Ας κάνουμε κανόνα τις εξαιρέσεις

Οχι ότι η σωφρονιστική πολιτική είναι λιγότερο κατασταλτική στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά είναι πιο πολιτισμένη η κατάσταση σε σχέση με τα δικά μας δεδομένα, που έχουν τα χαρακτηριστικά ανθρωπιστικής κρίσης, σύμφωνα με την καθηγήτρια Σοφία Βιδάλη. Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τις Φυλακές, το οποίο συγκροτούν πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα στις οκτώ χώρες που συμμετέχουν -την Ελλάδα εκπροσωπεί το Πανεπιστήμιο Θράκης-, πρωτοπαρουσιάστηκε στους κρατουμένους στον Κορυδαλλό.

Και τι κουβέντα για δημοκρατικές διαδικασίες να γίνει, όταν οι άνθρωποι εκεί βασανίζονται από τον υπερπληθυσμό, ζητούν επειγόντως διαχωρισμό των κρατουμένων, ώστε να προστατευτούν οι περισσότερο ευάλωτοι, όταν το ζεστό νερό δεν φτάνει για να πλυθούν και σε ατομικά κελιά μπορεί να ζουν ακόμη και πέντε άτομα; «Και όταν η πόρτα κλείνει, κανείς δεν μπορεί να κάνει κάτι για αυτούς που είναι μέσα», όπως δήλωσε ο διευθυντής του σχολείου των Φυλακών Ανηλίκων, Π. Δαμιανός. «Η δημοκρατία αγοράζεται», ήταν η κουβέντα που έμεινε στους εισηγητές από τους κρατουμένους σε ένα χρεοκοπημένο εδώ και πολλά χρόνια σωφρονιστικό σύστημα.

Μπορεί να μην υπάρχουν διαδεδομένες βέλτιστες πρακτικές, ωστόσο εντοπίστηκαν ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες που κάνουν τη διαφορά, όπως τις παρουσίασε ο επίκουρος καθηγητής Ν. Κουλούρης:

▪ Σε ό,τι αφορά τις συνθήκες κράτησης και την οργάνωση της εκπαίδευσης, στην Ιταλία λειτουργούν σε ειδικούς χώρους έξω από τις φυλακές πανεπιστημιακά κέντρα, ώστε να έχουν οι κρατούμενοι πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα οποία εποπτεύονται από τα Πανεπιστήμια και στα οποία οι κρατούμενοι μπορούν να βρίσκονται από τις 8 το πρωί μέχρι τις 8 το βράδυ. Στη Γαλλία υπάρχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο μέσα στη φυλακή, έστω με περιορισμούς, για εκπαιδευτικούς σκοπούς, εργασιακούς, αλλά και για πληροφόρηση σχετικά με τη διεκδίκηση δικαιωμάτων και προοπτικών μετά την αποφυλάκιση.

▪ Στη Μ. Βρετανία η οργάνωση Uservoice που αποτελείται από πρώην κρατουμένους διοργανώνει εκλογές στις φυλακές, για να εκφραστεί η γνώμη των κρατουμένων συλλογικά για τις συνθήκες κράτησης και την οργάνωση της ζωής στη φυλακή.

▪ Κορυφαίο είναι το θέμα της επικοινωνίας των κρατουμένων με το συγγενικό και φιλικό τους περιβάλλον. Στη Μεγάλη Βρετανία επιχορηγείται η επίσκεψη, όταν χωρίζει μεγάλη απόσταση τους οικείους και αποδεδειγμένα στερούνται πόρους για τη μετάβασή τους στις φυλακές για επισκεπτήριο, και μάλιστα κάθε 15 μέρες. Στη Σκοτία, αφότου έκλεισαν κάποιες περιφερειακές φυλακές, διευκολύνουν την επικοινωνία με τηλεδιασκέψεις σε ειδικούς χώρους, χωρίς να στερούνται το δικαίωμα του κανονικού επισκεπτηρίου, όταν το δικαιούνται. Στη Γαλλία έχουν ειδικά διαμορφωμένους χώρους για οικογενειακές συναντήσεις που μπορεί να διαρκέσουν μέχρι και ένα τριήμερο, χωρίς εσωτερική παρακολούθηση.

▪ Στην Πολωνία η συμμετοχή στα κοινά και τη δημόσια ζωή εξασφαλίζεται με την καθολική άσκηση του δικαιώματος της ψήφου στις εκλογές με διαδικασίες που οργανώνουν οι ίδιες οι υπηρεσίες των φυλακών, εφόσον υπάρχουν περισσότεροι από 15 κρατούμενοι που μπορούν να ψηφίσουν, στήνοντας εκλογικά κέντρα για όσους επιθυμούν να ψηφίσουν, ενώ η συμμετοχή ξεπερνά το 60%.

▪ Ξεχωριστό ρόλο στη δυναμική ασφάλεια και τον τρόπο που οι ίδιοι οι κρατούμενοι αυτοοργανώνονται, ακόμη και για την επίλυση των συγκρούσεων μεταξύ τους, αποτελεί το παράδειγμα της φυλακής Grendon (στο οποίο αναφερθήκαμε χθες).

Και τι να πει κανείς για την Ελλάδα; Οταν εκπαιδευτικά προγράμματα υπάρχουν μόνο σε 7 από τα 34 σωφρονιστικά καταστήματα, όπως επισήμανε η επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ολγα Θεμελή, δίνοντας όλα τα στοιχεία, ιστορικά και ερευνητικά, για τη σημασία της εκπαίδευσης στις φυλακές, μεταφέροντας αντί άλλου συμπεράσματος τα λόγια του Καμί: «Να ανάβουμε ένα κερί, αντί να καταριόμαστε το σκοτάδι».

Ενδιαφέροντα στοιχεία για την κατάσταση των κρατουμένων παρουσίασε ο κοινωνιολόγος στις Φυλακές Κορυδαλλού, δίνοντας το εύρος της κρατικής εγκατάλειψης και των εξόδων που μετακυλίονται στους ίδιους τους κρατουμένους, ακόμη και για να τραφούν. Στην περίοδο που τα εισοδήματα των οικογενειών τους έχουν πληγεί, ο μέσος όρος δαπάνης για τρόφιμα έφτασε το 2013 τα 450 ευρώ κατά άτομο, όταν το 2006 ήταν 680, ενώ το 2013 συνολικά δαπάνησαν 3 εκατ. ευρώ για διατροφή, σχεδόν ένα εκατομμύριο περισσότερα από το κράτος (!), που διέθεσε μόλις 2,1 εκατομμύρια, δίνοντας 2 ευρώ ανά κρατούμενο για τα γεύματά του ημερησίως από 3,4 ευρώ που έδινε το 2003.

Τη γόνιμη και ενδιαφέρουσα συζήτηση που ακολούθησε με τη συμμετοχή και αρκετών πανεπιστημιακών συντόνισαν οι συντελεστές της ΕΠΑΝΟΔΟΥ, του κέντρου επανένταξης αποφυλακισμένων, καθηγητής Γ. Νικολόπουλος και Φωτεινή Μηλιώνη. Σημειώνεται ότι στις οκτώ χώρες συμπεριλαμβάνονται επίσης η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Λετονία.