλλά και ελληνικά. Με τη δικηγόρο προσπαθώ να βρω την καλύτερη επιλογή για μένα, για να ξανακάνω τα χαρτιά μου για την Ελβετία. Αν δεν τα καταφέρω, ίσως πάω παράνομα και ας είναι δύσκολο. Τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο». Εχει πληρώσει 4.500 δολάρια, για να έρθει στην Ελλάδα, περνώντας τα σύνορα Ιράν-Τουρκίας με τα πόδια. Για να περάσει στην Ελβετία πρέπει να πληρώσει επιπλέον: «3.000 δολάρια ώς την Ιταλία. Ξέρω πως, για να φτάσεις, είναι πολύ επικίνδυνα. Μπορεί και να πεθάνεις...», λέει ανασηκώνοντας τους ώμους με ένα αμήχανο χαμόγελο, σαν να πρόκειται για ένα φυσικό ενδεχόμενο...

Ξενώνες φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους στην Ελλάδα*

1 Αλεξανδρούπολη - ΜΚΟ Αρσις, 25 θέσεις

2 Ανώγεια Κρήτης - ΙΝΕΔΙΒΙΜ, 25 θέσεις

3 Αθήνα - Αγιος Δημήτριος «Αποστολή» (εκκλησιαστική ΜΚΟ), 20 θέσεις

4 Αγριά Βόλου - Ερυθρός Σταυρός, 48 θέσεις

5 Μακρινίτσα Βόλου - MKO Aρσις, 30 θέσεις

6 Αθήνα - Ξενώνας Μέλλον-ΜΚΟ Νόστος κ.ά., 60 θέσεις

7 Πάτρα - Στέγη Plus-ΜΚΟ Praksis, 30 θέσεις

8 Αθήνα - Στέγη Plus-MKO Praksis, 30 θέσεις

9 Αθήνα - Σύλλογος Μερίμνης Ανηλίκων, 15 θέσεις

10 Θεσσαλονίκη - Αρσις, 30 θέσεις

Σύνολο: 313 θέσεις

Σημ. Στους Αγίους Αναργύρους λειτουργεί ξενώνας 70 θέσεων του ΙΝΕΔΙΒΙΜ για μονογονεϊκές οικογένειες και ανήλικα κορίτσια.

■ Οι ξενώνες 1, 3, 4, 5, 9, 10 συγχρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσφύγων, που καταργείται στις 31/1/2015 και αντιμετωπίζουν σοβαρό κενό χρηματοδότησης.

■ Οι ξενώνες 6, 7,8 χρηματοδοτούνται από τα EEA Grants (Nορβηγία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν) που ισχύουν ώς τον Μάρτιο του 2016.

■ Οι ξενώνες του ΙΝΕΔΙΒΙΜ χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό με σοβαρές καθυστερήσεις.

* Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΚΚΑ